RESZKE Robert Jacek

Ur. się 29 IV 1964 r. w Radzyniu Podl. Starszy s. Marka i Jolanty, stryjeczny wnuk Kazimierza (zob.). O. zginął tragicznie w wypadku samochodowym w 1972 r., osierocając R i jego młodszego brata Waldemara. Rodzina zamieszkiwała w domu z XIX w. przy ul. Warszawskiej. R uk. Szk. Podst. Nr 1 im. Bohaterów Powstania Styczniowego, a nast. LO w Radzyniu Podl. Na przełomie l. 70. i 80. XX w. zafascynował go ruch oazowy.

Od najmłodszych l. R zajmowała literatura. Licealna polonistka prof. Teresa Ostasiewicz dostrzegła nadzwyczajne zdolności nastolatka. Jego wręcz fenomenalna pamięć, połączona z dużym oczytaniem oraz ponadprzeciętną inteligencją powodowała, że szkol. interpretacja każdego, nawet najtrudniejszego tekstu literackiego, w wydaniu R stawała się jasna i zrozumiała. W szk. zainteresował się literaturą romantyczną, w tym twórczością J. I. Kraszewskiego (zob.). W l. 1980-1982 trzykrotnie zajmował I miejsce w kolejnych edycjach Woj. Konkursu Czytelniczego „Józef Ignacy Kraszewski – jego życie i dzieło”. Anna Czobodzińska-Przybysławska, wieloletnia dyr. muz. Kraszewskiego w Romanowie, tak podsumowywała ten okres na łamach bialskiej prasy: Do rekordzistów należy Liceum Ogólnokształcące z Radzynia Podlaskiego – uczestnik aż 28 edycji konkursu. Z tej szkoły wywodzi się najliczniejsza rzesza laureatów – w tym niezapomniany Robert Reszke, młody człowiek, [dla] którego koleje losu i nieogarniony dorobek Kraszewskiego nie miały tajemnic i który swą wiedzą zaskakiwał nawet pracowników muzeum.

W 1983 r. będąc uczniem klasy maturalnej R wygrał ogólnopolską Olimpiadę Literatury i Jęz. Pol., co otworzyło mu bramy do wszystkich uczelni wyższych na terenie kraju. Początkowo wybrał studia polonistyczne na UJ. Po pierwszym r. przeniósł się na Wydz. Polonistyki UW. W W. zetknął się z tak wybitnymi osobowościami jak historyk literatury prof. Maria Janion czy antropolog kultury i teatru prof. Leszek Kolankiewicz. Nowe kontakty wywarły wpływ na zmianę zakresu zainteresowań R oraz na jego późniejsze życie zaw. Pracę mgr pt. „Szamanizm w »Dziadach« Adama Mickiewicza” obronił 9 XII 1990 r. Została oceniona celująco i zajęła I nagrodę w ogólnopolskim konkursie prac mgr. im. Marii Grabowskiej.

Jeszcze w czasie studiów R zajął się działalnością translatorską, wykorzystując biegłą znajomość jęz. ang. i niem. Zaczynał od przekładów literatury science-fiction w wydaniu takich klasyków gatunku jak: R.A. Heinlein (Daleki patrol, wyd. S.I., 1986 r,); M. Eisele (Joey czyli wszyscy kiedyś się ujrzymy, wyd. Express Books, 1991 r.); R. Syvertsen (Bogowie jaskiń kontra Mityczny Buntownik, wyd. Atlantis, 1991 r. – z M. Czyżewskim); R. Zelazny (Pan Snów, wyd. Atlantis, 1991 r.); F. Herbert (Władcy niebios, wyd. Amber, 1993 r.); P. K. Dick (Czas poza czasem, wyd. Amber, 1994 r.). Najsłynniejszym, wielonakładowym tłumaczeniem R z tego okresu była książka A. Ripley Scarlett: ciąg dalszy Przeminęło z wiatrem Margaret Mitchell (wyd. Atlantis, 1991 r.), stanowiąca kontynuację klasycznej powieści.

Największą pasją R stała się lektura prac z takich dziedzin jak: psychiatria, psychologia, psychoanaliza, filozofia, historia religii i kultury, czy antropologia. W X 1991 r. wziął udział w prowadzonym przez J. Prokopiuka seminarium „Inspiracje Carla Gustawa Junga i jego szkoły w sztuce XX wieku”. Dwa l. później uczestniczył w międzynarodowym sympozjum „Hermann Hesse – pisarz i zjawisko”. Oba wydarzenia zorganizował wrocławski Instytut im. Grotowskiego.

