Ur. 24 I w Sokołowie Podl., s. Karola Marcelego h. Łukocz (1815-1890), obrońcy przy Sądzie Pokoju w Sokołowie i Marcjanny Anny z Łuniewskich. W 1848 Karol Marceli wywiódł się ze szlachectwa przed Heroldią Król. Pol.
Ł. pierwsze nauki pobierał w domu, do gim. przygotował go ks. Franciszek Jaczewski (1832-1914), wikary sokołowski, od 1888 bp ordynariusz lubelski. Od 1857 uczył się w 5-cio kl. szk. pow. siedleckiego, podniesionej do rangi 7-kl. gim. 19 IV 1863 porzucił szkołę i rozp. służbę w partii ks. Stasiukowicza, nast. przeszedł do oddz. Aleksandra Czarneckiego „Bończy". Wziął udział w potyczce pod Kornicą, walce o Międzyrzec 4 V i przegranej bitwie pod Dolhą dzień późn. Po krótkim pobycie w domu rodzinnym zaciągnął się do kaw. oddz. „Grzymały" - Tytusa O!Byrna. 8 VIII 1863 wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Żyrzynem, a po kilku dalszych potyczkach 23 IX otrzymał urlop z powodu choroby. Do szeregów powstańczych już nie powrócił.
Udział Ł. w Powstaniu Styczniowym udało się częściowo zatuszować, ale władze nie chciały udzielić mu zgody na wstąpienie do Szk. Gł., rozciągnięto nad nim dozór policyjny, nie otrzymał paszportu na Wystawę Powsz. w Paryżu w 1868. Dzięki zabiegom o. (i łapówkom) w 1866 zdał maturę w siedleckim gim., nast. podjął studia w Szk. Gł. W-skiej na Wydz. Matem.-Fiz., Oddz. Przyrod., uczęszczał też na wykłady logiki i filoz., uczestniczył w dyskusjach filoz.-społ. młodzieży akad. Po zamknięciu Szk. Gł. w VI 1869 zapisał się do Akad. Roln. w Gembloux w Belgii w charakterze wolnego słuchacza. W V 1870 zwiedził Paryż, a w VII t.r. powrócił do Król. Pol. Jesienią 1870 objął zakupiony przez ojca maj. Guzówka w pow. łukowskim o pow. ponad 1 300 morgów. We IX 1874 za 120 tys. rubli nabył dzięki pomocy finansowej o. maj. Korytnica w pow. węgrowskim o pow. ok. 2 500 morgów, a Guzówkę sprzedał. W Korytnicy w wyniku wytężonej pracy zlikwidował długi hipotetyczne, pozamieniał serwituty na grunty (bez spraw sądowych i interwencji komisarza ziemskiego), dbał o byt robotników folwarcznych; rozwinął założoną w 1856 przez hr. Adama Ronikiera wytwórnię sera śmietankowego, tzw. ronikierowskiego, 1879 zbudował olejarnię, 1881 gorzelnię, założył plantację wierzby koszykarskiej, prowadził melioracje łąk. Szczególne osiągnięcia notował w produkcji kartofli: cennik plantacji korytnickiej wymieniał 28 gatunków kartofli fabrycznych, 38 gatunków stołowych i 34 - pastewnych. Próbował konstruowania maszyn roln., m.in. kartoflarek. Za płody rolne i okazy hodowlane uhonorowano go szeregiem medali i listów pochwalnych na wystawach roln. Doprowadził maj. Korytnica do stanu kwitnącego, zlikwidował długi, pomnożył swoje zasoby finansowe - wg własnej oceny - dziesięciokrotnie. W 1. 1895-1896 wybudował w Korytnicy piętrowy, murowany dwór; w 1895 kupił kamienicę w S., w 1903 nabył plac w Ciechocinku.
