herb gryf


Pochodził z niezamożnej i rozrodzonej rodziny szlacheckiej, wywodzącej się ze wsi gniazdowej Radlna (Radlno) w pow. tarnowskim, a w XVI-XVII w. osiadłej w ziemi łukowskiej, także w woj. lubelskim, ruskim i wołyńskim. Przedstawiciele rodziny Radlińskich herbu Gryf byli często myleni w źródłach i literaturze z czł. rodziny herbu Tarnawa z woj. podlaskiego, z tych m. in. występował Andrzej rotmistrz jazdy w 1661 r.

R. był s. Pawła i posiadał trzech braci – zapewne Marcina, który jako towarzysz jazdy zginął w 1656 r. w walce ze Szwedami pod Chojnicami, dalej Stefana rotmistrza chorągwi kozackiej (1654-6), chorążego i porucznika jazdy (1657-61), rzekomego wojskiego żytomierskiego, i Daniela żołnierza chorągwi pospolitego ruszenia ziemi lwowskiej w 1651 r., a potem komornika lwowskiego i regenta żydaczowskiego. R. rozpoczął służbę wojsk. w 1648 r. jako towarzysz jazdy, a od 1650 r. służył w chorągwi kozackiej Jana Rakowskiego, natomiast w 1653 r. otrzymał awans na rotmistrza wspomnianej jednostki. Uczestniczył więc w kampanii żwanieckiej 1653 r., w walkach z Kozakami i z Tatarami na Ukrainie w l. 1654-5, już w 1655 r. przeszedł z wojsk. koronnym na stronę szwedzką, lecz szybko powrócił na służbę Jana Kazimierza, walcząc z siłami Karola X Gustawa w 1656 r. Za zasługi bojowe otrzymał wówczas funkcję „porucznika pułkowego”, dowodząc pułkiem kawalerii księcia Dymitra Wiśniowieckiego podczas kolejnych walk ze Szwedami, aż do 1660 r. W t. r. chorągiew R. została przydzielona do dywizji Jerzego Lubomirskiego, uczestnicząc w ciężkich walkach z Rosjanami i Kozakami na froncie ukraińskim i biorąc udział w kampanii ros. 1663-4, później w l. 1666-7 z formacjami kozackimi i tatarskimi. Krótko przebywał w niewoli tatarskiej, a już w l. 1671-2 pod komendą Jana Sobieskiego walczył z czambułami tatarskimi na Ukrainie. Brał także udział w zwycięskiej bitwie chocimskiej w 1673 r., bronił twierdz podolskich (Mohylów i Raszków) w 1674-5, potem nadal dowodził chorągwią jazdy w trudnych walkach z siłami tureckimi i tatarskimi w kampanii żórawińskiej 1676 r.

W l. 1673-6 chorągiew pancerna R. liczyła ok. 50-70 żołnierzy, oprócz rotmistrza obejmowała por., chorążego, dobosza i cyrulika – jej chorążym był Aleksander Radliński, zaś deputatem Aleksander Nielipowicz, a wśród towarzyszy występował także Krzysztof ? Radliński. Na pocz. 1677 r. chorągiew R. została zlikwidowana, ale już w 1683 r. w obliczu zagrożenia tureckiego powierzono mu dowództwo kolejnej chorągwi pancernej, która walczyła w kampanii wiedeńskiej 1683 r. W trakcie tej wyprawy rotmistrz został ranny albo zachorował, toteż końcu t. r. zrezygnował z dalszej służby wojsk. i osiadł w swych majątkach.

Odziedziczył po rodzicach wsie – Mostów, Wólka i Mężenin w woj. lubelskim oraz posiadał miasteczko Gielmazów w starostwie perejasławskim (woj. kijowskie) pozyskane w 1659 r. za zasługi wojenne. W l. 1661-6 należał do grona przeciwników Jana Kazimierza, jego chorągiew weszła do konfederacji wojsk. (1661-3), zaś w I 1666 posłował od wojska związkowego na sejmik malborski. W l. 1664-5 (1670 ?) tytułował się łowczym łukowskim, a w l. 1674-81(?) pełnił funkcję gubernatora zamku („fortecy”) w Dubnie, należącego do hetmana polnego koronnego Dymitra Wiśniowieckiego.

Zm. prawdopodobnie po 1684 r., z żony Anny Laskowskiej zostawił syna Andrzeja, który w l. 1684-98 procesował się z kilkoma rodzinami szlacheckimi o rodzinne wsie lubelskie.

R. był zawodowym wojsk., doświadczonym oficerem jazdy polskiej i typem zdolnego dowódcy kawalerii średniego szczebla, ale również reprezentował przykład niezamożnego szlachcica z ziemi łukowskiej, który z powodu braku perspektyw majątkowych i społecznych wybrał karierę w armii koronnej.


PSB (Wagner M.); Wagner M., Słownik biograficzny oficerów polskich drugiej połowy XVII wieku, t. I, Oświęcim 2013, s. 231 – bibliografia; Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-XVIII w. Spisy. Oprac. W. Kłaczewski i W. Urban, Kórnik 1991, s. 67, nr 464; Woliński M., Herbarz szlachty ziemi łukowskiej na Lubelszczyźnie, t. 1, Szczecin 2011, s. 237; Wagner M., Kadra oficerska armii koronnej w drugiej połowie XVII w., Toruń 1995, s. 121,130; Janas E., Konfederacja wojska koronnego w l. 1661-3, L. 1998, s. 276; Sokalski M., Między królewskim majestatem a szlachecką wolnością. Postawy polityczne szlachty małopolskiej w czasach Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Kr. 2002, s. 28; Nagielski M., Druga wojna domowa w Polsce. Z dziejów polityczno-wojskowych Rzeczypospolitej u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy, W. 2011, s. 215, 336; Hundert Z., Między buławą a tronem. Wojsko koronne w walce stronnictwa malkontentów z ugrupowaniem dworskim w latach 1669-1673, Oświęcim 2014, s. 38, 60, 362; Wagner M., Korpus oficerski wojska polskiego w drugiej połowie XVII w., Oświęcim 2015, s. 267, 272, 401; AGAD, Arch. Skarbu Koronnego, dz. II, nr 61 i 62; AGAD, Akta Skarbowo-Wojskowe, dz. 85 nr 102 i 105, dz. 86, nr 61; Arch. Państw. w Gdańsku, nr 300 29/156, k. 98-99v; Arch. Państw. w Kr., Arch. Sanguszków, nr 383/4, s. 375-9; Arch. Państw. w L., Stowarzyszenie „Muzeum Lubelskie”, nr 66, k.1-3v (rachunki dóbr i majątków Radlińskich z 1690 r.); Bibl. PAUiPAN Kr., nr 8325, k. 253, nr 8684, k. 210-11; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:POL_COA_Gryf.svg; dostęp 30.04.2021].

(autor Marek WAGNER)