Ur. 30 X w Radzyniu Podl.; o. Feliks Lipiński (1765-1847), był naucz. muzyki, kapelmistrzem orkiestry dworskiej w maj. Potockich. Od najmłodszych 1., zauważywszy u Karola niezwykłe zdolności muzyczne, uczył go gry na skrzypcach. Jeszcze w dzieciństwie Karol umiejętnościami gry przerósł o. W 1799 dobra radzyńskie przeszły w ręce Sapiehów, którzy zrezygnowali z utrzymywania orkiestry, zaś Feliks Lipiński otrzymał propozycję pracy u hr. Adama Starzeńskiego we Lw., dokąd przeniósł się wraz z rodziną. Lw. był wówczas prężnym ośrodkiem życia muzycznego, w którym mógł uczestnicz L. Zaprzyjaźnił się z austriackim kompozytorem i wiolonczelistą Ferdynandem Kremesem, który skłonił go do ćwiczeń gry na wiolonczeli. Mimo dojścia do dużej biegłości w grze na tym instrumencie, wkrótce powrócił do skrzypiec, choć na zawsze charakterystyczną cechą gry L. pozostał głęboki ton w wykonywanych utworach. Rozp. też komponować własną muzykę. Jeszcze przed 1810 przygotował trzy symfonie: Es-dur, B-dur i Uwertura D-dur. W 1809 otrzymał posadę koncertmistrza osiemnastoosobowej orkiestry Teatru Niemieckiego we Lw., której kapelmistrzem był Józef Elsner - przyszły dyr. konserwatorium w-skiego i nauczyciel Fryderyka Chopina. Po dwóch 1. L. zajął jego miejsce. W 1. 1812-1813 L. był organizatorem koncertów symfonicznych w ogrodzie Hechta we Lw. oraz współpracował z Teatrem Polskim, dla którego skomponował wodewile: Kłótnia przez zakład, Syrena Dniestru i Terefere w Tarapacie. W 1812 odbył podróż do W., gdzie nawiązał kontakt m.in. z K. Kurpińskim, W. Bogusławskim, M. Szymanowską, F. Lesslą, J. Stefanim. Gdy w 1814 w Wiedniu koncertował L. Spohr, L. udał się tam, by poznać go osobiście. To właśnie niem. skrzypek ostatecznie przekonał go, by wybrał podobną karierę. Po powrocie do Lw. porzucił pracę w teatrze i zajął się doskonaleniem gry, nauczaniem muzyki oraz komponowaniem. W tym czasie powstały Rondo alla Polacca op. 7, Trio g-moll op. 8 oraz polonezy op. 9 i kaprysy op. 10 - utwory na skrzypce solo lub takie, w których odgrywają pierwszoplanową rolę.
W 1817 wyruszył do Włoch, gdzie wiodła go chęć poznania sławnego już wówczas N. Paganiniego. Po drodze koncertował w Koszycach, Budapeszcie, Lublanie, Trieście oraz w większych m. włoskich. Wiosną 1818 poznał Paganiniego, z którym dał dwa koncerty. Wówczas zakwitła jego sława jako znakomitego wirtuoza. Po powrocie do Lw. nadal koncertował, m.in. w Kijowie, Krzemieńcu, Kamieńcu Podolskim, Krakowie, Wrocławiu, Lipsku, Berlinie, Poznaniu i Wilnie. W 1821 został hon. czł. Tow. Przyjaciół Muzyki w Krakowie. Często koncertował w Teatrze Narodowym w W., również w czasie uroczystości koronacyjnych Mikołaja I w IV i V 1829, co przyniosło efekt w postaci nominacji na pierwszego skrzypka dworu Król. Pol., zaś w 1831- dworu carskiego. Nieprzerwanie również tworzył: koncerty: fis-moll op. 14 i Wojskowy (D-dur op. 21), Trio A-dur op. 12, Polonez-Fantazja E-dur, liczne fantazje i wariacje na tematy operowe. W 1825 we Lw. odbyła się premiera opery L. pt. Klótnia o wiatr. Kolejno powstały: Brawurowe wariacje op. 22, III Koncert skrzypcowy E-moll op. 24, fantazje na tematy z oper V. Belliniego, kaprysy op. 27 i 29, pieśń Do Niemna do słów A. Mickiewicza oraz muzyka do Pieśni polskich i ruskich ludu galicyjskiego. Ponadto ogłosił szczegółowy rozbiór opery K. Kurpińskiego Zamek na Czorsztynie.
W 1834 ponownie koncertował wspólnie z Paganinim, a ich koncerty w W. wywołały dyskusje, który z nich jest lepszym wirtuozem. Po koncertach w Wiedniu otrzymał tytuł hon. obywatela tego m. Podczas półtorarocznej trasy koncertowej po Europie zach., gdzie wybrał się wraz z rodziną, występował w m. niem., Londynie, Manchesterze oraz przybył do Paryża. Tutaj poróżnił się z Chopinem na gruncie występów dla pol. emigracji, których wolał uniknąć mając na względzie planowane koncerty w Rosji.