Swoje poglądy propagował w licznych artykułach na łamach prasy: „Wieku", „Gaz. Roln.", „Kur. Warsz.", „ Niwie", „Słowie". Wzorowy ziemianin przeciwstawiał się wszelkim formom hazardu; proponował np. obłożenie 10% podatkiem gier hazardowych; nie był zwolennikiem emigracji zamorskiej; ze podstawowe czynnik i zwiększenia opłacalności roln. uznawał prorolniczą politykę rządu, obniżenie podatków, ułatwienia w dostępie do kredytów, zorganizowanie giełdy roln. w W. i tow. ubezpieczeniowego o niskich składkach. Uczestniczył w pracach wielu komitetów i tow., m.in. w 1877 w zjeździe właścicieli lasów, 1890 - zjeździe właścicieli gorzelni, pełnił godność sędziego na wystawie nasion w 1887 w W., delegata z gub. siedleckiej w r. późn.; w 1883 mianowano go czł. korespondentem Departamentu Roln. w Petersburgu, nast. Min. Roln. W 1. 1874-1902 pełnił funkcję delegata TKZ w S. do wyceny dóbr ziemskich, w 1899 należał do współorganizatorów i zał. Tow. Roln. w S. W 1892 zał. w Korytnicy stację meteorologiczną, w 6 1. późn. został czł. - korespondentem Gł. Obserwatorium Fizycznego Cesarskiej Akad. Nauk; w 1887 zaproszono go do udziału w Komit. Red. Encyklopedii rolniczej wydawanej przez Muz. Przemysłu i Roln. w W. (1888-1902 - 12 t.); w 1. 1885 i 1887 sprawował godność czł. Sądu Konkursowego „Gaz. Roln.". W 1898 opublikował dzieło Uprawa kartofli (ss. 253), a w 1899 broszurę - poradnik Jak uprawiać kartofle (ss. 53). W 1. 1880-1891w „Wieku" ukazało się ponad 100 jego korespondencji dotyczących stanu zasiewów, oceny urodzajów, przebiegu żniw itp.
Zainteresowania historyczne i archeologiczne Ł. rozwinęły się pod wpływem Zygmunta Glogera (1845-1910), wybitnego samouka - etnografa, antropologa, krajoznawcy, historyka, archeologa, kolekcjonera i publicysty, którego poznał w drugiej poł. 1. 70-tych i odtąd pozostawali w zażyłej przyjaźni. „Starożytnościami polskimi" interesował się jednak od wczesnej młodości; w czasie studiów w Szk. Gł. uczestniczył w wykładach prof. Józefa Kazimierza Plebańskiego, nast. w comiesięcznych spotkaniach miłośników archeologii u Jana Zawiszy w W. Po uk. gim. o. wysłał go do Częstochowy, by pomodlił się o szczęśliwe wyjście z opresji 1863; zwiedził wtedy zamki Jury Krakowsko-Częstochowskiej, w 1877 udał się na Wystawę Powsz. do Wiednia, wracając zwiedził Kraków; w 1878 wybrał się na Wystawę do Paryża, po drodze był w Berlinie i in. m. niem., w drodze powrotnej zwiedził Szwajcarię, Mediolan, Wenecję, Wiedeń, Kr.; w 1. nast. był na Żmudzi, Litwie, odwiedził Galicję i Wielkopolskę; w X 1879 uczestniczył w uroczystościach jubileuszowych Józefa Ignacego Kraszewskiego w Kr. W 1878 rozp. poszukiwania archeologiczne w Żarnówce w par. Grębków, w Popowie n. Liwcem, w Jamkach; w 1881i 1882 wraz z Z. Glogerem kopali w Łuzkach i Czekanowie w pow. sokołowskim, wspólnie organizowali wycieczki krajoznawcze, a w Korytnicy i okolicach Gloger szukaj starych dokumentów, zbierał też teksty pieśni lud. Za jego przykładem Ł. stworzył w Korytnicy zbiór 9-ciu starych żaren; na podstawie zbiorów Glogera i własnych opublikował niewielką rozprawkę (Starożytne żarna w Polsce, 1885, ss. 8+4 tabl.). W Korytnicy, poza Glogerem, bywali wybitni przedstawiciele świata