Ur. się 12 IV 1900 we wsi Brzozówka, pow. brzeski, gm. Wysokie Litewskie, woj. poleskie. Był najmłodszym z 5 s. Jana Józwuka vel Aleksiejuk i Eufrozyny z domu Wasiluk. Najstarszy brat Jan był jego opiekunem, przewodnikiem i naucz. zawodu ciesielskiego. Zginął podczas I woj. świat. Imię Bazyli nadane mu na chrzcie miało pochodzenie późnogreckie. Pochodziło od przymiotnika „królewski, cesarski”, od rzeczownika basilens „król, wódz, cesarz”. Był utalentowanym samoukiem. Od najmłodszych l. mimo średniego wzrostu odznaczał się niezwykłą siłą fizyczną. Ważnym doświadczeniem w jego życiu był wybuch I woj. świat. Latem 1915 r. Rosjanie zaczęli wycofywać się z Król. Pol. Ewakuowano ludność Brzozówki. J. wywieziony został za Moskwę. W Rosji przebywał do 1922 r., pracował w młynie, powrót do kraju, w rodzinne strony był długi i dramatyczny.
Kiedy wrócił do rodzinnej wsi, jego rodzina mieszkała w ziemiance. Pola zarośnięte były brzeziną. Po powrocie z Rosji został powołany do odbycia służby wojsk. Po jej zakończeniu wrócił do domu. J. postanowił wydzierżawić ziemię bratu, Leonowi, opuścił rodzinną wieś, aby szukać szczęścia na terenie pow. konstantynowskiego w woj. lubelskim. Najpierw pracował u bogatych gospodarzy w miejscowości Szpaki. Tam jednak w niewielkim stopniu wykorzystywano jego umiejętności rzemieślnicze. Był cieślą i stolarzem jednocześnie.
Praca na roli nie dawała J. mu pełnej satysfakcji, nawiązał kontakt z właścicielem młyna Artych w Świniarowie (do 1932 r. pow. konstantynowski, po 1932 r. pow. siedlecki) – Niemcem Władysławem Szulcem, który potrzebował cieśli do naprawy urządzeń młynarskich i osoby posiadającej umiejętności niezbędne do pracy w młynie. Praca w młynie i gospodarstwie pozwalała na oszczędzanie z myślą o przyszłości. Pozyskał przychylność rodziny Ksawerego Żuka i jego najstarszej, córki Feliksy Żuk (ur. w 1899 r.). Ślub odbył się w kościele św. Zygmunta w Łosicach w 1926 r. Z podziału maj. młode małż. otrzymało niewielki kawałek ziemi i siedlisko. W 1928 r. ur. im się c. Genowefa. W tej sytuacji Bazyli, aby utrzymać rodzinę, nadal pracował w młynie Artych u Szulca. W pierwszej kolejności obsługiwani byli mieszkańcy wsi Świniarów.
Wkrótce znalazł się w oddziaływaniu partii polit. działającej na terenie gm. Pocz., kiedy pracował u Franciszka Giereły zwanego „Wnukiem” znalazł się pod wpływami PSL „Wyzwolenie”, którego mocne, zdecydowane hasła silnie oddziaływały na mieszkańców Świniarowa. Był zapraszany przez „Wnuka” na spotkania i mityngi organizowane przez tę partię w Łosicach i innych miejscowościach. Ludowców interesowały informacje z Rosji z okresu wojny domowej oraz postawy i zachowania bolszewików. Wśród działaczy PSL „Wyzwolenie” byli sympatycy PPS, której komórka działała w Świniarowie. Wiejscy socjaliści mieli bliskie kontakty z żydowskimi socjalistami w Łosicach. J. pracując w młynie Szulca w miejscowości Artych nad rzeką Toczną, znajdował się pod wpływami środowiska robot. Współpraca z PPS owocowała nowymi licznymi kontaktami z łosickimi Żydami o poglądach socjalistycznych z Bundu. Z biegiem czasu ten utalentowany samouk zdobył sporą wiedzę na temat sytuacji w Polsce i za jej granicami. W l. 30-tych jego sympatie bliskie były ruchowi ludowemu.
Przed wybuchem II woj. świat. J. nie został zmobilizowany do wojska, mimo że posiadał solidne przeszkolenie wojsk. Łosice zaczęły gospodarczo obumierać, ponieważ na przełomie l. 1939 i 1940 zakazano Żydom handlu, a pod koniec 1940 r. stworzono w Rynku, w centrum miasta getto, gdzie zamknięto 4270 łosickich Żydów, bez prawa opuszczania wyznaczonego terenu. Duża grupa rodzin żydowskich z Łosic znalazła schronienie na wsi i w okolicznych lasach, gdzie budowali ziemne bunkry. J. zaopiekował się grupą Żydów, znalazł im bezpieczne schronienie za Bugiem. D. 22 VIII 1942 Niemcy zlikwidowali getto, a Żydzi jeszcze tego samego dnia zostali wywiezieni do Treblinki.
