wezyk fr


Ur. 7 X 1785 w Witulinie, w ówczesnym woj. podl. S. Kazimierza Wężyka, posła ziemi mielnickiej na sejm czteroletni oraz Marii z Bogusławskich. Rodzice W. byli właścicielami majątku ziemskiego Witulin i Worgule. W l. 1792-5 uczęszczał do gim. bialskiego, dawnej Akad., następnie do szk. pijarów w Łukowie. W 1801 r. zdał maturę w bialskim gim. i rozpoczął studia na UJ w Kr. na wydz. prawniczym. Tym samym wypełnił wolę ojca, który pragnął, aby s. zdobył wykształcenie prawnicze. Jednocześnie uczęszczał na wykłady z literatury greckiej, rzymskiej i pol., gdzie mógł rozwijać swoją prawdziwą pasję. Należał do grona uczniów Jacka Przybylskiego, sławnego fil., tłumacza Homera i Wergiliusza. Pod jego wpływem nauczył się greki i zaczął przekładać Króla Edypa Sofoklesa. Nie bez znaczenia dla zainteresowań klasyką były utrzymywane przez W. kontaktuy z Julianem Ursynem Niemcewiczem, Tadeuszem Czackim, Józefem Ossolińskim.

W 1806 r. śmierć matki zmusiła W. do powrotu w rodzinne strony, nie stracił kontaktu z krakowskim środowiskiem literackim. Jednocześnie coraz częściej podejmował aktywność na polu społ.-polit., w l. 1807-8 był asesorem SA w W. Kolejne dwa lata sędzią trybunału 1. instancji departamentu warszawskiego. W 1810 r. został wybrany posłem na Sejm Ks. Warsz. z pow. bialskiego. W tym samym czasie został czł. Tow. Przyjaciół Nauk.

Po upadku Napoleona, W. ponownie powrócił do Witulina, który przypadł mu w udziale po ojcu, jednak przebywał tu tylko kilka miesięcy. W 1816 r. przeniósł się w okolice Kr. W 1830 r. odziedziczył wieś Siedliska po ciotce żony, Tekli z Wodzickich Piotrowej Małachowskiej. Podczas powstania listopadowego w V 1831 został mianowany senatorem-kasztelanem Król. Pol. Wspomnienia z tego okresu zawarł w Pamiętniku do dziejów powstania 1830-31 r.

Od 1838 r. W. na stałe przeniósł się do Kr. Latem często przebywał w podkrakowskiej Minodze. Prowadził ożywione kontakty z ludźmi kultury, literatury, m.in. Józefem Kremerem, Wincentym Polem, Antonim Zygmuntem Helclem, Józefem Bonawenturą Załuskim, bp. Ludwikiem Łętowskim, Józefem Ignacym Kraszewskim (zob.). W Kr. W. był szanowanym obywatelem, udzielał się w pracy społ. Przez kilka l. był prezesem komitetu żywienia ubogich, również założycielem i gospodarzem resursy krakowskiej. Jednak o tym, jak wielką powagą cieszył się W. w środowisku krakowskim niech świadczy fakt wyboru na czł. Tow. Naukowego Krakowskiego (TNK) dokonany 29 II 1848. Kolejnym krokiem, który dowodzi tego, jak dużym zaufaniem obdarzano W. było powierzenie mu 25 X 1856 funkcji prezesa TNK. Z objęciem tego prestiżowego stanowiska wiązało się wówczas zadanie budowy nowej siedziby TNK. Nowy prezes wspierał inicjatywę nie tylko patronując kwestom organizowanym wśród społ., ale również własnym majątkiem. 4 VI 1857 złożono kamień węgielny pod budowę nowej siedziby TNK.

Twórczość literacka W. obejmuje dwie epoki, tzw. klasycyzm postanisławowski i romantyzm. Zadebiutował w 1804 r. przekładem Króla Edypa Sofoklesa, a następnie Eneidy Wergiliusza. Napisał kilka poematów, m.in. Okolice Krakowa, który jest jednym z dwóch najbardziej znanych dzieł W. Okolice Krakowa były poetyckim notatnikiem z podróży, w którym autor przedstawił piękno ziemi krakowskiej, jej tradycji i historii. Drugim powszechnie znanym utworem W. był dramat sceniczny Gliński, który wówczas regularnie gościł na deskach teatrów. Był dziełem, w którym poprzez wykorzystanie analogii historycznych autor przedstawił tragiczną sytuację narodu pol. na pocz. XIX w. Do znanych dramatów autorstwa W. należą: Barbara Radziwiłłówna, Bolesław Śmiały, Wanda, I ja też, czyli Rzeczypospolita Babińska. W. również uprawiał powieść historyczną, tutaj należy wymienić Władysława Łokietka i Zygmunta z Szamotuł. Po W. pozostała bogata korespondencja z ludźmi ówczesnego świata literatury, zwłaszcza z Kajetanem Koźmianem.

Ostatni raz swoje rodzinne strony autor Glińskiego odwiedził w 1858 r., wówczas wituliński majątek znajdował się w rękach jego s. Wilhelma.

Zm. 2 V 1862 w Kr. W 1816 r. zawarł związek małż. z Felicjaną Mieroszewską, z którą miał sześcioro dzieci: Józefa, Wilhelma, Teofilę, Marię, Teklę, Apolonię.


Wspomnienie o życiu i pismach Franciszka Wężyka czytane na publicznem posiedzeniu c. k. Tow. nauk. krak. Przez L. Siemieńskiego
, Kr. 1865; Zapała Z., Franciszek Wężyk. Monografia biograficzno - krytyczna, Kr. 1898; Cygielnik N., Z cyklu „Wybitni wychowankowie Uczelni Bialskiej”. Franciszek Wężyk, „Młodzież z Podlasia” 1930, nr 1, s. 6-8; Sroka J., Franciszek Wężyk 1785-1862, „Słowo Podlasia” 1985, nr 19, s. 7; Czwórnóg-Jadczak B., Franciszek Wężyk poeta zapomniany, L. 1994; Czwórnóg-Jadczak B., Sarmacja oświecona na Podl. na przełomie XVIII i XIX w., [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, Kozłówka 2003, s. 499-508; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Maksymilian_Fajans_-_Fr._W%C4%99%C5%BCyk.png; dostęp 29.04.2021].

(autor Paweł TARKOWSKI)