Szamryk


Ur. 26 III 1902 we wsi Krzywowierzba w pow. włodawskim w rodzinie Anastazji i Teofila. Od 1918 uczył się w SN w Chełmie. Uk. je 17 VI 1922 i po wakacjach rozpoczął pracę zawodową jako naucz. na terenie Lubelszczyzny. Od 1 IX 1922 do 31 VIII 1926 pracował w Szk. Powsz. w Łukówku Nast. uczył w Szk. Podst. w Nałęczowie (1 IX 1926 - 31 VIII 1935), później w Szk. Powsz. nr 3 w Puławach (1 IX 1935 - 31 VIII 1939). W czasie pracy w Puławach poznał pracującą tam w Inspektoracie Szkolnym Stanisławę Witakównę z Garwolina i zawarł z nią związek małżeński.

Pracując zawodowo, uczył się i podnosił swoje kwalifikacje. Uk. wówczas Państwowy Wyższy Kurs Nauczycielski w L. (1925 - 23 VI 1926) oraz Stud. Pracy Społ.-Oświat. Wolnej Wszechnicy Polskiej w W. (1929 - 24 VI 1931). Angażował się także w oświatę dorosłych: „Aby rozszerzyć działalność oświatowo-kulturalną w środowiskach wiejskich, a szczególnie w organizacjach młodzieży” - wspomina Teofil Kaczyński (Z żółtym kuferkiem, W. 1987, s. 256) - „organizowaliśmy wspólnie z instruktorem oświaty dorosłych Inspektoratu Szkolnego w Puławach, kol. Szamrykiem (byłym słuchaczem Studium Pracy Społeczno-Oświatowej WWP), kursy społeczno-oświatowe z funduszów władz szkolnych i Wydziału Powiatowego. Odbywały się one w zimowych przerwach w lokalach szkół rolniczych w Mietnem, Izdebnie i Brzozowej. Na program składały się zagadnienia: oświatowe, a w szczególności samokształcenie, czytelnictwo, społeczne życie wsi, działalność organizacji młodzieży, kółek rolniczych, kół gospodyń wiejskich, straży pożarnych, różne formy pracy świetlicowej, organizacja przysposobienia rolniczego itp.”.

27 VII 1933 wstąpił do ZHP. 15 VIII tr. po uk. harcerskiego kursu nauczycielskiego w Wólce Profeckiej złożył przyrzeczenie harcerskie i uzyskał stopień ćwika. W nast. r., w okresie od 3 do 15 VII, uczestniczył w kursie dla kierowników drużyn wiejskich zorganizowanym w Dukostach (Berzenniki). 13 VII 1934 otrzymał stopień Harcerza Orlego. Nast. od 11 do 25 VII 1935 wziął udział w Jubileuszowym Zlocie Harcerzy w Spale.

Zmobilizowany w VIII 1939 wziął udział w walkach kampanii wrześniowej. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Puław i aż do 1941 pracował w miejscowej Szk. Powsz. nr 4. Nast. przeniósł się do Garwolina i razem z ż. i s. Janem zamieszkał w domu rodzinnym ż. przy ul. Młyńskiej 14. Włączył się wówczas w nurt tajnej oświaty organizowanej i prowadzonej przez ogniwa TON, wg przedwojennych programów nauczania. W ramach tej akcji przekazywano uczniom wiadomości z usuniętych przez władze okupacyjne przedmiotów: geografii i historii kraju ojczystego. Ta wspaniała akcja wiązała nie tylko nauczycielstwo, młodzież i rodziców, ale w równym stopniu działaczy związkowych i pracowników administracji szkolnej.

Trudno jest dziś ustalić, ilu uczniów objętych zostało tajnym nauczaniem. Pracowało w nim, jak informują zachowane materiały, około 390 nauczycieli. O masowości tej akcji informuje sprawozdanie Delegatury Rządu z 1 II 1944: „Na terenie powiatu garwolińskiego w 111 szkołach realizowany jest pełny program z historią i geografią; na 133 kompletach tajnego nauczania obejmujących 3442 uczniów pod kierunkiem 192 nauczycieli przerabia się pełny przedwojenny program szkoły powszechnej; 49 uczniów pod kierunkiem 14 nauczycieli przechodzi kurs pierwszej i drugiej klasy gimnazjum na kompletach zorganizowanych przy szkołach powszechnych. Z tajnego nauczania w zakresie szkoły średniej korzysta 805 uczniów (367 z I kl. gimn., 214 z II, 99 - III, 67 - IV, 25 z i lic., 33 - II lic.); na kompletach tych wykłada 124 nauczycieli, 16 uczniów pod kierunkiem 4 nauczycieli pracuje na kompletach pedagogicznych dla kandydatów na nauczycieli szkół powszechnych”.

Sz. prowadził komplety tajnego nauczania z historii i geografii u siebie w domu. Praca ta niosła szereg niebezpieczeństw. Nie tylko dla prowadzącego naukę ale i dla jego rodziny. W pobliżu, przy ul. Młyńskiej róg Długiej, znajdowała się restauracja, w której stale przebywali Niemcy.