nauki, kult. i sztuki: przyjaciel Ł. jeszcze z walk powstańczych - pisarz Aleksander Głowacki (Bolesław Prus) (zob.), kompozytorzy - Jan Karłowicz i Zygmunt Noskowski, rysownik Michał Elwiro Andriolli, botanik Karol Drymmer, rzeźbiarz Konstanty Laszczka, malarz Jan Olszewski, literaci - Klemens Junosza Szaniawski, Michał Rawita Witanowski, Kajetan Kraszewski z Romanowa, brat Józefa Ignacego (zob.), August Cieszkowski z Suchej, syn wybitnego filozofa (zob.). W. 1880 Ł. został współpracownikiem monumentalnego Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów slowiańskich (do 1902 14 t. i 2 t. suplementu); od 1881 współpracował z rocz. „Pamiętnik Fizjograficzny", na którego łamach publikował m.in. wyniki swoich badań archeologicznych. W drugiej poł. 1. 80-tych zainteresował się historią roln., czego wynikiem stała się obszerna blisko, 300 s. rozpr. Rolnictwo i hodowla zwierzqt u starożytnych Rzymian (W. 1900, nakładem red. „Rolnika i Hodowcy"). W publikowanej zeszytami od 1900 Encyklopedii staropolskiej Z. Glogera opublikował kilka haseł związanych z roln. Wydał także kilka broszur poświęconym dziejom narzędzi roln. i drobnej szlachcie podl. (Drobna szlachta. Przyczynek do poglqdu na stan ekonomiczny i potrzeby małej własności ziemskiej w Królestwie Polskim, W. 1892, ss. 56). Interesował się genealogią, oprac. przez niego monografia rodu Łuniewskich h. Łukocz przydomku Plewa ukazała się w 1900 jako dodatek do XXV t. Złotej księgi szlachty polskiej. T. Żychlińskiego. W rękopisach pozostawił prace o zamku w Liwie i kolei terespolskiej; podobno przygotowywał monografię pow. węgrowskiego, ale w jego papierach nie zachowały się ślady tej pracy.
Nadal był aktywny na polu działalności spał. W 1887 Zarz. Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk mianował go czł. - korespondentem; od 1888 był czł. komit. stypendialnego im. Franciszka Kamińskiego w W., od 1899 - Kasy im. Józefa Mianowskiego, od 1903 - Warszawskiej Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy; na fundusz F. Kamińskiego przeznaczył 5 tys. rubli, udzielał wsparcia wielu inicjatywom spał. i patriotycznym (np. na 25-lecie pracy pisarskiej H. Sienkiewicza - 25 rb., na pomnik A. Mickiewicza w W. - 30 rb., na pomnik F. Chopina - 10 rb.). Był radcą ubezpieczeń w gm. Korytnica, Starawieś, Jaczew i Borze, należał do Komit. Drogowego pow. węgrowskiego i współzał. Tow. Wzajemnego Kredytu w S. W 1895 ułożył memoriał o potrzebach ekonomicznych gub. siedleckiej wręczony gub. Subotkinowi. Pod koniec 1. 90-tych oprac. dla naczelnika pow. węgrowskiego 10-cio punktowy wykaz najpilniejszych potrzeb w zakresie gospodarki, roln. i oświat.; postulował w nim zniesienie spławności rzeki Liwiec, zadrzewianie piasków i wydm, konieczność budowy nowej drogi do W. i dróg lokalnych, założenie progim. w Węgrowie i „choć jednej szk. roln. początkowej w powiecie z wykładem ogrodnictwa, pszczelnictwa i rzemiosł", otwarcie szpit. miejs. w Węgrowie, utworzenie w każdej gminie kas pożyczkowych w celu uchronienia chłopów i drobnej szlachty od lichwy, połączenie małych gmin w większe i przeznaczenie zaoszczędzonych funduszy na różne roboty roln.- przem., znakowanie koni dla zabezpieczenia przed kradzieżą.