W 1839 L. osiadł w Dreźnie, gdzie przyjął stanowisko nadwornego kapelmistrza dworu saskiego oraz koncertmistrza orkiestry operowej, które to funkcje pełnił przez ponad 20 1. Założył też i prowadził kwartet smyczkowy organizując tzw. Quartett-Akademien. Współpracował z najwybitniejszymi muzykami epoki:. F. Listem, H. Berliozem, R. Wagnerem, R. Schumannem. Za zasługi dla saskiego dworu król. został odznaczony rycerskim orderem księcia Alberta. W Dreźnie skomponował swoje ostatnie utwory: fantazje z oper G. Meyerbeera, V. Belliniego, G. Verdiego i A. Stefaniego, IV Koncert skrzypcowy A-moll op. 32 i muzykę do zbioru poezji Tymka Paddury Ukrainki s nutoju. Prowadził ożywioną działalność pedagogiczną i kształcił wielu młodych skrzypków odznaczających się talentem muzycznym, np. H. Wieniawskiego i J. Joachima.
W 1861 przeszedł na emeryturę i z pensją w wysokości 1000 talarów (50% dotychczasowej gaży, która stawiała go w rzędzie najlepiej opłacanych muzyków epoki) osiadł w majątku Urłów k. Lw. Założył jeszcze szkołę gry na skrzypcach dla utalentowanych dzieci chłopskich, jednak postępująca astma nie pozwoliła na kontynuowania dzieła. Zm. 16 XII t.r. w Urłowie i został pochowany na tamtejszym cm.
L. w swej twórczości nawiązywał do nurtu klasycznego gry na skrzypcach, który charakteryzował się wysuwaniem na pierwszy plan wielkiego, pełnego tonu. Doskonałe opanowanie techniki sprawiało, że jego występy odznaczały się całkowitą indywidualnością. Utwory L. drukowały najznakomitsze wyd. muzyczne całej Europy, choć po śmierci kompozytora, mimo towarzyszącej mu sławy i uznania jakim się cieszył, zostały zapomniane. Stanowią one wyraz stylistycznych tendencji epoki romantyzmu, są b. emocjonalne, a jej źródła tkwią w pol. muzyce lud.
Ż. L. była lwowianka Regina Garbaczyńska, z którą miał ośmioro dzieci. S. muzyka, Gustaw, spełniając wolę o. stworzył Fundację im. Karola i Reginy Lipińskich dla utalentowanych pol. skrzypków, która istniała do wybuchu I woj. świat. Od 1984 w Radzyniu Podl. corocznie organizowane są Dni Karola Lipińskiego, których organizacją zajmuje się Radzyńskie Tow. Muz. im. Karola Lipińskiego.
BJ, rkp. 5322, Materiały L. Petera dotyczące życiorysu Feliksa Lipińskiego; PSB, t. XVII, s. 393-395 J. Powroźniak); Słownik muzyków polskich, Kr. 1964; Enc. muz., Kr. 1997; A. Kotyła, 20 lat Dni Karola Lipińskiego w Radzyniu Podlaskim, Radzyń Podl. 2004; J. Powroźniak, Karol Lipiński, Kr. 1970; J. W. Reiss, Skrzypce i skrzypkowie, Kr. 1955; M. Demska-Trębacz, Muzyka rodzima ieuropejska – Karol Lipiński, L. 2003 (mps); E. Grabkowski, R. Połczyński, Henryk Wieniawski, P. 2001; W. Grigorjew, Mlodzieńcza twórczość Lipińskiego, [w:] Z dziejów muzyki polskiej, t. 14, Bydgoszcz 1969; S. Jarmuł, Karol Lipiński - skrzypek, wirtuoz z pochodzem'a radzyniak, „Grot. Radzyński Magazyn Społeczno-Kulturalny", 2000 nr 10, s. 18-19; tenże, Radzyń Podlaski 530 lat Radzyń Podl. 1999; H. John, Dzialałność Karola Lipińskiego w latach 1839-1849 w Dreźnie. Dokumentacja na podstawie źródel archiwalnych, „Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu" (dalej: „Zeszyt Naukowy"), nr 51, 1990; J. Kolbuszewski, Uwagi o geografii kultury polskiej czasów Karola Lipińskiego, „Zeszyt Naukowy", nr 51, 1990; P. Świerc, Spotkania Karola Lipińskiego z innymi skrzypkami-wirtuozami; „Zeszyt Naukowy", nr 51, 1990; M. Zduniak, Wroclawskie koncerty Karola Lipińskiego, „ Zeszyt Naukowy", nr 43, 1987; Portret A. Reichana (olej, 1835-1837), [w:] O. Szelest, Lwowska Galeria Obrazów, malarstwo polskie, W. 1990; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Alojzy_Reichan_Portret_Karola_Lipi%C5%84skiego_1835.jpg; dostęp 30.04.2021].
(autor Dariusz MAGIER)