JZEFOWICZ Samuel


Ur. ok. 1726 w Małaszewiczach, s. Aleksandra, rtm. wojsk lit. i Maryanny z Hellaszewiczów (Eljasiewiczów), wnuk Samuela, rtm. wojsk. lit., od 1702 właściciela Małaszewicz Wielkich i Zalutynia w ekonomii brzeskiej pod Białą Radziwiłłowską (dziś Podl.). Uczestniczył w pierwszej fazie woj. o sukcesję austriacką - woj. niem., jako 16-letni towarzysz pułku tatarskiego płka Sichodzińskiego (późniejszy IV Pułk Straży Przedniej), wziął do niewoli kirasjera austriackiego i huzara. W 2 1. późn. walczył w drugiej woj. o sukcesję austriacką; ponownie wziął do niewoli trzech przeciwników. W woj. siedmioletniej wziął udział (od 1756) pod dowództwem Tatara - gen. mjr. Czymbaja Murzy Rudnickiego. W bitwie pod Ołomuńcem wziął do niewoli dwóch dragonów i otrzymał awans na chor.; w bitwie pod Budziszynem został ranny („plejzerowany w pysk i ramię"), w 1758 postąpił na stopień ppor . 12 V 1762 dostał się do niewoli, po podpisaniu traktatu pokojowego w Hubertsburgu (15 II 1763), przedostał się z Królewca do W.

W 1764 pułk tatarski, w którym służył J. przeszedł na służbę Rzeczypospolitej pod dowództwem płk. Józefa Bielaka. Nadworny pułk królewski Bielaka wziął udział w woj. domowej ostatniego bezkrólewia w składzie komputu wojsk kor. pod rozkazami hetm. wlk. kor. Jana Klemensa Branickiego. Walczył w kilku potyczkach z wojskami ros. i „Familii" Czartoryskich, m.in. 21 VI 1764 pod Brzozową na Pogórzu Karpackim; dostał się wówczas do niewoli ros. Uratowanie życia zawdzięczał interwencji hetm. Franciska Ksawerego Branickiego. Odesłany do W. i Grodna, otrzymał awans na por. i przeszedł na stronę „Familii". Chcąc przyspieszyć karierę wojsk. sprzedał swój folwark w woj. trockim (prawdop. Sejmany w pow. trockim - po m.) i kupił własną chorągiew; patent na jej objęcie otrzymał 11 VII 1765; wchodziła w skład IV Pułku Straży Przedniej szefostwa płka J. Bielaka; pułk pozostał na służbie królewskiej do 1768.

W 1769 pułk Bielaka przystąpił do konfederacji barskiej. 12 VII t.r. wziął udział w wygranej bitwie pod Słonimem, 6 IX 1771 zwyciężył Rosjan pod Bezdzieżem (Berezą Kartuską); J. odznaczył się w obu bitwach: „[…] ja swoją chorągwią wziąłem 50 karabinierów na placu i oddałem JW. Hetmanu Ogińskiemu, który rozkazał Zielonce, sekretarzowi swemu zanotować" - podkreślił w Nocie przeciągu slużby mojej, skreślonej w 1790. Wraz z całym IV Pułkiem uszedł z klęski pod Stołowiczami 22 IX 1771. Król Stanisław August Poniatowski wybaczył Tatarom, w 1772 J. Bielak został gen. a IV Pułk przeszedł do komputu wojsk lit.; w I. 1782-1787 stacjonował w Kamieńcu Lit., w 1790 w Borysowie. Wg rolli z 1786 4 chorągiew rtm. J. liczyła 5 oficerów i 24 towarzyszy. 30 I 1790 pisał rozżalony pomijaniem przy awansach do Komisji Wojskowej Obojga Narodów (mijało mu 25 l. rotmistrzowania); 18 II t.r. dopraszał się ponownie uwzględnienia przy awansach, przesyłając wzmiankowaną wyżej Notę przeciągu slużby mojej Obie prośby nie zostały uwzględnione. Chorągiew 4 J. stacjonowała wówczas w Horodnie nad Bobrem, licząc 67 ludzi. W wojnie pol.-ros. 1792 wzięła udział w składzie IV Pułku, walcząc nad Berezyną, pod Mińskiem, 10 VI pod Stołpcami, 4 VII pod Zelwą, 23 VII pod Brześciem. 22 VIII 1792 pułk złożył przysięgę nowym władzom (Targowicy).

