KRYNSKI Eugeniusz Robert

Ur. 6 VII 1923 r. w drobnoszlacheckiej wsi Wyrzyki pow. łosicki, jako szósty z siedmiorga dzieci Józefa i Anny z Czapskich. Rodzice prowadzili ponad dwudziestohektarowe gospodarstwo rolne. O. zm. w 1925 r., wcześniej chorował w wyniku ciężkiego pobicia przez żołnierzy niem. w czasie I woj. świat. Do szk. podst. K uczęszczał w 1 klasie w Wyrzykach, w klasach 2-5 w Kornicy, do 6 klasy w prywatnej szkole w B.Podl. Nast. uczęszczał do Gim. im. Kraszewskiego w B.Podl. Tam uk. 3 klasy.

W wieku 16 l., w pierwszych d. IX 1939 r., K razem z kuzynem Józefem Czapskim postanowili uciekać przed nadchodzącym frontem wojennym, kierując się na wschód. Jechali rowerami przez B.Podl., Brześć, Kowel, Równe, Kamień Koszyrski i Sarny. W pobliżu wschodniej granicy Polski przygarnął ich polski kolonista, w zamian za pomoc w gosp. Po 17 IX 1939 r., rozpoczęli ucieczkę powrotną przed wojsk. sowieckimi. Wkrótce Ukraińcy zabrali im rowery i prowiant. Pieszo, z grupami uciekinierów szli w kierunku Brześcia. Po drodze zatrzymali się we wsi Łyszczyce, gdzie mieszkała siostra K Apolonia, zamężna z Bolesławem Redo, osadnikiem wojsk. Rodzinę tę w 1940 r. zesłano na Syberię.

Brześć już był pod okupacją sowiecką. Dalej, nadal piechotą K i Józef Czapski doszli do Niemirowa n. Bugiem, przeprawili się przez Bug i dotarli do Wyrzyk. Tego samego d. do Wyrzyk powrócił z wojny Stanisław, brat K, żołnierz obrońca twierdzy Brześć. K na krótko powrócił do gim. w B.Podl., ale zostało wkrótce zamknięte przez Niemców w X 1939 r. Po powrocie do Wyrzyk aktywnie włączył się do działalności konspiracyjnej, początkowo w Ruchu „Miecz i Pług”, nast. w ZWZ i AK. Przyjął pseudonim „Gołąb”. Był łącznikiem grupy AK w Wyrzykach, której dowódcą był Bogusław Wyrzykowski „Korab”. Jako łącznik przewoził rozkazy, materiały i amunicję do pistoletów. Kilka razy był o krok przed dostaniem się w ręce żandarmów wraz z prasą podziemną lub bronią. Uczęszczał do podchorążówki prowadzonej w Chybowie gm. Sarnaki przez przedwojennego majora ps. „Wiktor”.

W VII 1941 r., po napaści Niemiec na ZSRR, w sześcioosobowej grupie z pobliskich wsi K został skierowany za Bug na teren powiatu siemiatyckiego dla zdobycia broni porzuconej przez Rosjan. Po 7 d. poszukiwań przywieźli 1 ręczny karabin maszynowy, kilka karabinów i pepesz oraz amunicję.

Po śmierci matki zm. 15 VIII 1942 r., gospodarstwo objęli starsi bracia, a K stał się samodzielny w działalności konspiracyjnej. Po pewnym czasie został wyznaczony do wykonywania zadań w zakresie ochrony miejscowej ludności przed nasilającymi się napadami, grabieżami rabunkowymi i zabójstwami, do uprzedzania i ostrzegania przed kontaktami i współpracą z Niemcami, a także do wykonywania wyroków państwa podziemnego na współpracownikach i konfidentach niem. Z chwilą wybuchu Powstania Warszawskiego nastąpiła koncentracja zbrojnych grup organizacyjnych AK w Sarnakach. K stawił się na miejsce zbiórki w zdobytym mundurze, pepeszą i 2 granatami. Po kilku d. przyszła wiadomość, że Sowieci rozbrajają i aresztują akowców oraz polecenie rozproszenia się i ukrywania we własnym zakresie przed aresztowaniem. K powrócił z bronią do Wyrzyk. Jego dowódca „Korwin” polecił mu ukrywać się i nie pozbywać się broni.