Zapisał się (1 XII 1897) na czł. honorowego Tow. Straży Ogniowej w Węgrowie, wpłacając 25 rb. Na budowę kościoła w Korytnicy, wzniesionego w 1. 1875-1880 wg projektu Bolesława Podczaszyńskeigo, wydał „materiałem i gotówką" blisko 4 tys. rubli; w 1895 ufundował ambonę; był kolatorem i prezesem zarz. kościelnego, przewodn. Komitetowi Budowy Wieży kościoła korytnickiego.
Od 1897 zaczął chorować, nie pomagały kuracje w Ciechocinku. W 1902 sprzedał Korytnicę Teodorowi Holder-Eggerowi i zakupił mniejszy maj. Łaziska w pow. nowomińskim (mińsko-maz.) o pow. ok. 900 mórg. Par. Jakubów ofiarował 1000 rb. Zm. 20 IV 1905 w W. Nekr. ukazały się w prasie w-skiej, krakowskiej i poznańskiej. Został pochowany na Cm. Powązkowskim w W.
Z małż. z Marią Zabiełło (1875, rozwód 1880) miał c. Kazimierę, ur. w 1876; 26 X 1884 ożenił się ponownie z Marią Izabelą Boglewską, c. prezydenta m. Płocka, z którą miał dzieci: Marię (ur. 1885), Zofię Adelę (ur. 1887), Karola Antoniego Józefa (1890-1892), Annę Stanisławę (ur. 1893) i Michała (ur. 1895).
APAN W-wa, sygn. III-65: Akta Ł.: Ossolineum, sygn. II/13133: Ł., Z Bogiem zaczęły Pamiętnik ważniejszych wydarzeń w życiu Tymoteusze Łukocz Łuniewskiego przydomku Plewa, cz. I-II; sygn. 13134: Materiały Ł-skich; sygn. I/18887: Listy F. O. Wilkońskiego do Ł.; AZHRL, sygn. P-179; Ł., Pamiętnik do czasów Powstania Styczniowego; BN, dr rkp., sygn. II/ 5767: Listy Z. Glogera do Ł.: Księgapamiątkowa siedlczan… s. 89-96, 424-444; PSB, t. XVIII, s. 569-570 (W. Szczygielski); A Boniecki, Herbarz polski, t. XVI, W.; S. Dołęga-Cieszkowski, Łuniewscy herbu Łukocz przydomku Plewa, [w:] Złota księga szlachty polskiej t. XXV, 1903, s. 219-254; A Kołodziejczyk, Tymoteusz Łuniewski (1847-1905) - ziemianin pisarz rolniczy - patriota - wlaściciel Korytnicy, „Zeszyty Korytnickie" t. 1, korytnica 2009; tenże, Tymoteusz Łuniewski (1847-1905), „Ze Skarbca Kultury", z 50, 1990, s. 103-134; tenże, Korespondencja przyjaciół. Listy Zygmunta Glogera do Tymoteusza Łuniewskiego z lat 1879-1904, [w:] Kultura ludowa Mazowsza i Podlasia, t. III, 1999, s. 213-254; tenże, Tymoteusz Łuniewski (1847-1905) - ziemianin, pisarz rolniczy, historyk i archeolog, publicysta, „R. Miń skomaz.", z. 14, 2006, s. 204-238; tenże, Rolnik i archeolog, „Spotkania z Zabytkami", 1994 nr 4; T. Komorowska, Gloger. Opowieść biograficzna, W. 1985; S. Szenic, Cmentarz Powąkowski 1891-1918, s. 274; „Bibl. Warsz.", 1905 t. II, s. 602; (nekr.); „Gaz. Roln.", nr 17 z 29 IV 1905 (nekr.); „Gaz. Polska", nr 105 z 28 IV 1905 (nekr.); „Goniec Wieczorny", nr 177 z 21IV 1905 (nekr.).
(autor Arkadiusz KOŁODZIEJCZYK) [†]