Ur. się 1 IX 1935 w Kolonii Poizdów (pow. łukowski), s. Aleksandra, właściciela gospodarstwa rolnego, i Genowefy ze Stępniaków. Miał siedmioro rodzeństwa. Po ukończeniu w 1950 r. szk. podst. w Poizdowie rozpoczął naukę w Lic. Pedagogicznym im. Stanisława Staszica w Leśnej Podlaskiej. W l. 1951-4 działał w ZMP pełniąc m. in. funkcję przew. Zarz. Szkolnego. Uzyskanie w 1954 r. świadectwa dojrzałości z dobrymi i bardzo dobrymi ocenami zwolniło M. z obowiązującego wówczas nakazu pracy. W t. r. rozpoczął studia wyż. na kierunku historia na Wydz. Filologiczno-Historycznym Państwowej Wyż. Szk. Pedagogicznej w W. W wyniku rozwiązania Wydz. Filologiczno-Historycznego 1955 r. przeniósł się do WSP w Kr. (ob. Uniw. Pedagogiczny im. KEN w Kr.). W tym okresie wstąpił do PZPR będąc od 14 V 1954 kandydatem na czł. partii, a od 24 V 1955 pełnoprawnym czł. Odbył również szkolenie wojsk. w ramach Studium Wojskowego przy WSP w Kr., a następnie w jednostkach wojsk. Łodzi i Tarnowa, zakończone otrzymaniem st. por. rezerwy. Dyplom magisterski uzyskał 24 VI 1958 na podstawie pracy Polska Partia Socjalistyczna »Proletariat« (tzw. »Proletariat«) 1900-1909, napisanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Józefa Buszki.
Działalność zaw. rozpoczął 15 VIII 1958 od pracy w Szk. Podst. i Lic. Ogólnokształcącym w Adamowie (pow. łukowski) jako bibliotekarz, a od 1 IX jako naucz. historii. Po dwóch miesiącach znalazł zatrudnienie w Pow. Ośrodku Propagandy i Agitacji Partyjnej Komitetu Powiatowego PZPR w Łukowie. Od 1 IX 1959 pracował jako naucz. historii w Szk. Podst. i Lic. Ogólnokształcącym w Komarówce Podlaskiej (pow. radzyński). Z powodu braków kadrowych uczył tam także innych przedmiotów: wiedzy o Polsce i świecie współczesnym, przysposobienia wojsk., wychowania fizycznego, śpiewu. Wstępuje wówczas do ZNP. W związku z koniecznością nauczania przysposobienia wojsk. ukończył w 1960 r. Kurs Nauczycielski Przysposobienia Wojskowego zorganizowany przez Min. Oświaty w Mątwach k. Inowrocławia. W okresie pracy w Komarówce Podl. (1959-63) był opiekunem uczniowskich kół zainteresowań: historycznego, przysposobienia sportowego oraz strzeleckiego. Z ramienia ZNP odpowiadał za organizowanie konferencji metodycznych. Od 1960 r. był sekr. Komitetu Gromadzkiego PZPR w Komarówce Podl.
1 IX 1963 28-letni naucz. objął obowiązki dyr. Szk. Podst. i Lic. Ogólnokształcącego im. Władysława Spasowskiego w Kocku. Stanowisko to pełnił do V 1975. W ciągu 12 lat przyczynił się do podniesienia poziomu kadry pedagogicznej oraz rozbudowy infrastruktury. M. in. dzięki jego staraniom szk. uzyskała w 1966 r. specjalną dotację WRN w L. w wysokości 500 tys. zł. Kierowana przez M. placówka rozwinęła szeroką działalność pozalekcyjną w kołach zainteresowań, zespołach artystycznych i sportowych, odnosząc na tych polach liczne sukcesy w skali woj. i całego kraju. Osiągnięcia te zostały docenione przyznaniem w 1974 r. wszystkim naucz. (nagroda zbiorowa) nagrody Ministra Oświaty i Wychowania I st. W t. r. z inicjatywy M. szk. nadano imię por. Serafina Saczawy. S. Saczawa (1920-45), pracował w resorcie bezpieczeństwa, od 12 IX 1944 był z-cą kierownika sekcji śledczej WUBP w L., od 9 I 1945 do 22 IV 1945 kierownikiem PUBP w B. Podl., od 22 IV 1945 z-cą kierownika PUBP w Łukowie. 1 V 1945 został zastrzelony przez partyzantów podziemia niepodległościowego podczas wyjazdu służbowego do Kocka w miejscowości Annówka w gminie Kock. S. Saczawa był patronem Lic. Ogólnokształcącego w Kocku od 24 X 1974 do 10 XI 1993, kiedy to szk. nadano imię Marcina Stępnia, wieloletniego naucz. w Kocku (od 1913 r.), kierownika założonej w 1927 r. Szk. Powsz. Nr 2 w Kocku, na bazie której w 1948 r. utworzono Publiczną Szk. Ogólnokształcącą Stopnia Licealnego. M. Stępień był w l. 1948-52 pierwszym kierownikiem tejże szkoły. Zmarł w 1974 r.
