NIEDZIAEK


Ur. 22 XII w Żeliszewie, jako drugie dziecko Aleksandra i Franciszki z d. Kania. Niedziałkowie prowadzili średnie, niezależne gospodarstwo. O. N. miał uk. szk. roln. Powodem do dumy był sad z pasieką . Jan został ochrzszczony w kościele par. pw. Świętej Trójcy w Żeliszewie. W I 1916 zm. m. W t.r. rozp. naukę w szk. powsz. w Żeliszewie. W I 1917 o. ożenił się powtórnie; Jan jednak nie czuł się zbyt dobrze w nowej rodzinie, więcej czasu spędzał u swego brata Franciszka i jego ż. Wiktorii. Swoją postawą i zdolnościami zwrócil uwagę na siebie p. Białowieskiej, naucz. w miejscowej szk., która była dla niego wzorem osobowym i autorytetem. Szk. uk. w 1920, nast. wstąpił do Kolegium Misyjnego O. Oblatów w Krotoszynie w Poznańskiem. W 1925 N. uk. naukę w Kolegium Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej im. Stanisława Kostki w Lublińcu Śląskim, zdał pomyślnie maturę i uzyskał świadectwo dojrzałości.

Za namową prob. par. Żeliszew, ks. W. Milika, napisał podanie do ks. rektora o przyjęcie do Sem. Duch . w Janowie Podl., gdzie został przyjęty 1I X 1925. W sem. dał się poznać jako zdolny alumn; z 11 przedmiotów obowiązkowych, aż z 8 otrzymał oceny bdb, z dwóch czwórki i trójkę z muzyki, która była jego słabszą stroną. W 1926, mając 19 I., został oddelegowany przez ks. H. Przeździeckiego (zob.), bpa podl. na studia wyższe do Rzymu, które rozp. 8 Xl 1926. Zamieszkał w Kolegium Polskim, został przyjęty na Wydz. Teol. Papieskiego Uniw. Gregoriańskiego. Studia trwaly 3 l.; z uwagi na to, że N. uk. kurs filoz. w Sem. Duch. w Janowie Podl., został przyjęty na II rok z możliwością uk. studiów filoz. w ciągu 2 1. W pierwszym r. studiów 1926/1927 złożył egzaminy z logiki i metafizyki ogólnej. 4 VII 1927 z oceną „summma curs lade probatus", co oznaczało bdb z wyróżnieniem. W.w. egzaminy były podstawą do nadania w d. 4 VII 1927 st. nauk. bakalaratu, upoważniającego o ubieganie się o st. nauk. dr. z tej samej dziedziny nauki. Egzamin końcowy z filoz. złożył 14 I 1929, zakończony dysputą filoz. z wynikiem pomyślnym, uzyskując st. nauk. dr. filoz. W 1932 uk. w Rzymie studia teol., uzyskując kolejny doktorat.

2 VIII 1931 przyjął w katedrze siedleckiej z rąk bpa H. Przeździeckiego święcenia kapłańskie, a 22 VI 1932 został powołany na stanowisko prof. Sem. Duch. w Janowie Podl. Działalność ks. N. jako prof. sem. znalazła odbicie w kolejnej nominacji: 27 VII 1935 mianowano go prefektem sem.; w 1938 został wybrany na sędziego prosynodalnego, co stanowiło duże wyróżnienie.

Momentem tragicznym w życiu ks. dr. N. stał się wybuch II woj. świat. Gmach sem. został zajęty przez Niemców, a ks. N. pismem z d. 12 XII 1939 (nr 3947) został delegowany przez ks. bpa Cz. Sokołowskiego aż do odwołania „do pomocy w duszpasterstwie proboszczowi parafii Żelechów ze wszystkimi prawami i obowiązkami drugiego wikariusza tejże parafii". W struktury organizacji podziemnej SN i NOW wprowadził go prob. par. Żelechów ks. W. Milik - gorący patriota. Od początku istnienia Kom. NOW w S. ks. N. pełnił funkcję kapelana wojsk. Jego zaangażowanie w pracy konspiracyjnej zostało dostrzeżone; został czł. Zarz. Okr. SN jako szef Wydz. Inf ormacji i Propagandy. Ks. prof. dr hab. J. Stępień - kier. Centr. Wydz. Propagandy (CWP) SN tak wspominał jego osobę: „ kontakt pośredni miałem z nim od 1940 lub 1941. Mec. Władysław Jaworski - kierownik wydz. Organizacyjnego przy Zarz. Gł. SN, podał mi nazwisko i adres ks. dr. Jana Niedziałka zaznaczając, że jest to ktoś cieszący się dużym autorytetem wśród działaczy SN na Podlasiu".

