LIPKA Jan

Ur. się 24 VII 1904 r. w miejscowości Tuczna pow. B.Podl. w rodzinie Franciszka i Michaliny z d. Kukawska. Po uk. publicznej szk. powsz. w rodzinnej miejscowości, zgodnie z zainteresowaniami zdał egzamin i podjął naukę w Państw. SN Męskim im. Mieczysława Brzezińskiego w Leśnej Podl. W czasie nauki w tym zakładzie kształcenia naucz. na Płd. Podl. należał do koła sportowego, orkiestry, chóru szkol. i drużyny harcerskiej. Wykazywał szczególne zdolności do rysunku i gry na instrumentach. W ocenie dyrekcji Państw. SN należał do najwybitniejszych słuchaczy. Dyr. Teofil Koziara tak charakteryzował L.: poważny, głęboko etyczny, wyrozumiały. Przenika duchowo treść. Uspołecznienie wybitne.

Po zdaniu egzaminu dojrzałości 12 VI 1927 r. (IV Komplet, kurs im. Stanisława Staszica) i zdobyciu uprawnień do nauczania w publicznych i pryw. szk. L. został wezwany do odbycia czynnej służby wojsk. W okresie 17 VIII 1927 r. – 22 IX 1928 r. ukończył SPR Piechoty.

Po przejściu do cywila pierwszą pracę jako naucz. kontraktowy L. rozpoczął 15 X 1928 r. w 3-klasowej Publicznej Szk. Powsz.w Radzięcinie pow. Biłgoraj. Nast. Od 1 IX 1929 r. pracował jako naucz. kierujący w 1-klasowej Publicznej Szk. Powsz. w Andrzejówce, gm. Goraj, pow. Biłgoraj. Po roku, od 1 IX 1930 r. powrócił do pracy we wspomnianej Publicznej Szk. Powsz. w Radzięcinie jako naucz. tymczasowy. Inteligentny i rzutki, zainteresował się kulturą lud. Założył i prowadził zespół teatralny. Włączył się w działalność na rzecz środowiska i będąc przew. koła ZMW „Wici” został wybrany radnym rady gm. i przew. Komisji Oświaty i Kultury. W gm. Goraj był przew. Komisji Rewizyjnej Urzędu Gm.

L. samokształcąc się doskonalił naukę jęz.: franc., ros. i ukraińskiego. W pocz. 1931 r. uk. z wyróżnieniem kurs oświat. i kurs śpiewu. W d. 4 XI 1931 r. zdał z oceną bardzo dobrą egzamin praktyczny dla naucz. publicznych szk. powsz. przed Państw. Komisją Egzaminacyjną przy Państw. SN w Szczebrzeszynie.

Na własną prośbę L. został przeniesiony do 3-klasowej Publicznej Szk. Powsz. w rodzinnej Tucznej, gdzie od 10 VIII 1932 r. zatrudniono go jako naucz. stałego. Znany już z nieprzeciętnych zdolności, decyzją władz zwierzchnich został mianowany jednocześnie instruktorem oświat. na obwód szkol. bialsko-podlaski w Inspektoracie Szkol. B.Podl. Pełnił tę funkcję dodatkowo obok pracy etatowej w szk. w Tucznej z dodatkiem 100 zł mies. Rozwinął wspaniałą pracę samokształceniową wśród młodzieży wiejskiej. Zainicjował i doprowadził do powstania około 10 kół ZMW, uruchomieniu bibl. na wsiach pow. B.Podl. Włączył się w organizację kursów ogrodniczych, sadowniczych, hodowlanych w porozumieniu z OTOiKR.

Podnosząc formalne wykształcenie L. uk. 2-letnie Stud. Pracy Społ.-Oświat. Wolnej Wszechnicy Polskiej w W. 16 XI 1935 r. z wynikiem celującym po przedstawieniu pracy pt. Monografia wsi Tuczna. Materiały monograficzne z zaścianka szlacheckiego Tuczna leżącej w pow. B.Podl. Niemal równolegle w tym samym czasie, w okresie 23 IX – 21 XII 1935 r., oddelegowany przez Kuratorium Lubelskie uczestniczył w zorganizowanym przez MWRiOP Kursie Oświaty Pozaszkolnej w W., który uk. z wyróżnieniem. Zauważony jako młody wybitny pedagog i organizator pracy pozaszkolnej przez prof. Helenę Radlińską, od r. szkol. 1937/38 oddelegowany został na kierownika Uniw. Wiejskiego im. Władysława Orkana w Szycach k. Krakowa. Funkcję tę pełnił z dużym powodzeniem do napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę we IX 1939 r., będąc formalnie od 1 IX 1935 r. na etacie w 7-klasowej szk. powsz. w B.Podl. W trakcie pracy zaw. L. odznaczony został Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz uhonorowano go wieloma dypl. pochwalnymi.

L. odbył szkolenia wojsk. jako pchor. w 34 pp., a nast. 82 pp. 16 I 1932 r. awansowany został ppor. rez., a od II 1938 r. por. rez. WP. Zmobilizowany w przededniu wybuchu II woj. świat. wziął udział jako d-ca komp. w Wojnie Obronnej Polski 1939 r. Walczył ze swoim pp. m.in. na Pomorzu, a następnie na Mazowszu. Wraz z grupą oficerów dostał się, w niewyjaśnionych okolicznościach, do niewoli sowieckiej po 17 IX 1939 r.

L. zginął na przełomie IV/V 1940 r. zamordowany przez NKWD w Charkowie.

L. był od VII 1929 r. żonaty z Marią Tokarczuk. Miał dwóch s.: Janusza Wiesława (ur. 1934 r.) i Andrzeja Piotra (ur. 1936 r.) i c. Barbarę Janinę (ur. 1939 r.).


Demidowicz T
., Lipka Jan (1904 -1940), „Echo Leśników” 2007, nr 11, s. 80-83 (fot.); Sroka J., Leśniacy. Zakład Kształcenia Nauczycieli w Leśnej Podlaskiej 1916-1970, B. Podl. 1990, s. 251, 404-405; Walczuk M., Ludzie nauki i nauczyciele polscy w II wojnie światowej, W. 1995, s. 462; Arch. Delegatury Kuratorium Oświaty w B. Podl., Teczka korespondencji bieżącej - Lipka Jan sygn. 581 bp.


(autor Tomasz DEMIDOWICZ)