W trakcie pobytu w Kocku M. pełnił szereg funkcji w instytucjach polit. i organizacjach społ. Był czł. i przew. MRN w Kocku, prezesem Ogniska ZNP, czł. Pow. Zarz. PTTK, wiceprezesem klubu sportowego „Świt” w Kocku i przew. Społecznej Rady Kultury. Zainteresował się też historią Kocka i Ziemi Łukowskiej. Wyniki badań publikował w wydawnictwach popularno-naukowych jak np. „Mówią Wieki” oraz w czasopismach regionalnych, np. „Roczniki Międzyrzeckie”. Zdobytą wiedzę wykorzystywał w pracy dydaktyczno-wychowawczej i kult.-ośw. w lokalnym środowisku. W II 1973 otworzył przewód doktorski w WSP im. KEN w Kr.
Po utworzeniu w 1975 r. woj. bialskopodlaskiego M. 1 VI został najmłodszym w kraju Kuratorem Oświaty i Wychowania. Stanowisko to piastował do 31 VIII 1981. W tym czasie sukcesywnie podnosił swoje kwalifikacje. W 1977 r. obronił dysertację doktorską pt. Kock – zarys dziejów do roku 1918, napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Feliksa Kiryka. W l. 1977-9 przez trzy semestry uczęszczał na zajęcia studium podyplomowego Organizacji i Zarządzania Oświatą dla kierowniczej kadry oświat. prowadzone przy Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Sulejówku Instytutu Kształcenia Nauczycieli w W. Ukończył je z wynikiem bardzo dobrym broniąc pracę dyplomową Kierowanie Radą Pedagogiczną szkoły jako problem organizacyjny, opublikowaną w 1981 r. przez Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych w L. Ukończył również Wieczorowy Uniw. Marksizmu-Leninizmu.
W okresie kierowania oświatą w woj. bialskopodlaskim, które było pod względem infrastruktury oświat. i kadry najsłabsze w kraju, M. skoncentrował się na podnoszeniu kwalifikacji przez naucz. i rozbudowie bazy. Uzyskał w tym znaczne rezultaty, m. in. zbudowana została pierwsza w regionie pływalnia przy Zespole Szkół Ogólnokształcących Nr 1. im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Białej Podlaskiej, wiele obiektów oświatowych w innych miejscowościach województwa, a w szczególności przedszkoli. Aktywnie uczestniczył w życiu społecznym i zawodowym. Wynikiem jego starań było powołanie Oddziału PTH i Oddziału Tow. Wiedzy Powszechnej, których przez kilkanaście lat był prezesem. Kierował też oddziałem Wojewódzkiego Szkolnego Zespołu Sportowego, był w Prezydium Rady Naukowej Zakładów Doskonalenia Zawodowego w L. (1975-82) oraz działał w Woj. Komitecie Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia. W l. 1975-81 był również czł. egzekutywy KW PZPR w B. Podl.