Tłumaczenie literatury popularnej nie przynosiło R satysfakcji. W dodatku spotkał się z ostrą krytyką za przekład Pana Snów R. Zelaznego, m.in. ze strony Piotra W. Cholewy, tłumacza, który wyspecjalizował się w specyficznym jęz. Zelaznego. Być może z tego powodu przestał tłumaczyć prozę angielskojęzyczną i ostatecznie porzucił literaturę popularną, skupiając się na przekładach z jęz. niem. i biorąc na warsztat te dzieła, które sam uważał za ważne. Niemniej udało mu się zaistnieć na krajowym rynku wyd. J. Borowski, dziennikarz tygodnika „Wprost”, w VII 2001 r. tak opisywał ówczesną sytuację na rynku tłumaczeń: Przekłady fantastyki i horrorów dawno zmieniły się w horror i fantazję przekładów. Na internetowej »Liście tłumoków« widnieją nazwiska tłumaczy, którzy narazili się wielbicielom obu gatunków. Najciekawsze, że obok miernot i zupełnie przypadkowych autorów na liście pojawiają się nazwiska dobrych tłumaczy, którzy infamią przypłacili nie dość uważny flirt z literaturą masową. Robert Reszke, odżegnany od czci i wiary za zły przekład książki Rogera Żelaznego ma na swoim koncie nowe tłumaczenie dzieł Zygmunta Freuda.

Zanim R przetłumaczył 12 t. Dzieł wiedeńskiego ojca psychoanalizy, przełożył prace: C.G. Junga (Symbol przemiany w mszy, wyd. Sen/Wrota, 1992 r.); Psychologia przeniesienia, wyd. Sen/Wrota, 1993; O istocie snów, wyd. Sen, 1993 r.), M. Bubera (Problem człowieka, wyd. Aletheia/Spacja, 1993), czy H. Hesse (Moja wiara, wyd. KR, 1993 r.). Ponadto pisywał także własne artykuły, w których starał się propagować idee Freuda i Junga: Dlaczego chcę pomyśleć coś, czego nie chcę pomyśleć? („Ogród” nr 1/1991); Widzieć i opisywać (warszawski przegląd książek) („Res Publica Nova” nr 4/1993); Bollingen („Twórczość” nr 5/1993). Pierwszy z artykułów spotkał się krytyką ze strony niektórych środowisk prawicowo-kat., doszukujących się w poglądach Junga treści antychrześcijańskich.

Już w trakcie prac translatorskich R myślał nad założeniem własnego wyd., w pełni nastawionego na publikację prac nauk. z interesujących go dziedzin. Tak powstało Wyd. KR, którego początkowo był współwłaścicielem, a nast. – jednoosobowym właścicielem. Do 2000 r. należało ono do nieformalnej grupy wyd. związanej z Fundacją Aletheia. Rynkowym debiutem nowej oficyny była Kultura jako źródło cierpień S. Freuda w tłumaczeniu R (1995 r.). R. później ukazało się pierwsze na pol. rynku tłumaczenie pracy J. Lacana Funkcja i pole mówienia w psychoanalizie (tłum. B. Gorczyca i W. Grajewski). Z czasem oferta wyd. została rozszerzona o ważne tytuły z zakresu religioznawstwa (m.in. M. Eliade) oraz filozofii XX w. (R. Barthes, G. Bataille, E. Ciorian, G. Deleuze, J. Derrida, P. Klossowski). Większość z tych prac ukazała się na Zachodzie kilkadziesiąt l. wcześniej. Dzięki staraniom R mogli zapoznać się z nimi także pol. czytelnicy. Sam R od 1992 r. przetłumaczył oraz opublikował we własnym wyd.: 12 t. Dzieł S. Freuda (1993-2010), 12 t. Dzieł C.G. Junga (1997-2011 r.), 7 t. jego Seminariów (2002-2010), a także Listy (1996 r.); Wykłady travistockie (1995); Rozmowy, wywiady, spotkania (1999 r.) oraz Wspomnienia, sny, myśli (1993 r.). Sięgał też po prace innych nestorów analizy psychologicznej i psychiatrii, jak E. Jung (Legenda Graalowa w perspektywie psychologicznej, 2009 r.) czy K. Jaspers (Strindberg i Van Gogh: próba analizy patograficznej z porównawczym przywołaniem Swedenborga i Hölderlina, 2006 r.). W wyd. KR ukazywały się też pozycje sygnowane przez innych autorów, m.in. I. Kanię, L. Kolankiewicza, J. Prokopiuka czy J. Trznadla. Łącznie w l. 1992-2011 wyd. R opublikowało 81 nowych pozycji. R za swoje najważniejsze osiągnięcie uważał udostępnienie pol. czytelnikowi pracy C.G. Junga Psychologia kundalini-jogi (2003 r., wznowienia: 2010 r., 2016 r,). Planował też własną publikację o roboczym tytule „Cztery eseje o Freudzie”. Współpracował z innymi oficynami. W zaprzyjaźnionym wyd. akademickim Spacja wydał cykl Dzienników L. Wittgensteina: Dzienniki 1914-1916 (2001 r.) oraz Ruch myśli. Dzienniki 1930-32, 1936-37 (2002 r.).

