MICHAOWSKI Antoni


Ur. 18 IX 1837 w Kiepuranach na Litwie w pow. telszewskim, s. Feliksa Tadeusza i Doroty z domu Fachlender. M. pochodził ze szlachty średnio zamożnej. Gim. ukończył w Kownie. Studia medyczne odbył w Moskwie w l. 1856-61. Dyplom lekarski uzyskał 10 VI 1861. Ponadto zdał egzamin uprawniający do objęcia stanowiska lekarza administracyjnego. Po ukończeniu studiów osiadł w rodzinnych stronach, obejmując w Płungianach funkcje lekarza dominium w dobrach hr. Zubowa, w pow. telszewskim.

W l. 1863-4 zaangażowany jako czł. organizacji cywilnej w pow. pługnańskim na Litwie. Wykonywał różne zlecenia władz centralnych Rządu Narodowego, zbierał podatki, udzielał wskazówek i informacji oddz. powstańczym. Jako lekarz obsługiwał oddz. powstańcze, jeździł do ich powstańczych, leczył chorych i rannych. W VI 1863 aresztowany na skutek donosu. W II 1864 na rozkaz Michaiła Murawiewa skazany na cztery lata na zesłanie do Insaru w gub. permskiej (wg innych źródeł M. miał przebywać na Syberii sześć lat), z zakazem powrotu w rodzinne strony. Na zesłaniu pozwolono mu pracować w miejscowym szpitalu, w którym pełnił nawet funkcję kierownika.

W 1868 r. pozwolono mu opuścić Insar, jednak bez prawa powrotu w rodzinne strony. M. osiadł więc w Król. Pol. Pocz. praktykował w W. w Szpitalu św. Ducha, następnie, krótko w Radzyminie, jako lekarz wolnopraktykujący. M. przeniósł się z Radzymina do Żelechowa w 1870 r. Pocz. prowadził wolną praktykę lekarską, a następnie 20 VII 1894 mianowany został lekarzem miejskim. Dał się poznać jako działacz społ. Założył w Żelechowie Tow. Miłośników Sceny i Muzyki, zorganizował ochotniczą straż ogniową z orkiestrą, dom ludowy, ochronkę, Koło Macierzy Szkolnej im. Joachima Lelewela, czytelnię. Współpracował z „Gazetą Rolniczą” i „Kurierem Rolniczym”. Dzięki wyjątkowej wytrwałości i staraniom M. władze ros. pozwoliły założyć w Żelechowie Tow. Spółdzielcze, Tow. Spożywcze i Tow. Kredytowe. W 1913 r. oddano do użytku własny dom piętrowy z salą zebrań i salą teatralną. Założono także sklep galanteryjno-bławatny, spółdzielnię szewską.

Ponadto M. działał w Warszawskim Tow. Higienicznym, w którym wygłaszał odczyty na tematy dotyczące higieny i zwalczania pijaństwa, oraz w Tow. Lekarskim Gub. Siedleckiej. Uczestniczył w licznych zjazdach tow. lekarskich, m.in. w Zjeździe Higienistów w L. w 1908 r. Wśród mieszkańców Żelechowa cieszył się ogromnym szacunkiem i autorytetem. W 1912 r. obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy lekarskiej, w którym liczny udział wzięli mieszkańcy Żelechowa i okolic. Podczas I woj. świat. M. zorganizował w miasteczku szpital dla rannych i wyszkolił liczny personel tego szpitala.

W 1915 r., wobec zaawansowanego wieku, choroby reumatycznej oraz uciążliwej praktyki lekarskiej, M. przeniósł się z rodziną do Otwocka. Nadal jednak pozostał aktywny społ., organizując w Otwocku m.in. Tow. Lekarskie, Tow. Ochrony Ptaków Owadożernych z projektowanym muz. ornitologicznym. M. był jednym z założycieli Tow. Przyjaciół Otwocka, którego celem było rozwijanie warunków zdrowotnych oraz zachowanie „nadświdrzańskiej”, rodzimej architektury. Dzięki staraniom M. i innych społeczników Otwock otrzymał w 1916 r. prawa miejskie oraz przyznano mu status uzdrowiska. Był entuzjastą klimatu otwockiego uzdrowiska. Twierdził, że w Otwocku wyleczył się z astmy.

Był czł. hon. Tow. Lekarskiego Warszawskiego (1917), Warszawskiego Tow. Higienicznego (1924).

Dekretem z 2 V 1923 odznaczony OOP. Zarządzeniem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego i premiera Aleksandra Prystora z d. 2 V 1933 odznaczony został pośmiertnie Krzyżem Niepodległości.

M. zm. 5 II 1930 w Otwocku. Nabożeństwo żałobne odbyło się w kościele św. Karola Boromeusza na Powązkach. Pochowany został w grobowcu rodzinnym na Starych Powązkach w W. Żonaty był z Marią z Żymirskich, wnuczką gen. Franciszka Żymirskiego, z którą miał dziewięcioro dzieci: Antoniego, Marię, Janinę, Tytusa, Jadwigę, Zofię, Halinę, Bohdana i Józefa.


Szarejko P
., Słownik lekarzy pol. XIX w., t. 4, W. 1997, s. 263-4 (tu gł. bibliografia dotycząca działalności w tow. medycznych); Krajewska-Tatarkowska B., Siedleckie Tow. Lekarskie, [w:] Słownik polskich towarzystw naukowych, T. II, Towarzystwa naukowe i upowszechniające naukę działające w przeszłości na ziemiach polskich, Cz. 3, red. nauk. B. Sordylowa, W. 2001, s. 320; Rocznik Oficerski 1923, W. 1923, s. 53; „Kurier Warszawski” 1926, nr 361, s. 2, 1930, nr 64, s. 14, nr 65, s. 11, nr 66, s. 11; „Nowiny Społeczno-Lekarskie” 1930, nr 6, s. 113; „Polska Zbrojna” 1930, nr 71, s. 9; „Pamiętnik Tow. Lekarskiego Warszawskiego” 1931, t. 125, s. 49-50; „Monitor Polski” 1933, nr 102, s. 1; Weterani 1863 r. w sześćdziesiątą rocznicę powstania, pod red. J. A. Święcickiego, W. 1923, s. 75; Otwock-uzdrowisko. Informator, W. 1925, s. 25-6, 32, 78; Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921-4, W. 1926, s. 35; Dwudziestolecie Kasy Spółdzielczej w Żelechowie 1902-27, Żelechów 1927, s. 2-4, 9, 12; Maliszewski J., Sybiracy zesłani i internowani za udział w powstaniu styczniowym, W. 1930, s. 29; Kubiak K., Zarys dziejów Otwocka w l. 1407-1944, [w:] Otwock 1407-1944, praca zbiorowa pod red. J. Kazimierskiego, W. 1972, s. 30, 32-3, 35; Gnat-Wieteska Z., Żelechów. Tradycje patriotyczne, Żelechów 2000, s. 50, 51, 55-6; Midura F., Społeczna opieka nad zabytkami na ziemiach pol. do 1918 r., W. 2004, s. 236; Markert E., Gloria victis. Tradycje powstania styczniowego w Drugiej Rzeczypospolitej, Pruszków 2004, s. 137; APL, Rząd Gubernialny Lubelski, sygn. 1156 (akta osobowe A. Michałowskiego); APL, Urząd Gubernialny Siedlecki do Spraw Stowarzyszeń, sygn. 108 (prośba A. Michałowskiego i innych osób o rejestrację „Żelechowskiego Tow. Miłośników Sztuki Scenicznej i Muzyki”).

(autor Emil NOIŃSKI)