Prus II


Ur. się 15 X 1765 w Okuniewie (ob. miasto w pow. mińskim, woj. mazowieckie), s. Stanisława i Józefy z Młockich. Jego rodzina należała do elity politycznej ziemi warszawskiej i liwskiej. G. karierę polit. rozpoczął w wieku lat 15, kiedy otrzymał plenipotencje od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do reprezentowania go na sejmiku elekcyjnym ziemi liwskiej (21 VIII 1780). Potem cześnik liwski (1787), podstoli liwski (1789), od 16 X 1790 poseł ziemi liwskiej na Sejm Wielki, konsyliarz konfederacji targowickiej ziemi liwskiej (1792), od VI 1794 pełnomocnik Rady Najwyższej Narodowej ziemi liwskiej, prezes komisji obywatelskiej oraz tymczasowy prezes cyrkułu siedleckiego (1809), prefekt siedlecki (1810-15). G., wraz z Florianem Cieszkowskim i Szczepanem Zambrzyckim, w 1790 r. dołączyli do Piusa Kicińskiego i Onufrego Oborskiego jako posłowie na Sejm Wielki z ziemi liwskiej. G. w trakcie prac sejmowych nie wyróżniał się szczególną aktywnością, ale należał do stronnictwa popierającego uchwalenie konstytucji.

Po upadku powstania 1794 r. powrócił do Żeliszewa. Ok. 1800 r. G. sprzedał Żeliszew Józefowi Kuszlowi i nabył od Franciszka Zalewskiego Kurowice w ziemi drohickiej. W 1806 r., wraz ze Szczepanem Świniarskim oraz Wincentym Załuskim, przekroczył granicę austriacko-pruską, aby aktywnie włączyć się w prace Polaków oczekujących pol. legionistów z Włoch i Francuzów. W W. G. nawiązał kontakty z wywiadem franc. Od samego pocz. pol. ofensywy w wojnie 1809 r. stał na czele szlachty liwskiej, która przybyła do S., aby zakładać pol. administrację. G. 6 V 1809 w S. stanął na czele komisji obywatelskiej, która organizowała kwatery, żywność i furaż dla wojsk pol. Na pocz. VI 1809 G. upoważnił do pomocy Rosjanom trzech komisarzy wojennych z S. dla zaopatrywania dywizji, które w VI 1809 wkroczyły na teren Galicji Zachodniej. W 1809 r. zastępcą G. był Józef Cieszkowski. 8 II 1810 w siedleckim kościele św. Stanisława G. stał na czele urzędników departamentowych, składających przysięgę na wierność władzom Ks. Warsz. Nominację na urząd prefekta otrzymał 17 IV 1810. Sprawując swój urząd w 1811 r. rozpoczął G. zabiegi o utworzenie pierwszego odrębnego budżetu dla S. W t. r. pomagał domniemanej, cudownie ocalałej Tekli z Ossolińskich Rostkowej w odzyskaniu należnego jej majątku.

Działania G. na rzecz S. nie ograniczyły się tylko do spraw finansowych – w 1812 r., decyzją prefekta uporządkowano sprawy związane z zabezpieczeniem w sprzęt przeciwpożarowy, a Edward Vatter sporządził pierwszą dokładną mapę S. W 1810 r. prefekt siedlecki, na mocy pisma z W., uprawomocnił Baltazara Jasieńskiego do rozpoznania środowiska zakonników Zakonu Benonitów (ob. Redemptorystów), oskarżanych przez Francję i rząd w W. o szpiegostwo na rzecz Prus. W pierwszych dniach VII 1812 G., wraz z urzędnikami prefektury, miejscową dyrekcją skarbu, wojskowymi oraz innymi obywatelami (łącznie 97 osób) złożył swój akces do Konfederacji Generalnej. G., już w ostatnich dniach VI 1812 stał na czele struktur urzędniczych, które były w stanie prowadzić działania wywiadowcze i kontrwywiadowcze związane z obserwacją przegrupowujących się pododdziałów ros. 3 armii gen. Aleksandra Tormasowa. Był jedynym w tym czasie prefektem, który posiadał zorganizowaną siatkę wywiadowców. Praca urzędników kierowanych przez G. dostarczała informacje wykorzystywane tak przez rząd w W., jak i przez austriackie wojska księcia Karola Schwarzenberga.

Jesienią 1812 r., oprócz korespondencji z wywiadowcami, doszły jeszcze pisma kierowane do dowódców wojsk, którzy przybyli w Siedleckie dla ochrony departamentu przed kozakami Jan Witta. W XI 1812 G. podjął decyzję, że do dyspozycji płk. Piotra Wierzbickiego i mjr. Józefa Rzodkiewicza oddani zostaną miejscowi podprefekci (łosicki, radzyński, bialski i włodawski). W X 1812 siedlecka prefektura podjęła przygotowania zmierzające do sprawnej ewakuacji tamtejszej prefektury na południowy-zachód. Przez lato i jesień 1812 r. G. mieszkał w S., wyjechał do Kurowic dopiero 13 X 1812, gdy miasto to zajęli na 4 dni kozacy płk. Aleksandra Czernyszewa. Zagrożonemu przez ros. ofensywę G., z braku możliwości swobodnego wjazdu i wyjazdu do W., wyznaczono miejsce pobytu w Kielcach. Stąd G. udał się do Kr. Prefekt do S. powrócił w 1814 r. i nie brał udziału w układaniu memoriału do księcia Adama Czartoryskiego, w którym wyrażono wierność konstytucji i władzom Ks. Warsz. oraz brak zgody na wiernopoddańczy adres do cara Aleksandra II. 15 VIII 1815 G., obok gen. Wincentego Aksamitowskiego, zakładał siedlecką lożę wolnomularską „Orzeł biały przywrócony”. W Węgrowie i Sokołowie 3 XII 1815 G. brał udział w pożegnaniu cara Aleksandra II wracającego z W. do Petersburga.