Posługa wikariuszowska w Żeliszewie i działalność konspiracyjna na rzecz ojczyzny stały się treścią życia ks. N. i pochłaniały go bez reszty. 3 II 1941. kanclerz kurii siedleckiej - ks. J. Grabowski wystosował pismo (nr 373) do N. z polecenia bpa, by przybył do S. Od 1III 1941 rozp. pracę w Sem. Duch. w S. jako wykładowca filoz. chrześcijańskiej. Jednocześnie włączył się w nurt pracy podziemnej w S. Utrzymywał kontakty z mec. Z. A. Chrzanowskim i naczelnymi władzami SN, prowadził kolportaż narodowych pism podziemnych i rozpowszechniał je w S. i na terenie IX Kom. Okr. NOW. Był jednym z inicjatorów prowadzenia dywersji propagandowej wśród żołnierzy armii włoskiej, której oddz. na przełomie 1941/1942 stacjonowały w m. 19 VIII 1941 pismem (nr 2548) został mianowany przez bpa Cz. Sokołowskiego od 1IX 1941 aż do odwołania kapelanem Kaplicy Domu ss. Pracownic Katolickich w S. przy ul. 11 Listopada 4 z prawami i obowiązkami kościoła filialnego.

Zmiany zaszły również w konspiracyjnym SN. 20 IX 1942 płk I. Oziewicz wydał rozkaz nr 1 o powołaniu NSZ. W IX Kom. Okr. NOW nastąpił rozłam. Prezes Okr. SN „Podlasie" Z. A. Chrzanowski opowiedział się za podporządkowaniem NOW-AK. Z ramienia Delegatury Rządu Chrzanowski został delegatem na pow. siedlecki, za nim opowiedział się ks. N. (szef Wydz. Informacji i Propopagandy Okr.). Zacieśniły się jego kontakty z Centralą SN w W. Na gruncie podl. była kolportowana „Walka" - centralne pismo SN. Latem 1942 ks. N. zorganizował spotkanie ks. J. Stępnia z Zarz. Okr. SN w S., na którym omówiono kwestię scalenia NOW z AK. Od 1XII 1942 do 15 I 1943 przebywał w Żelechowie u ks. W. Milika. 15 I 1943 pojechał na spotkanie Zarz. Gł. SN w W. Ze spotkania zabrał kilkanaście egzemplarzy pisma 11Walka". Tuż za stacją kolejową Mrozy na trasie W.-S., do wagonu weszli żandarmi, którzy zaczęli przeszukiwać bagaże podróżnych. W S. na peronie, aby nie dopuścić do aresztowania niewinnych ludzi, ks. N. podszedł do gestapowca i powiedział, że to jest jego bagaż. Został przewieziony na Nowe Siedlce, na ul. Prusa 10, a po dwutyg. pobycie w więzieniu w S., przewieziono go do. W. i osadzono w więzieniu na Pawiaku. Mimo tortur w trakcie przesłuchania nikogo nie zdradził. W nocy z 11 na 12 II 1943 został zabrany z celi i wywieziony z Pawiaka. Tego samego d. w mieście zostało rozplakatowane obwieszczenie z datą 12 II 1943 o skazaniu przez Sąd Doraźny na śmierć 70 Polaków.

Ks. N. został rozstrzelany przez hitlerowców w Stefanowie p. W. Władze niem. potwierdziły pismem z 16 VII 1943 wystawionym, przez Leutnent. Der Gend. Und Postenfürer (podpis nieczytelny), że ks. N. ur. 22 XII 1907 w Żeliszewie, zm. 12 II 1943 w W. Symboliczna mogiła ks. N. znajduje się w Żeliszewie.


ADS, Akta osobowe ks. Jana Niedziałka, lit. N, Dział I, Nr porz. 12, teczka 12, t. I, zaczęte w 1931r., skończone ...; Akta Par. Żeliszew; - Wspomnienia ks. Jana Stępnia, ks. Romana Soszyńskiego; Materiały prywatne Lucyny Kielak; A. Sikorska, Ksiądz Jan Niedziałek 1907-1943, pr. dypl., S. 2001 obroniona w IH AP; J. Milik, Mój pamiętnik, W. 1998, s. 48; W. Bartoszewski, Warszawski pierścień śmierci, W. 1970, s. 227; W. Charczuk, Formacje zbrojne, s. 62, 76; Narodowe Sily Zbrojne na Podlasiu, t. I, s. 242; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Ks._Jan_Niedzia%C5%82ek.jpg; dostęp 30.04.2021].

(autor Wiesław CHARCZUK)