1 IX 1981 rozpoczął pracę w Zamiejscowym Wydz. Wychowania Fizycznego Akademii Wychowania Fizycznego (AWF) w W. w B. Podl. na stanowisku docenta kontraktowego, w Instytucie Nauk Biologicznych i Humanistycznych. Pełnił funkcję kierownika Pracowni Pedagogiki i Historii Kultury Fizycznej oraz z-cy dyr. Instytutu. Od 1986 r. był adiunktem w Zakładzie Nauk Humanistycznych oraz pełnomocnikiem ds. nauki w Zamiejscowym Wydz. AWF w B. Podl. Sprawował również funkcję prodziekana ds. studiów zaocznych, a także kierownika Zakładu Nauk Społecznych. W l. 1987-90 pracował na stanowisku docenta kontraktowego. Nawiązał współpracę naukową z prof. dr. hab. Józefem Ryszardem Szaflikiem i dr. Januszem Gmitrukiem, która zaowocowała wprowadzeniem M. w krąg zainteresowań dziejami wsi i ruchu ludowego. Jednym z rezultatów było powołanie go w 1988 r. w skład Komisji Historycznej Zarz. Krajowego ZMW oraz w skład Rady Naukowej ZHRL. Natomiast efektem w sferze naukowej było podjęcie badań nad biografią wybitnego działacza ruchu ludowego Tomasza Nocznickiego. Zaowocowały one przygotowaniem rozprawy habilitacyjnej pt. Tomasz Nocznicki. Życie, działalność, myśl polityczna (1862-1944). Na jej podstawie i ocenie ogólnego dorobku naukowego Rada Wydz. Humanistycznego UMCS uchwałą z 25 I 1989 nadała M. st. naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii najnowszej, zatwierdzony przez Centralna Komisję Kwalifikacyjną ds. Kadr Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów 7 XI 1989. W XI 1990 otrzymał nominację na prof. nadzwyczajnego AWF w W.
1 X 1989 M. zostaje zatrudniony jako docent kontraktowy w WSPR w S. Rok później uzyskuje stanowisko prof. nadzwyczajnego. Jako jeden z trzech prof., obok Józefa Ryszarda Szaflika i Zygmunta Sułowskiego, organizuje Instytut Historii (IH) Wydz. Humanistycznego WSRP w S. Do czasu reorganizacji IH w 1995 r. kieruje Katedrą Historii Podl. W l. 1991-2005 kierował także Zakładem Dziejów Podl. W 1996 r. za działalność na rzecz uczelni został uhonorowany przez Lesława Szczerbę (zob.) nagrodą rektora II st. Na przełomie tysiąclecia pracował także na Wydz. Pedagogicznym Wyż. Szk. Humanistyczno-Pedagogicznej w Łowiczu, gdzie prowadził seminaria magisterskie oraz w Państwowej Wyż. Szk. Zawodowej im. Papieża Jana Pawła II w B. Podl., prowadząc wykłady z historii kultury i sztuki, historii gospodarczej i historii myśli ekonomicznej. W trakcie pracy na stanowisku naucz. akademickiego wypromował grupę ponad 500 magistrantów z zakresu historii, historii kultury fizycznej i pedagogiki. Był również promotorem 8 doktoratów nauk humanistycznych. 30 IX 2005 przeszedł na emeryturę.
Zainteresowanie badawcze M. koncentrowały się wokół dwóch podstawowych obszarów. Pierwszym była historia regionu, której poświęcił pracę doktorską, wydaną następnie drukiem: Dzieje Kocka do roku 1939 (W. 1990). Inne wydawnictwa książkowe z tego zakresu to: Południowe Podlasie w okresie Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja (B. Podl. 1992); Żydzi podlascy a powstanie styczniowe (B. Podl. 1994); Południowe Podlasie w 1920 roku. 34 Pułk Piechoty w wojnie polsko-sowieckiej (S. 1998); Kajetan Sawczuk – podlaski poeta i działacz niepodległościowy (1892-1917) (S. 2005); Ze Słonimia do Kocka. Walki zgrupowania „Drohiczyn Poleski” i SGO „Polesie” (S. 2001 i 2004 - wspólnie z E. Kospath-Pawłowskim). Oprócz tego opublikował szereg artykułów i rozdziałów w pracach zbiorowych, m. in.: Kock w czasach Oświecenia i rządów ks. Anny Jabłonowskiej, „Rocznik Lubelski” 1986, nr 27/28; Duchowieństwo Diecezji Podlaskiej a powstanie Listopadowe, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny” 1993, nr 3; Biała Podlaska w okresie rewolucji 1905-1907, [w:] Z dziejów wojskowości polskiej – Księga Jubileuszowa prof. Kazimierza Pindla w 70. rocznicę urodzin, red. J. Gmitruk, W. Włodarkiewicz, S. 2008.
