CZARKOWSKI Wadysaw


Ur. się 30 IX 1827 w Miodusach Dworakach, ziemi Grodzieńskiej, pow. bielskim, par. Perlejewo. Jego rodzice Katarzyna z Kobylińskich i Józef Czarkowski byli właścicielami maj. Miodusy Dworaki, Miodusy Inochy, Miodusy Pokrzywne i Czarkówka Duża. Swoją edukację rozpoczął w Drohiczynie n. Bugiem w szk. pocz., a następnie uczęszczał do Gim. w Grodnie. Ukończył studia medyczne na Uniw. Moskiewskim na Wydz. Lekarskim, po powrocie w rodzinne strony prowadził prywatną praktykę w Łosicach. Podczas studiów w Moskwie Cz. miał styczność z ruchem wolnościowym patriotów w Rosji. Poznał środowisko rewolucyjnej organizacji wojsk. „Ziemia i Wola”, wskutek tych doświadczeń stał się rewolucjonistą i wrogiem caratu. Jako lekarz widział zacofanie i niedolę chłopów, wiedział, że za ten stan rzeczy odpowiedzialne są władze carskie. Poznawszy Jana Chryzostoma Jurkowskiego, dzierżawcę majątku Starostwo-Łosice, dymisjonowanego płk. artylerii, wstąpił do partii „Czerwonych”. Nawiązał za jego pośrednictwem kontakt z działaczami tej partii: Bronisławem Deskurem, Edwardem Lisikiewiczem i Leonem Frankowskim (zob.). Cz. we IX 1862 zorganizował w Łosicach zjazd wojewódzki partii „Czerwonych”. Podczas obrad wysunięto wniosek, aby Cz. i E. Lisikiewicz, polski naczelnik powiatu siedleckiego, udali się do Komitetu Centralnego Narodowego w W. z prośbą o mianowanie naczelnikiem woj. podl. Bronisława Deskura. Nominację taką Deskur otrzymał i pełnił to stanowisko prawie do wybuchu powstania.

Cz. stworzył oddz. powstańczy oraz odbywał narady w swoim gabinecie lekarskim z zaufanymi spiskowcami, m.in.: Jakubem Ficińskim, Józefem Sobczyńskim, Kazimierz Kosteckim, Polikarpem Musiejkiewiczem, Stefanem Artychowiczem, Piotrem Maderskim i in. Już jako piastujący funkcję naczelnika okręgowego m. Łosice, Cz. otrzymał zawiadomienie o wyznaczonym wybuchu powstania z 22 na 23 I 1863. Po wyznaczeniu terminu powstania zaczął gromadzić broń, zapasy żywności, odzieży i prowadził szkolenia dla młodzieży. Po sygnale o rozpoczęciu powstania (bicie dzwonów kościelnych), 22 I 1883 oddz. powstańczy Cz. rozbroił miejscowych Rosjan. Ze zdobytego magazynu broni załadowali kilka furmanek broni palnej i białej i ruszyli w kierunku S. Wieczorem 23 I powstańcy łosiccy rozpoczęli swoje działania rozbrojeniem 5 żołnierzy ros. przybyłych z Międzyrzeca. Powstańcy poprzez Mordy wyruszyli pod Stok Lacki, gdzie stoczono pierwszą bitwę, ale już 29 I powstańcy odwiedzili Łosice ponownie. Dla Łosic to ważny moment historyczny, tu bowiem koncentrowały się ośrodki dyspozycyjne walk na całym Podl. W okolicach Łosic odbywały się narady dowódców. Przybywali tu: Walenty Lewandowski, Roman Rogiński (zob.), Ludwik Lutyński.

Oddz. Cz. bił się ze zmiennym szczęściem pod Siemiatyczami (z wojskami carskimi gen. Maniukina – była to największa na terenach zabużańskich bitwa powstania styczniowego), a także Międzylesiem i Mingosami. Pod Siemiatyczami oddz. Cz. i Lewandowskiego w liczbie ok. 400 ochotników stoczył bitwę z nieprzyjacielem. Zginęło ok. 100 powstańców. W dowód położonych zasług Tymczasowy Rząd Narodowy mianował Cz. naczelnikiem cywilnym pow. bialskiego. 20 III jego oddz., złożony gł. ze szlachty zaściankowej, został otoczony i rozbity w Międzylesiu Stanisławowskim przez oddz. mjr. Antoniewicza. Ocalało 16 strzelców z d-cą, którym udało się przedrzeć przez pozycje nieprzyjaciela. 3 IV połączone oddz. Cz. i J. Matlińskiego brały udział w potyczce pod Mingosami (gm. Kotuń) z oddz. carskim.