Za swoją działalność kilkakrotnie doceniony przez środowiska tłumaczy i literatów, chociaż ominęły go nagrody państw. Największą zasługą R i jego wydawnictwa zdaje się być udostępnienie pol. czytelnikom klasycznych prac nestorów analizy psychologicznej: Freuda i Junga, które do tej pory musiały być czytane oraz studiowane wyłącznie w jęz. zachodnich. Henryk Machoń, filozof, tłumacz oraz wykładowca Politechniki Opolskiej, tak podsumował prawie 100-letnie dzieje upowszechniania myśli jungowskiej w Polsce: Do osób, które odgrywają szczególnie ważną rolę w popularyzacji koncepcji szwajcarskiego psychiatry w naszym kraju, należą przede wszystkim: Jerzy Prokopiuk – tłumacz, pisarz, współzałożyciel Klubu Jungowskiego odpowiedzialny za wprowadzenie do Polski myśli jungowskiej; Zenon Waldemar Dudek – psychiatra, psychoterapeuta, założyciel wydawnictwa Eneteia, oraz Robert Reszke – tłumacz, który podjął tytaniczną, niestety przerwaną przez przedwczesną śmierć pracę nad przekładem wszystkich pism Junga na język polski.

Dokonane przez R przekłady klasycznych prac z zakresu psychoanalizy doczekały się wielu wznowień. Jego prace znalazły uznanie w postaci wyróżnienia Stow. Tłumaczy Polskich za rok 1993 r. w kategorii tłumaczeń eseju za przekład z jęz. niem. rozprawy S. Freuda Dowcip i jego stosunek do nieświadomości (1994 r.); wyróżnienia w dziedzinie inicjatyw wydawniczych za wydanie 4. tomów dzieł S. Freuda i 5. tomów dzieł C.G. Junga przyznanego przez „Literaturę Na Świecie” (1998 r.); nagrody polskiego PEN Clubu za całokształt twórczości w kategorii przekładów z literatury obcej na jęz. pol. (2005 r.).

Celem osobistych badań R była aktualność koncepcji psychoanalizy Freuda w kręgach badaczy literatury. Otworzył przewód doktorski w Instytucie Badań Literackich PAN pt. „Freudowska kategoria das Unheimliche. Z teorii przekładu” pod kierunkiem prof. M. Janion.

Dużo podróżował. Przede wszystkim odwiedzał miejsca związane z S. Freudem oraz C.G. Jungiem. Od czasu studiów mieszkał w W., później w podwarszawskiej Radości. Rozpoczął też budowę domu w Jankach.

Zm. 5 II 2012 r. w W. po długiej i ciężkiej chorobie. Pochowany na cm. par. w Radzyniu Podl.

Borowski J., Horror przekładów, „Wprost” nr 28/2001; Cholewa P. W., Jak zarżnąć powieść, „Nowa Fantastyka” nr 116/1992; Nogacki R., Carl Gustaw Jung: młot na jezuitów, „Fronda” nr 17-18/1999, Czobodzińska-Przybysławska A., Trzydzieści lat z Kraszewskim, „Gościniec Bialski. Czasopismo samorządu powiatu bialskiego” nr 3(71)/2010; Kolankiewicz L., Wstęp [w:] Samba z bogami. Opowieść antropologiczna, Wr. 2016; Przewodnik po myśli Carla Gustawa Junga, red. H. Machoń, PWN, W. 2017; Polska Bibliografia Literacka, [online], http://pbl.ibl.poznan.pl/dostep/index.php?s=d_biezacy&f=zapisy_szczeg&p_zapis=106006 [dostęp 4.01.2023]; Nagroda Polskiego PEN Clubu za przekłady z literatury obcej na język polski, [online], https://penclub.com.pl/nagroda-polskiego-pen-clubu-za-przeklady-z-literatury-obcej-na-jezyk-polski/ [dostęp 12.10.2022]; Robert Reszke, [w:] Nukat [online], http://katalog.nukat.edu.pl/ [dostęp 2.08.2023]; Archiwum Cyfrowe Marii Janion, [online], https://janion.pl/search?query=reszke [dostęp 21.01.2023]; Archiwa: Szk. Podstawowej Nr 1 w Radzyniu Podl., I LO w Radzyniu Podl., Wydz. Polonistyki UW, Sekretariatu Inst. Badań Literackich PAN, Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich w W., Red. „Literatury Na Świecie”; Relacje: L. Kolankiewicza, p. Teresy Tętnik, p. Jolanty Reszke, p. Waldemara Reszke [jesień 2022].

(autor Piotr GORZELAŃCZYK)