Realia życia konspiracyjnego stwarzały niekiedy nieprzewidziane zagrożenia. I tak np. 17 VI 1944 dwuosobowy patrol Kedywu z rejonu Miastków-Górzno zastrzelił na rogu ul. Młyńskiej i Nadwodnej, niemal na przeciw domu państwa Szamryków, Aleksandra Świerkowskiego, funkcjonariusza policji polskiej, tłumacza w żandarmerii, za postawę wrogą wobec Polaków. W tym czasie Sz. prowadził zajęcia z grupą 11 uczniów. Niemcy, którzy po usłyszeniu strzałów wybiegli z restauracji, zauważyli partyzantów uciekających przez kładkę obok młyna i błonia i pobiegli za nimi strzelając z pistoletów. Korzystając z zamieszania uczniowie kolejno opuszczali dom tylnym wyjściem i przez ogrody okolicznych posesji wyszli na ul. Senatorską.

W 1942 Sz. wszedł w skład utworzonej wówczas Pow. Komisji Ośw. i Kult. Prowadził w niej sprawy oświaty dorosłych. W kilku ośrodkach pow. zorganizował pracę samokształceniową wśród dorosłych. Ponadto był kierownikiem książnicy zaopatrującej punkty nauczania w podręczniki i biblioteczki ruchowe. Wykorzystując m.in. swój bogaty księgozbiór, który sprowadził z Puław, wspólnie z Marianem Jaworskim (zob.) „Mariańskim” przew. Pow. Komisji Oświaty i Kultury, roznosił nocami książki po okolicznych wioskach. A kiedy „Mariański” poszukiwany przez Niemców musiał się ukrywać pracę tę Sz. wykonywał sam. We wspomnianym wyżej sprawozdaniu napisano na ten temat: „… w powiecie krąży 7 kompletów biblioteczek wędrownych; działa też kilkanaście zespołów czytelniczych”.

Po zakończeniu okupacji niemieckiej Sz. podjął pracę nauczyciela jęz. pol. i historii w Szk. Podst. nr 1 im. ks. Stanisława Konarskiego w Garwolinie. Po rezygnacji złożonej 27 XI 1945 przez Antoniego Panasiewicza objął funkcję kier. Szk. i pełnił ją do 31 X 1946. W piśmie z 23 XII 1952 kier. Wydz. Ośw. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Garwolinie pisał m.in.: „Po ustaniu okupacji na stanowisku kierownika szkoły w ciągu jednego roku szkolnego 1945/46 doprowadza zniszczony przez okupanta budynek do stanu całkowitej używalności, przeprowadzając remont kapitalny. Organizuje świetlicę z dożywianiem, z której korzysta ponad sto najbiedniejszych dzieci oraz pracownię zajęć praktycznych”.

W 1945 Marian Jaworski zaproponował kandydaturę Sz. na organizatora harcerstwa męskiego w Garwolinie i pow. W czasie wakacji, od poł. VII w Otwocku, później w Świdrze, zorganizowano staraniem ZNP dla ponad 120 dzieci, w większości pracowników oświaty z terenu pow. 8 IX objął opiekę nad utworzoną w Szk. Podst. Nr 1 w Garwolinie drużyną im. Jana Henryka Dąbrowskiego, która skupiała młodzież z klas V-VII, w wieku od 11 do 15 l.

Jesienią 1945 Sz. rozpoczął prace związane z organizacją Hufca Harcerzy. 27 XI Antoni Panasiewicz, kier. Szk. Podst. nr 1, poinformował Radę Pedagogiczną, że ma on „pełnić funkcję hufcowego powiatowego”. Ale dopiero 15 IV 1946 Sz. został oficjalnie mianowany p.o. hufcowego Hufca Garwolin. Siedzibą władz Hufca było w jego mieszkanie przy ul. Młyńskiej 14.

Obok kilkunastu drużyn harcerskich na terenie pow., istniały także, ale tylko w Garwolinie i Żelechowie, drużyny zuchów, skupiające dzieci z klas II-IV, w wieku 8-11 l. Prowadzili je harcerze, czł. drużyn w szk. średnich. W Szk. Podst. nr 1 im. ks. S. Konarskiego w Garwolinie od 1946 działała Drużyna Leśnych Duchów. W VI 1947 liczyła ona 25, r. później 28 czł. 3 II 1948 powstała druga drużyna zuchów w Garwolinie. Wśród 30 czł. było 10 chłopców ze Szk. Podst. nr 1 oraz 20 ze Szk. Podst. nr 2 im. Marii Konopnickiej w Garwolinie. Duży wpływ na ich działalność wywierał hufcowy Sz., mianowany rozkazem z 25 I 1947 na stopień Harcerza Rzeczypospolitej.