Ujęty przez władze carskie podczas przewożenia ważnych dokumentów w przebraniu chłopskim, skazany został na rozstrzelanie. Egzekucję wykonano w S. 29 VII 1863, o godz. piątej rano, ponieważ wyrok wykonano nie jak zwykle salwą, tylko pojedynczymi strzałami, dobiła go dopiero 36 kula. W małż. z Walerią Jurkowską, córką Jana Jurkowskiego, miał s. Ludomira Jana Józefa (ur. 3 XI 1862).

Pomnik poświęcony powstańcom styczniowym został wzniesiony 31 V 1925. Stanął na miejscu straceń powstańców z S. i okolic. Wg dostępnych danych w tym miejscu zginęło 50 powstańców. Pomnik został zaprojektowany przez mieszkańca S. inż. Wacława Piaseckiego i wybudowany z inicjatywy Koła Siedlczan w W. Na pomniku znajduje się inskrypcja: „Powstańcom 1863 r. na tym miejscu przez najeźdźców w obronie Ojczyzny straconym.” Wymienione także zostały nazwiska i daty śmierci dziewięciu straconych tu powstańców: „Władysław Rawicz, d. 21 XI 1863 r.; Mikołaj Moritz d. 9 III 1863 r.; Aleksander Olszewski d. 9 III 1863 r.; Aleksander Czarnecki (Bończa) d. 15 VI 1863 r.; Konstanty Micewicz d. 15 VII 1863 r.; dr Władysław Czarkowski (Czajka) d. 29 VII 1863 r.; Adam Rodowicki d. 24 VIII 1863 r.; Felix Obniski d. 5 X 1863 r.; Ignacy Fr. Więckowski d. 10 XII 1863”.

Uchwałą MRN w Łosicach Nr XX/25/67 z d. 27 II 1967 jednej z ul. w Łosicach nadano nazwę im. Dr. Czarkowskiego Władysława. 10 VII 2013 mieszkańcy Łosic wzięli udział w uroczystym poświęceniu obelisku i tablicy upamiętniającej działalność Cz. (znajduje się w okolicy ronda przy dworcu PKS w Łosicach).


Grabiec J
. , Powstanie styczniowe 1863-64, W.-Kr. 1921, s. 77; Sawicka S. M., Kartka z dziejów powstania 1863 na Podl., S. 1925, s. 21; Góra S., Partyzantka na Podl. 1863-64, W. 1976, s. 31, 32, 36, 37, 39-41, 54, 56, 88-91, 114, 115, 123, 127, 132, 149, 263, 266, 268; Skowronek J., Powstanie styczniowe na Podl., B. Podl. 1984, s. 11-12, 16-17; Dmowski R., Kalendarium działań zbrojnych na pograniczu Mazowsza i Podl. podczas powstania styczniowego, W.-S. 2013, s. 23, 49, 82, 85, 100, 169; 1863. Katalog miejsc pamięci powstania styczniowego w woj. podlaskim, red. I. Górska, Białystok 2013, s. 20, 60-61; Nieścioruk T., Uczcili powstańców, „Echo katolickie” 2013 z 10 VII; Bibl. Pedagogiczna im. H. Radlińskiej w Łosicach, Materiały Muzealne, Zbiory J. Rumik, Teczka nr 4, Dr Czarkowski Władysław; APS, Akta Stanu Cywilnego par. rzymsko-kat. pw. św. Stanisława w Siedlcach, 1863 r., zespół 62/220/0 akt zgonu Władysława Czarkowskiego nr 160, sporządzony w d. 17 X 1863; APS, Akta Stanu Cywilnego, akt ur. Ludomira, Jana, Józefa Czarkowskiego nr 4, sporządzony w d. 13 I 1863.

(autor Anna KŁOŚ)