LEWONIEWSKI J


Ur. się 20 III 1899 w Petersburgu, w rodzinie Aleksandra i Teofili z Biziuków. Po ukończeniu w 1917 r. miejscowego gim. studiował na Wydz. Prawa Uniw. Petersburskiego. Był żołnierzem Armii Czerwonej, z powodu choroby został zwolniony ze służby wojsk., w V 1919 przyjechał do Polski. Uczestniczył w wojnie polsko-sowieckiej 1919-20 w szeregach 1 Pułku Szwoleżerów. W 1920 r. przeszedł szkolenie w Szk. Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu, następnie służył w 11 Pułku Ułanów, by w 1922 r. przenieść się do 3 Pułku Strzelców Konnych. Zamiłowany w lotnictwie, ukończył w l. 1923-4 Szk. Pilotażu w Bydgoszczy i rozpoczął służbę w 1 Pułku Lotniczym w W. W 1925 r. w 2 Pułku Lotniczym w Kr. przeszedł przeszkolenie na samolotach myśliwskich. Po powrocie do służby w 1 Pułku Lotniczym w W. skierowany został na studia w Ecolé Superiéure d'Aeronautique de Construction Mecanique w Paryżu, którą ukończył w VII 1928, otrzymując dyplom inż. lotnictwa. Pracował w charakterze referenta technicznego w Departamencie Aeronautyki MSWojsk.

Od 1933 r. był pilotem oblatywaczem w Stacji Doświadczalnej Płatowców Instytutu Badań Technicznych w W. Od XII 1930, posiadając Międzynarodowy Dyplom Pilota Samolotowego Nr 162 FAI, rozpoczął starty na samolotach Podlaskiej Wytwórni Samolotów (PWS) w B. Podl., w dużej mierze przyczyniając się do jej popularyzacji. W d. 20 VII- 7 VIII 1930 reprezentował Polskę i PWS na Międzynarodowym Konkursie Samolotów Turystycznych w tzw. Challenge'u, startując na samolocie PWS-51 konstrukcji inż. Stanisława Cywińskiego (nie ukończył tego konkursu z powodu awarii silnika).

W III Krajowym Konkursie Awionetek, który odbył się na przełomie IX-X 1930, startując z mechanikiem Marianem Zawodniakiem na samolocie PWS-52 konstrukcji inż. Zbysława Ciołkosza i Antoniego Uszackiego (zob.), zajął IV miejsce w klasyfikacji ogólnej. Zdobył dla PWS nagrodę regulami-nową LOPP w wysokości 2 tys. zł, statuetkę Zrzeszenia Przemysłowców Lotniczych, złoty zegarek od prezesa Aeroklubu Rzeczypospolitej Polskiej Janusza ks. Radziwiłła i portfel o wartości 400 złp od Prezesa Komisji Lotnictwa Sportowego barona Stanisława Rosenwertha. Był aktywnym działaczem tej Komisji i Aeroklubu RP (czł. zw.), pełniąc funkcję komisarza sportowego.

W XI 1930 wraz z kpt. Kazimierzem Kretowiczem wystąpił z projektem zorganizowania lotu dookoła świata na polskim samolocie PWS-52. Chcąc udowodnić realność pomysłu, 15 VIII 1931 z nawigatorem Stanisławem Rękawkiem, na samolocie PWS-52, odbył bez lądowania lot dookoła Polski. Trasę W.-Toruń-Grudziądz-Puck-Bydgoszcz-P.-Kr.-Lw.-L.-B.Podl.-W., wynoszącą 1754 km, pokonał w ciągu 12 h i 35', ze średnią szybkością 140 km/godz. W V 1932 wykonał lot długodystansowy na trasie W.-Saloniki-W., o długości 4 tys. km. W d. 12-28 IV 1933 był uczestnikiem I Rajdu Bałkańskiego Polskiego Lotnictwa W.-Bukareszt-Sofia i z powrotem Belgrad-Zagrzeb-Praga-Brno-Kr.-W. na samolocie Lublin R-XIII z mjr. Wacławem Makowskim. Latem 1933 r. uzyskał zgodę na przelot w linii prostej trasy W.-Omsk o długości 3 400 km, z możliwością przedłużenia jej do Krasnojarska, celem pobicia rekordu odległościowego z 1929 r., należącego do reprezentanta Francji, pod warunkiem użycia do lotu samolotu PZL-19 z silnikiem Gipsy Major o 130 KM, a nie specjalnie przygotowanego samolotu PWS-52.

Zginął śmiercią lotnika 11 XI 1933 podczas próby bicia rekordu, na samolocie PZL-19 SPAWH, rozbijając się nieopodal wsi Zasurskoje w rejonie Jadrina (Republika Czuwaska). Lecący z nim jako nawigator ppłk Czesław Filipowicz, wielki entuzjasta lotnictwa, został ciężko ranny. Pochowany został na Cm. Wojskowym na Powązkach w kwat. A-17, grób 1 z kamiennym nagrobkiem z tablicą. Żonaty z Anielą z domu Ryszczewska, nie miał dzieci. Był rodzonym bratem Zygmunta Lewoniewskiego, słynnego radzieckiego pilota polarnego. L. odznaczono m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Walecznych. Upamiętnia jego i brata tablica pamiątkowa i Izba Pamięci w Sokółce na Podlasiu. Imię jego i brata nosi jedna z ulic w Sokółce.


PSB (Kędzierski J.); SBTP, T. 17, W. 2006 (Demidowicz T.); „Biuletyn Aeroklubu RP” 1929, nr 4, 1930, nr 1; „Lot Polski” 1929, nr 4, s. 71-2, 1930, nr 10, s. 2-4, nr 11, s. 2-8, 1931, nr 1, s. 24-6, nr 10, s. 8, nr 19, s.17-8, 1933, nr 5, s. 114, 119, nr 7, s. 30-1, nr 9, s. 10; „Skrzydlata Polska” 1930, nr 2, s. 3-9, nr 3, s. 18-9, nr 4, s. 3-6, 11-5, nr 5, s. 3, 1931, nr 10, s.252-3, 1932, nr 5, s. 76-9, 1983, nr 27-28, s.2; „Polska Zbrojna” 1993, nr 2-6, s. 4 (foto); Dąbrowski K., Przegląd samolotów sportowych i ich osiągnięć, W. 1964, s. 64; Glass A., Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939, W. 1977, s. 188-290; Malinowski T., Sport samolotowy, [w:] Polskie Lotnictwo Sportowe. Almanach, Kr. 1987, s. 86; Popiel A., Pamięci poległych lotników 1933-39, W. 1987, s.41-3; Rychter W., Skrzydlate wspomnienia, W. 1980, s. 136-8, 227; CAW, Akta personalne, Lewoniewski Józef, t. 2444; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Jozef_Lewoniewski.jpg; dostęp 28.04.2021].

(autor Tomasz DEMIDOWICZ)