Nast. IV Pułk stacjonował pod Białą Radziwiłłowską, a 4 chorągiew w Janowie Podl. 4 VII 1793 bp łucki Adam Naruszewicz (zob.) pisał do króla: „[...] Doznaję ja od tej komendy i jej komendanta wszelkich względów grzeczności, przyjaźni i bezpieczeństwa, a przeto winienem wypłacać się wdzięcznością. Ale mniejsze to byłyby powody dla WKM[ości] dla uczynienia dobrze p. Józefowiczowi, że on jest moim przyjacielem. Żołnierz ten stary już służył Rzeczyposp[olitej] lat trzydzieści, był i pracował walecznie na wojnie siedmioletniej, ma w służbie dwóch synów zacnych, a zawsze przy awansie przez zwyczajne emulacje familii tatarskich pomijany". Mimo to rtm. J. nie otrzymał awansu na mjr. Awans ten uzyskał dopiero w okresie Powstania Kościuszkowskiego. Walczył wraz z IV Pułkiem pod Krupczycami 17 IX i w obronie Pragi 4 XI (prawdopodobnie pod Maciejowicami 10 X). W powstaniu zginął jego starszy s. - por. Rafał Józefowicz, wyszedł zaś bez szwanku młodszy - Dawid, namiestnik IV Pułku.

Po rozwiązaniu pułku mjr J. osiadł w Małaszewiczach Wielkich w pow. bialskim, których trzecią część odziedziczył po rodzicach (pozostałe otrzymali.jego bracia Jan i Jakób). Po śmierci pierwszej żony Assyi z Baranowskich, w II 1798 pojął za ż. wdowę Maryannę Baranowską, 1. 46 (sam miał 72 1.). Oprócz s. Dawida, miał trzy c.: Zofię, w 1812 jeszcze pannę, najmłodszą Rozalię - pannę, średnią Mariannę - zamężną od 1809 za por. Abrahamem Koryckim, właścicielem Małaszewicz Małych i Lebiedziewa.

15 V 1812 mjr J. sporządził testament, w którym podzielił maj. między dzieci i poczynił zapisy na cele religijne oraz wydatki pogrzebowe (w tym meczet w Studziance). Świadkami przy sporządzaniu testamentu byli: chor. Samuel Tupalski z Kościeniewicz, rtrn. Mustafa Tupalski z Kościcieniewicz, por. Abraham Chalecki z Koszołów i Jan Jabłoński z Trojanowa - Tatarzy z b. ekonomii brzeskiej. Po sporządzeniu testamentu J. niebawem zm. i został pochowany na nieistniejącym dziś cm. - mizarze w Małaszewiczach. Wg S. Dziedulewicza z małż. z Marią z Obulewiczów (?) miał s. Macieja, wylegitymowanego przed Heroldią Król. Pol. w 1839. Jego potomkowie posiadali dobra pod B.Podl. do I. 50-tych XIX w.


AGAD, Centr. Władze Wyro. Król. Pol., sygn. 1406, k. 10-12 (testament J.); KRSW, sygn. 6559; APL, Księga Małżeństw, Urodzin i Zgonów gminy mahometańskiej w Studziance 1792-1810, Ossolineum, Dz. rkps., sygn. 1812/ ll Rang lista oficerów wojska litewskiego do czasu rewolucji roku 1794 zaszłej; S. Dziadulewicz. Herbarz rodzin tata1skich w Polsce, Wilno 1929; S. T. M. Baranowski, Z aktów wojskowych o Tatarach litewskich (1782-1792), „Ateneum Wileńskie", 1929 z. 1-2; S. Józefowicz, Nota przeciągu służby mojej, [w:] S. T. M. Baranowski, Z aktów wojskowych o Tatarach litewskich..., s. 216-219; tenże, Testament z 15maja 1812 roku, [w:] A. Kołodziejczyk, Rozprawy i studia z dziejów Tatarów litewsko-polskich i islamu w Polsce w XVII-XX wieku, S. 1997, s. 166-171; Korespondencja Adama Naruszewicza 1762-1796, oprac. J. Platt, Wr. 1959, s. 450, 452, Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego. Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, oprac. M. Machynia, V. Rakutis, Cz. Srzednicki, Kr. 1999; A. Kołodziejczyk, Cmentarze muzułmańskie w Polsce, W. 1998; tenże, Major Samuel Józefowicz (1726-1812?) – oficer jazdy tatarskiej Wieilkiego Księstwa Litewskiego, „R. Bialpod1.", t. XII, 2004; S. Kryczyński, Generał Józef Bielak (1741-1794), „R. Tatarski", t. I, 1932; J. Tyszkiewicz, Kampanie 1792 i 1794 roku IV Pułku Przedniej Straży Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] tenże, Z historii Tatarówpolskich 1794-1944, Pułtusk 1998; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Herb_Radwan.svg; dostęp 30.04.2021].

(autor Arkadiusz KOŁODZIEJCZYK) [†]