GORSKI JOZEF


Ur. 17 XII 1891 w W. jako s. Franciszka i Zofii z Komarów. W l. 1907-11 uczył się w prywatnej szk. średniej Emiliana Konopczyńskiego w W. (później gim. im. A. Mickiewicza). Tam w 1911 r. zdał maturę. Wiosną 1914 r. odbył 8-tyg. ćwiczenia wojsk. jako chorąży w II szw. ros. puł. warszawskich. W VII 1914 wyjechał z matką do Francji, gdzie zastał ich wybuch I woj. świat. G. wstąpił do armii franc., był ppor. 16 pułku dragonów z siedzibą w Tours. W 1915 r. uczestniczył w ofensywie franc.-ang. w Artois. Natomiast w 1916 r. przydzielono go do specjalnej Brygady Piechoty Rosyjskiej, która drogą morską została skierowana do Marsylii. Tam G. ponownie wstąpił w szeregi armii franc. Za całokształt udziału w wojnie został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej, Krzyżem Wojennym ze złotą gwiazdą i Krzyżem św. Jerzego.

W VII 1918, jako delegat Misji Wojskowej Francusko-Polskiej, został skierowany do Anglii. Tam zajmował się werbowaniem jeńców narodowości pol. do armii pol. we Francji oraz pilotowaniem pol. emigrantów z Ameryki. W XII 1918 osobiście wręczył paszport dyplomatyczny Ignacemu Paderewskiemu w jego podróży do Gd. Od 1919 r. G. pełnił funkcję attaché wojsk. przy poselstwie RP w Londynie. Podczas wizyty Józefa Piłsudskiego we Francji, w II 1921, towarzyszył mu przy zwiedzaniu ruin fortu Daumont. W 1922 r. otrzymał propozycję objęcia stanowiska attaché wojskowego w Hiszpanii, którą odrzucił. Wrócił do Polski i osiadł w rodzinnym maj. Ceranów, gdzie gospodarował do 1944 r.

Gdy G. obejmował ceranowski maj., jego stan nie przypominał tego z początku wojny. Dużych dewastacji dokonały wojska ros., wycofujące się w 1915 r. Wysadzono wówczas gorzelnię i inne zabudowania dworskie, a te, które ocalały, były w bardzo złym stanie. O swoich działaniach gospodarskich szeroko pisał w pamiętniku Na przełomie dziejów. Jest to jego relacja z pobytu w Ceranowie, składająca się z dwóch części. Pierwsza, Ceranów, to opis maj. z l. 1922-44 z pewnej perspektywy czasu, podzielony na fragmenty poświęcone poszczególnym działom gosp. i autorowi. Część druga przedstawia funkcjonowanie Ceranowa podczas II woj. świat.

G. był żonaty z Katarzyną Turno (1926 r.) i Janiną Goldstand (1931 r.). Oba małż. zostały kanonicznie unieważnione. Po anulowaniu drugiego związku, w 1938 r., wstąpił do seminarium jezuitów, z którego odszedł po miesiącu.

G. w okresie międzywojennym aktywnie uczestniczył w lokalnym życiu społ. Był prezesem OSP. Na jej potrzeby zbudował remizę i salę zebrań. Należał także do sokołowskiego Kółka Rolniczego. Przez wiele lat pełnił funkcję prezesa sokołowskiego Związku Ziemian i radcy TKZ. Odnowił wnętrze miejscowego kościoła, wybudował plebanię oraz przeznaczył grunty oraz stały deputat finansowy na rzecz par. Był także czł. Rady Parafialnej, prezesem ceranowskiej Akcji Katolickiej, uczestniczył w pracach Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej w S. Ponadto G. ufundował dla katedry siedleckiej witraż z wizerunkiem św. Józefa. W dowód uznania za takie zaangażowanie bp podlaski Henryk Przeździecki (zob.) w 1926 r. uzyskał dla niego z rąk papieża Piusa XI godność Hon. Szambelana Papieskiego.

Pod koniec VIII 1939 G. został mianowany kierownikiem gminnej Samopomocy Rolnej, co zwolniło go z obowiązku czynnej służby wojsk. Wrzesień 1939 r. spędził w Ceranowie, spustoszonym przez armię radz. Stosunek G. do Niemców podczas II woj. świat. był sceptyczny. Popierał i wspierał materialnie NSZ. Na polecenie AK podpisał Volkslistę i został informatorem Państwa Podziemnego. Okupanci niem. pozostawili mu zarząd maj., nie narzucając swojego zwierzchnika.

