CZAJKOWSKI Czesaw

Ur. się 7 VII 1910 r. w Radzyniu Podl. jako najmłodszy s. mieszczan Waleriana i Kamili (Kamelii) z Mazurków, utrzymujących się z gospodarstwa rolnego. Jego starsze rodzeństwo to Władysław (ur. 1902 r., zm. 1916 r.), Ewa (ur. 1904 r.) i Ludwik (ur. 1907 r.). W 1915 r. o. Cz został zmobilizowany jako urzędnik wojsk. do jednego z oddziałów wojenno-drogowych, realizujących prace inżynieryjno-budowlane na zapleczu frontu wschodniego, gdzie towarzyszyła mu rodzina. Od VIII 1915 r. do VIII 1916 r. przebywali na terenie pow. pińskiego, w Witebsku, Smoleńsku oraz Mińsku Lit. Już we wczesnym dzieciństwie Cz musiał przyzwyczaić się do częstych przeprowadzek i zmian miejsca pobytu. Miał też sposobność przypatrywania się różnym przedsięwzięciom budowlanym realizowanym przez o., jak np. poszerzanie dojazdu do mostu na Prypeci. W 1918 r. rodzina powróciła do Radzynia. W odzyskanym domu częstymi gośćmi byli peowiacy.

We IX 1918 r. Cz rozpoczął naukę w radzyńskim progimn. Był czł. drużyny harcerskiej, świadkiem walk o Radzyń z żołnierzami niem. i opanowania m. przez POW 12 XI 1918 r. oraz krótkiej okupacji bolszewickiej w VIII 1920 r. Po zdaniu matury w radzyńskim gimn. Cz podjął dalszą naukę w wileńskiej Państw. Szk. Technicznej na Wydziale Mierniczym, gdzie został czł. Koła Mierników. W VI 1932 r. opuścił mury uczelni w gronie 18 absolwentów I Kursu Mierniczego. W tym samym r. skierowano go na kurs podch. przy 19 DP w 77 pp stacjonującym w Lidzie, a nast. na praktykę wojskową w 85 Pułku Strzelców Wileńskich w Nowowilejce. Kolejno awansował na st.: strz. pchor., czyli strz. z cenzusem (12 XI 1932 r.), starszego strz. Z cenzusem (31 III 1933 r.), kpr. pchor. (15 VII 1933 r.) oraz plut. pchor. (20 IX 1933 r.). Szkolenie rez. zakończył 20 IX 1933 r. z przydziałem mobilizacyjnym do III komp. 85 pp na stanowisko d-cy plut. strz.

Po wyjściu z wojska Cz wrócił do Radzynia Podl., gdzie rozpoczął pracę zawodową jako geodeta. Działał oddz. Pol. Tow. Krajoznawczego. W 1934 r. został odnotowany w roli sekr. Radzyńskiego Oddz. PTK, w tzw. „Touring Klubie”.

W 1935 r. Cz przeprowadził się do Hrubieszowa, r. później do L. Cyklicznie powoływany na jesienne szkolenia wojsk. i ćwiczenia rez. 25 XI 1936 r. otrzymał promocję oficerską do st. ppor. Na przełomie 1937/1938 przeniesiony został do Zamościa jako oficer rez. 9 pp Legionów i tam powołany na swoje ostatnie szkolenie (8 V 1939 r.).

W pierwszych d. IX 1939 r. Cz został najprawdopodobniej zmobilizowany w Ośrodku Zapasowym 3 DP Legionów, dowodzonym przez ppłk dypl. Czesława Karola Czajkowskiego. Po 17 IX Cz znalazł się w potrzasku pomiędzy ACz a jednostkami Wehrmachtu. Trafił do niewoli sowieckiej, przetrzymywany był w obozie w Kozielsku, skąd w 1940 r. napisał list do rodziny. Jego dalszy los pozostawał nieznany do 1947 r., kiedy PCK zawiadomiło rodzinę, że Cz zidentyfikowano w masowym grobie „w Koziej Górze k. Smoleńska” pod numerem 03231.

Pośmiertnie awansowany do st. por. rez. w czasie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Bohaterów” 9-10 XI 2007 r.

Symbolicznie pochowany w grobach na cm. par. w Radzyniu Podl. oraz na warszawskich Powązkach.

Amtliches Material zum Massenmord von Katyn, Berlin 1943; „The Katyn Forest Massacre. Hearings before the Select Committee to conduit an investigation of the facts, evidence and circumstances of the Katyn Forest massacre”, vol. 1, 1952; Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, red. M. Tarczyński, W. 2000; Księga Dziesięciolecia Państwowej Szkoły Technicznej imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego w Wilnie 1922-1932, red. M. Świdziński, Wilno 1932; CAW/WBH: AP-5806, CAW/WBH: AP-1842; Listy Katyńskie opracowane przez Instytut Pamięci Narodowej [online]. https://katyn.ipn.gov.pl/kat/form/229,Lista-katynska.html; https://katyn.ipn.gov.pl/kat/ludzie/ofiary/baza-wyszukiwarka/288,Lista-katynska-2.html [dostęp 24.0.2022]; „Gazeta Radzyńska” Nr 8/1935 [online], [dostęp 27.09.2022 r.].

(autor Piotr GORZELAŃCZYK)