7 VI 1947 Tymczasowa Naczelna Rada Harcerska wprowadziła przyrzeczenie nawiązujące do przedwojennego, zastępując nim dotychczasowe obowiązujące przyrzeczenie „lubelskie” ze I 1945. Nowe Przyrzeczenie, zwłaszcza jego fragment mówiący o służbie Bogu, sankcjonowało dotychczasowe akcenty religijne, które były stałym elementem działalności harcerskiej. Umundurowane drużyny brały udział w uroczystościach kościelnych. Harcerze ubierali swój ołtarz w święto Bożego Ciała oraz uroczyście obchodzili dzień św. Jerzego - patrona harcerzy.

Sz. włożył duży wkład pracy w przygotowanie drużyn do akcji obozowej i udziału harcerzy w obozach organizowanych w l. 1946-1949, wg tradycyjnych zasad ZHP, w Wildze n. Wisłą oraz na Kopie Biskupiej w Pokrzywnej k. Prudnika i Głuchołaz.

Zjednoczenie ruchu młodzieżowego w VII 1948 i powstanie ZMP, zwrot w polityce partii zapoczątkowany plenum VIII-IX PPR w 1948 i zwycięstwo tendencji dogmatycznych, zerwanie „ze wszystkimi pozostałościami wychowania skautowego i harcerskiego, które są odbiciem ustroju kapitalistycznego” oraz oparcie pracy harcerskiej - jak głosiła uchwała Konferencji Komendantów i Komendantek Chorągwi z 20 XII 1948 na „zasadach wychowania socjalistycznego”, obniżenie granicy wieku harcerzy i likwidacja w 1949 drużyn w szk. średnich, gdzie jedyną organizacją stało się ZMP, wywarło olbrzymi wpływ na dalszą działalność harcerstwa. Już na początku 1949 ZMP zaczął dążyć do wywierania coraz większego wpływu na treść i metody wychowawcze harcerstwa.

Ważnym czynnikiem przemian stała się reorganizacja ZHP prowadzona od jesieni 1948. 1 X utworzono jedno naczelnictwo, likwidując Główne Kwatery Harcerzy i Harcerek. W ciągu 1949 stopniowo likwidowano odrębne Komendy Chorągwi i Hufców tworząc jednolitą organizację. 9 X tr. Sz. zdał funkcję hufcowego Hufca Harcerzy.

W tym końcowym okresie tradycyjnego harcerstwa, opartego na zasadach skautowych, działalnością Sz. zainteresował się UB. Jak wspomina jego s. Jan, „przez kilka długich tygodni był przesłuchiwany, bity i maltretowany przez funkcjonariuszy UB za to, że wychowywał młodzież w duchu Boga i nauki Kościoła oraz za to, że każdej niedzieli w mundurach i z proporcami, w szyku zwartym, harcerze uczestniczyli w mszy świętej. Domagali się oni również nazwisk uczniów z tajnego nauczania. Bóg jeden wie, jak skończyłaby się przygoda z UB, gdyby nie pomoc i interwencja Piotra Jaroszewicza, który był młodszym kolegą Ojca w czasie studiów, a w tym czasie pełnił wysokie funkcje państwowe. Jednak przygodę z UB Sz. przypłacił zdrowiem. Szlachetna i wrażliwa dusza nie mogła znieść obelg i poniżenia. Dwa zawały serca znacznie ograniczyły Jego energię i zapał”. Mimo tych szykan Sz. nie wydał władzom arch. Hufca z l. 1945-1949 ukrytego u siebie w domu. Pracował dalej w szk., a nast. od 1 IX 1958 do 31 X 1967, tj. do przejścia na emeryturę, jako referent pedagogiczny w Wydz. Ośw. PPRN w Garwolinie; fot. [https://garwolin.pl/marek-szamryk-uhonorowany-tytulem-zasluzony-dla-miasta-garwolina/; dostęp 29.03.2021.

W 1975 Sz. otrzymał Złotą Odznakę ZNP. W 1977 Naczelnik ZHP harcmistrz Andrzej Ornat odznaczył go Krzyżem Zasługi dla ZHP. W 1980 otrzymał Medal KEN za całokształt pracy dydaktyczno-wychowawczej. Całe swoje dorosłe życie poświęcił młodzieży i jej wychowaniu.

Zm. 10 X 1980 w Garwolinie i spoczął na miejscowym cm. par.

 

Gnat-Wieteska Z., Marek Szamryk, harcerz i pedagog. W 100 rocznicę urodzin. „Głos Garwolina” nr 2 (99), luty 2002, s. 34-35; Gnat-Wieteska Z., Dzieje harcerstwa na ziemi garwolińskiej w latach 1913-1988, Kr. 1990, s. 80-90, 105; Gnat-Wieteska Z., Armia Krajowa Obwód „Gołąb” - Garwolin, Pruszków 1997, s. 85; Garwolin. Dzieje miasta i okolicy, W. 1980, s. 289, 300, 365; Teczka osobowa Marka Szamryka; Arch. UM w Garwolinie.

(autor Zbigniew GNAT-WIETESKA)