Ceranów wówczas, jako wzorowo prowadzony maj., odwiedzało wielu Niemców, m.in. gubernator warszawski Ludwig Fischer. Przez cały okres II woj. świat. w Ceranowie były zakwaterowane oddziały niem., w 1941 r. wybudowano tam lotnisko wojsk. Stosunek G. do pol. zbrojnego ruchu podziemnego i rządu londyńskiego był negatywny. W X 1943, za zgodą i z udziałem powiatowych władz niem., zorganizował zjazd właścicieli ziemskich, którego celem było wznowienie działalności Związku Ziemian. Dzięki dobrym relacjom z niem. okupantem uratował od wywozu na roboty przymusowe do Niemiec kilka osób z więzienia sokołowskiego, Pawiaka i obozu w Treblince. Przez całą wojnę dostarczał żywność i opał komitetowi pomagającemu ludziom wysiedlonym przez Niemców z poznańskiego, którzy od XII 1939 byli kierowani do pow. sokołowskiego.

W VI 1944 G. wywiózł z Ceranowa do W. wszystko, co można było zdemontować oraz co miało wartość majątkową i pamiątkową. Transport inwentarza żywego (234 sztuki hodowlane), przewieziony na teren pow. skierniewickiego, dostał się w ręce ACz. Powstanie warszawskie G. spędził w Śródmieściu, wówczas uległo zniszczeniu wszystko, co przywiózł z Ceranowa. 6 IX 1944 został wywieziony do obozu w Pruszkowie, z którego uciekł dzięki znajomemu czł. gestapo z Węgrowa. Zamieszkał w Kr., potem przeniósł się do W. 25 IX 1945 został aresztowany, a w III 1946 przewieziony do więzienia w S. Oskarżono go o szpiegostwo na rzecz Anglii oraz kolaborację z Niemcami w czasie wojny. W wyniku rozprawy sądowej został uniewinniony, wyszedł na wolność 11 V 1947.

Od X 1947 do IV 1950 wykładał w Państw. Szk. Gospodarstwa Wiejskiego w Bojanowie (pow. rawicki). W V 1950 przeniósł się do Wr., skąd dojeżdżał na wykłady do Lic. Mechaniki Rolnej w Wołowie. Następnie ukończył 2-tyg. kurs dla instruktorów i konsultantów samokształcenia ideologicznego nauczycieli i został instruktorem Wydz. Szkolenia Kadr Rolniczych we Wrocławskim Urz. Woj. Od IX 1950 do IX 1956 był wykładowcą w Niższym Seminarium Duchownym Archidiecezji Poznańskiej w Wolsztynie. Współpracował ze „Słowem Powszechnym” (Wr.).

Zm. 19 VI 1961 w P. 15 X 1961 jego ciało złożono w rodzinnej krypcie ceranowskiego kościoła par. przy udziale ówczesnego prob. ks. Jana Jakubika, jego poprzednika – ks. Jana Kłopotka oraz dziekana i prob. z Kosowa Lackiego – ks. Władysława Stępnia.


Kulikowski A
., Wielki herbarz rodów polskich, W. 2005, s. 180; Konarski S., Józef Górski, [w:] Ziemianie polscy XX wieku, t. II, red. J. Leskiewiczowa, W. 1994, s. 47-50; Górski J., Na przełomie dziejów, wstęp i oprac. A. Ziontek, S. 2006; Jakubik J., Ceranów dawniej i dziś, wstęp i oprac. A. Ziontek, S. 2005, s. XI, XXIX, XL, 63, 103, 105-08, 113-14, 126-28; Ziontek A., Ks. Jan Jakubik – pierwszy badacz dziejów Ceranowa, [w:] W służbie dla Ceranowa. 500-lecie parafii Ceranów. 100-lecie śmierci Ludwika Górskiego, red. J. Bielińska i A. Ziontek przy współpracy R. Dmowskiego, S. 2008, s. 10, 13, 59, 60, 70-72, 75-76, 99, 122, 124, 142-43, 159-60, 203-05, 212, 214, 223, 227-38, 241-48, 289, 304; fot. http://www.ceranow.pl/asp/pliki/pobierz/katalog.pdf; dostęp 30.04.2021].

(autor Małgorzata IWAŃSKA)