G. urząd złożył po likwidacji podziału Ks. Warsz. na departamenty i powołaniu do życia woj. podlaskiego ze stolicą w S. Wiosną 1816 r. wyprowadził się z S. i zamieszkał na stałe w Kurowicach. Ok. 1820 r. przeniósł się do Ostrożan (dawna ziemia drohicka), do dóbr swego zięcia Dominika Ciecierskiego. Ze schyłkowego okresu życia G. pochodziła także informacja jakoby był on projektantem drewnianego kościoła w Pobikrach (w ziemi drohickiej) - świątyni, która pobudowana została przez jego zięcia D. Ciecierskiego w 1814 r. Do chwili ob. nie ustalono dokładnej daty ani miejsca śmierci prefekta siedleckiego. Stać się to mogło w Ostrożanach przed lipcem 1824 – wówczas dokument urzędowy po raz pierwszy opisał go jako zmarłego, a stać się to musiało w ostrożańskich dobrach Ciecierskich i tam najprawdopodobniej został pochowany.

W poł. l. 80. XVIII w. ożenił się z Anielą Wodzińską, c. Józefa i Anieli z Korbuttów. 24 V 1787 w Żeliszewie ur. się ich c. Joanna Marianna Józefa; 12 IX 1788 Konstancja Ewa Anna, a 4 III 1790 Józefa Helena Kazimiera. W kolejnych l. ze związku tego ur. się s. Jan (14 V 1792 w S.) oraz c. Julianna Salomea Józefa (ok. 1803).


Boniecki A
., Herbarz Polski, t. VI, W. 1904, s. 171; Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. V, W. 1908, s. 43; Roguski M., Józef Grzybowski – działalność publiczna w czasach stanisławowskich, „Prace Archiwalno-Konserwatorskie” 2014, s. 17-30; Chojnacki A., Józef Grzybowski (1765-ok. 1824). Poseł ziemi liwskiej na Sejm Wielki i prefekt departamentu siedleckiego, [w:] Społeczeństwo polskie i wojsko. Studia i materiały, pod. red. K. Maksymiuk, D. Weredy, A. Zawadzkiego, S. 2016, s. 125-38; Wężyk W., Kronika rodzinna, W. 1987, s. 113 oraz 116-7; Lelewel P., Pamiętnik i diariusz domu naszego, Wr. 1996, s. 122-5; Dziennik Praw tyczący się Nominacji Urzędników, 1810, nr 7, s. 464; Dziennik Konfederacji Jeneralnej Król. Pol. roku 1812, W. 1812, nr 8 i 23; „Tygodnik Ilustrowany” 1866, nr 372 z 10 XI, s. 224; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897, s. 50; Załęski S., O Masonii w Polsce od roku 1738 do 1822, na źródłach wyłącznie masońskich, cz. I, Kr. 1908, s. 182; Kukiel M., Wojna 1812 roku, Kr. 1937; Skowronek J., Książę Józef Poniatowski, W.-Wr.-Kr. 1984; Skowronek J., Z magnackiego gniazda do napoleońskiego wywiadu. Aleksander Sapieha, W.1992; Roguski M., Działalność Deputacji Porządkowej Ziemi Liwskiej w 1794 roku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. I, 2004, s. 97-114; Roguski M., Postawy i działalność szlachty liwskiej po upadku powstania kościuszkowskiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. II, 2005, s. 157-66; Rogalski A., Elity urzędnicze departamentu siedleckiego 1810-1815. Przyczynek do portretu zbiorowego, [w:] Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. I, red. A. Górak, I. Łucia, D. Magier, L.-S. 2008, s. 149-64; Rogalski A., W sprawie Prota Lelewela, czyli postulat biografii historycznej, „Prace Archiwalno-Konserwatorskie” 2012, s. 41-2; Chojnacki A., Wodynie i okolice przełomu XVIII i XIX w., S. 2014, s. 11-2; Baranowski M., Tropem wichrzycieli i rosyjskich szpiegów. Z tajnej korespondencji ministra policji z prefektem departamentu siedleckiego, „Studia nad epoką napoleońską”, t. II, Oświęcim 2016, s. 346-62; Bibl. PAN w Kórniku: Minuty czyli bruliony korespondencji urzędowych prefekta siedleckiego z r. 1812, sygn. mf. 0742; Raporty podprefektów departamentu siedleckiego o poruszeniach wojsk moskiewskich 30.06.1812-03.01.1813 r., sygn. 1033; Reskrypta i rozporządzenia różnych władz do prefekta departa-mentu siedleckiego 1809-13, sygn. mf. 0602; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:POL_COA_Prus_II.svg; dostęp 30.04.2021].

(autor Andrzej CHOJNACKI)