Drugim obszarem zainteresowań badawczych była historia ruchu ludowego. Tej tematyce poświęcił m. in. rozprawę habilitacyjną – Tomasz Nocznicki. Życie, działalność, myśl polityczna (L. 1987), oraz Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici” wobec problemów wychowania fizycznego, sportu i turystyki (1928-1948) (B. Podl. 1992). Ogółem był autorem przeszło 160 prac naukowych i popularnonaukowych w postaci książek, studiów, artykułów, recenzji. Uczestniczył również w projektach zbiorowych pod auspicjami Zakładu Historii Nowożytnej Instytutu Historii UMCS i Międzyuczelnianego Instytutu Nauk Politycznych w L. dotyczących „Polskiej myśli politycznej XX w.” i „Roli posła i senatora w II Rzeczypospolitej”.
Dorobek twórczy uzupełnia aktywność na polu organizacyjnym. Brał udział w organizacji licznych konferencji naukowych – międzynarodowych, krajowych i regionalnych, poświęconych m. in. polskim powstaniom narodowym (kościuszkowskiemu, listopadowemu, styczniowemu i warszawskiemu), Sejmowi Czteroletniemu i Konstytucji 3 Maja, męczeństwu unitów podlaskich i innym. Był inicjatorem wydawania i długoletnim przew. kolegium redakcyjnego „Rocznika Bialskopodlaskiego”, czł. i przew. kolegium redakcyjnego „Szkiców Podlaskich”, sekr. naukowym „Roczników Naukowych” AWF B. Podl., czł. kolegium redakcyjnego „Roczników Dziejów Ruchu Ludowego”. Wchodził w skład Rady Naukowej ZHRL i aktywnie współpracował z Muz. Historii Ruchu Ludowego w W. i Ludowym Tow. Naukowo-Kulturalnym, którego oddział zorganizował w B. Podl. Był przez kilkanaście lat przew. rady naukowej Muzeum Regionalnego w S. oraz wiceprzew. Siedleckiego Towarzystwa Naukowego.
M. został odznaczony Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi, Medalem KEN, Krzyżem Zasługi dla ZHP, Medalem „Zasłużony dla Humanistyki Siedleckiej”, Medalem „Zasłużony dla Uczelni Siedleckiej”, Medalem im. dr. Henryka Jordana, Złotą Odznaką ZNP, Medalem TPN w Międzyrzecu Podlaskim, Medalem 40-lecia Muzeum Regionalnego w S., Złotą Odznaką Honorową „Zasłużony Popularyzator Wiedzy – TWP”, Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, Honorową Odznaką „Za zasługi w sporcie szkolnym”.
Zm. 21 VI 2011 w szpitalu w Łukowie, pochowany został 24 VI 2011 na cm. par. w Serokomli. W małż. (od 1959) z Cecylią Gryglicką, naucz., mgr. historii, miał córkę Katarzynę, mgr. psychologii klinicznej, zamężną z Tomaszem Pękalą, mgr. prawa.
Dzieje Kocka do roku 1939, W.1990 (nota biograficzna na okładce); Z historii Polski i Podlasia. Księga jubileuszowa profesora Henryka Mierzwińskiego w 50-lecie pracy pedagogicznej i naukowej, pod red. J. Cabaja i J. Gmitruka, W.-S. 2008, s. 9-14 – bibliografia prac M., s. 15-28; Demidowicz T., Prof. nzw. dr hab. H. S. M. (1935-2011), „Szkice Podlaskie” 2011-12, z. 19-20, S. 2013, s. 395-9; H. M., „Rocznik Bialskopodlaski”, Tom XVII-XIX (2009-11), B. Podl. 2012, s. 418-9; APL, Oddział w Radzyniu Podlaskim, KW PZPR w B. Podlaskiej, sygn. 1-2, 4, 574; Arch. Zakładowe Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego, Delegatura w B. Podl., Prezydium PRN w B. Podl., Akta osobowe sygn. 1793; Arch. UPH, Akta osobowe sygn. VI/2668, Prof. Henryk Mierzwiński ur. 01.09.1935 r., s. Aleksandra (ss.87); http://www.zskock.com.pl/articles.php? article_id=2 (dostęp 15. 06. 2017 r.); http://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/45143 (dostęp 15. 06. 2017 r.); http://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/59253 (dostęp 11. 07. 2017 r.); http://zskock.com.pl/articles.php?article_id=2 (dostęp 11.07. 2017 r.).
(autor Arkadiusz ZAWADZKI)