W 1943 r. doszło na terenie Świniarowa do aresztowań młodych konspiratorów. Po aresztowaniach J. był bardzo ostrożny. Ograniczył kontakty z mieszkańcami Świniarowa. Był pewny, że Niemcy mają na terenie wsi swojego współpracownika. Wymawiał się przed spotkaniami pracą w gosp. i pilnymi pracami stolarskimi. Zastanawiano się, czy czasowo nie wyprowadzić się ze Świniarowa. C. J., 16-letnia Genowefa, aby uniknąć wywiezienia na prace przymusowe do III Rzeszy, pracowała w mleczarni w Łosicach, gdzie zaprzyjaźniony dyr. stworzył dla niej stanowisko pracy. Pod koniec 1944 r. dyr. z rodziną ewakuowano do miejscowości Głowno. Była umowa, że po zasiedleniu się rodziny dyr. mleczarni w Głownie, Genowefa wróci do domu. Tak się nie stało. Ofensywa ACz w ramach operacji brzesko-lubelskiej przyniosła 31 VII 1944 wyzwolenie ziemi łosickiej. We wsi Świniarów stacjonowała jednostka radz.
Nowa władza, która instalowała się w pow. siedleckim, przystąpiła do wdrażania Manifestu PKWN. Pow. siedlecki stał się laboratorium przeprowadzania reformy rolnej, od IX 1944 rozpoczęła się parcelacja nadwyżek ziemi. J., jako małorolny, otrzymał przydział 2,65 ha ziemi przy dawnym dworku Ledwinówka, którego zabudowania przestały istnieć podpalone przez Niemców w czasie odwrotu. Nie wszyscy chcieli przydzieloną im ziemię brać w posiadanie. Działało na ziemi łosickiej zbrojne podziemie, w którym walczyli s. właścicieli parcelowanych maj.
Po ofensywie styczniowej 1945 r., na pocz. II Feliksa, żona J. postanowiła jechać po córkę do Głowna pod Łodzią. Wyposażona w kilka butelek bimbru i worek tytoniu oraz jedzenie na drogę, płacąc alkoholem i tytoniem, radz. samochodami wojsk. dojechała do Głowna. Następnego d. w ten sam sposób wróciła z c. do Łosic. Feliksa znała dobrze jęz. ros., co ułatwiło komunikację. 2 II 1947 Genowefa wyszła za mąż za młodego cieślę z Patkowa Pawła Gmitruka (zob.).
Rozpoczęła się odbudowa gosp. Najpierw odbudowano stodołę i oborę, później spichlerz. W 1950 r. rozebrano stary dom, a na jego miejscu postawiono nowy dom z solidnego drzewa z Białowieży. Po wojnie J. stronił od polit. Gosp. razem z ziemią, którą wniósł Paweł Gmitruk wzrosło do 5,25 ha. Niezależnie od pracy na roli J. i P. Gmitruk wynajmowali się do budowy domów. We wsi Świniarów wybudowali oni 10 domów mieszkalnych. Ale większość z ponad 40 obiektów, które wznieśli oraz współpracujący z nimi zespół cieśli na terenie pow. siedleckiego, stanowiły drewniane budynki gospodarcze.
J. zajmował się gospodarstwem, pracami stolarskimi i razem z żoną Feliksą (zm. w 1966 r.) opiekował się wnukami. Śmierć Pawła Gmitruka 3 II 1972 była wielkim wstrząsem psychicznym dla J. Stracił naturalną odporność organizmu. Zwykłe zapalenie płuc z komplikacjami, nie do końca wyleczone, zakończyło się tragicznie. Zm. 1 III 1973. Został pochowany na cm. par. w Łosicach w kwat., gdzie wcześniej pochowana została jego ż. Feliksa.
Gmitruk J., Gmitruk Paweł (1922-1972), [w:] Słownik biograficzny Południowego Podl. i Wschodniego Mazowsza, t. V, red. J. Piłatowicz, K. Maksymiuk, S. 2020; Ziemia Łosicka drogi do niepodległości. Materiały z konferencji naukowej odbytej w Łosicach 15 listopada 2002 r., pod red. A. Indraszczyka, W. 2004, s. 133-54; Dzieje Ziemi Łosickiej. Z historii mniejszości narodowych, kulturalnych i religijnych, pod red. A. Indraszczyka, W.- Łosice 2010, s. 79, 81, 83; Dobrowolski T., 750 lat Ziemi Łosickiej. Łosice i Ziemia Łosicka w l. 1964-1939, t.1, Łosice 2014, s. 279-80, 291, 295; Dobrowolski T., Unici ziemi łosickiej i ich walka o jedność Kościoła i polską wieś na Podl., Ujrzanów 2018, s. 357-58; Gryciuk F., Ziemia łosicka w walce z kolektywizacją, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 2018, nr 37, s. 409-37; Odpis skrócony aktu zgonu Bazylego Józwuk vel Aleksiejuk. Urząd Stanu Cywilnego Łosice sygn. USC/OSI3 AE 7382594 – brzmienie nazwiska przyjęto z tego aktu zgonu; Relacje w posiadaniu autora: Relacja ustna Bazylego Józwuka vel Aleksiejuka z 1970 r.; Relacja ustna Genowefy Gmitruk i Bogusława Gmitruka z 2021 r.
(autor Janusz GMITRUK)