W celu usunięcia się z terenu, na którym był zagrożony rozpoznaniem i aresztowaniem, a także w poszukiwaniu pracy, zgłosił się i został przyjęty do Służby Ochrony Kolei (SOK) w S. W czasie wykonywania zadania na trasie S.-Łosice, potrącił go sowiecki samochód. Po 2 tygodniach pobytu w szpit. w Łosicach postanowił nie wracać do SOK, a kontynuować naukę. Powrócił do gim. w B.Podl. Naukę przerwał w XI 1944 r., bo rozpoczęły się aresztowania uczniów starszych klas i roczników. Wspólnie z kilkoma kolegami uznali, że ratunkiem jest zgłoszenie się do wojska. Zgłosili się do Wojsk. Komendy Rejonowej (WKR) w S. Został skierowany do WKR w L., a stamtąd do Oficerskiej Szk. Piechoty nr 2. Po przeszkoleniu i egzaminie, w IV 1945 r. otrzymał awans na ppor. i w d. awansu został skierowany do 14 pp 6 DP na stanowisko d-cy plut. fizylierów. Pułk w tym czasie brał udział w operacji berlińskiej. K znalazł się w Berlinie już po zdobyciu tego m.

14 pp po powrocie z frontu został skierowany do Żywca. Stamtąd K został skierowany do Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP) w Rajczy, potem w Korbielowie, jako z-ca, a nast. d-ca strażnicy granicznej. Był wielokrotnie przesłuchiwany przez informację wojsk. po tym jak jego znajomy por. zdezerterował i utworzył uzbrojoną grupę z dezerterów, a nast. gdy w czasie ataku na strażnicę zginął por. z informacji wojsk. W VIII 1946 r. K został przeniesiony do strażnicy WOP w Komańczy w Bieszczadach. Wszystkie strażnice w okolicy były spalone przez Ukraińską Powstańcza Armię, żołnierze i d-ca mieszkali w ziemiankach. Przez trzy mies. zimowe prowadził w Nowym Sączu szkolenie żołnierzy WOP. Nast. został skierowany do Granicznej Placówki Kontrolnej w Przemyślu i Medyce.

W Przemyślu zdarzył się wypadek. W czasie spotkania towarzyskiego 7. letni chłopiec bawiąc się pistoletem K przypadkowo postrzelił śmiertelnie będącego tam kolejarza. Oficerski sąd honorowy orzekł obniżenie K st. wojsk. z ppor. do chor.

W 1949 r. K rozpoczął naukę w lic. dla pracujących. Lic. nie uk., bo w czasie ostatniego semestru, 10 XI 1949 r. został przeniesiony na odcinek Granicznej Placówki Kontrolnej Baligród. Ponownie awansowano go na st. ppor. rozkazem MON z 20 VII 1948 r.

W III 1950 K wezwano do mjra Pułowskiego, szefa informacji wojsk. bryg. WOP i tam aresztowano pod zarzutem szpiegostwa, likwidacji czł. PPR oraz nieujawnienia przynależności do AK. Po 3 mies. przetrzymywania w jednoosobowej celi, został przewieziony do więzienia informacji wojskowej w W. Sąd wojs. skazał go na karę 5 i pół r. więzienia za likwidację członków PPR i nie ujawnienie przynależności do AK; po amnestii kara została obniżona do 3 l. więzienia. Można przypuszczać, że gdyby zarzut likwidacji czł. PPR był poparty jakimkolwiek dowodem, to kara więzienia byłaby o wiele surowsza i oczywiście nie byłby zwolniony przed jej upływem i przywrócony do służby.

K był więziony w W.: krótko przy ul. 11 Listopada, nast. na Gęsiówce i na Służewcu. Przy więzieniu na Gęsiówce funkcjonował obóz pracy dla około 2000 więźniów, stłoczonych w salach po 300 na 100 trzypiętrowych łóżkach. Tam K przepracował 2 l., głównie przy produkcji elementów budowlanych. Więzienie na Służewcu, w którym przebywał przez ostatnie mies., funkcjonowało jak obóz pracy, więźniowie byli wożeni do pracy na budowie razem z robotnikami. Z więzienia zwolniono go w XII 1952 r. Przy wyjściu z więzienia okazało się, że chyba omyłkowo nie został formalnie zwolniony z wojska, więc w I 1953 r. otrzymał skierowanie do swojej jednostki WOP w Przemyślu. Zwolniony go do rezerwy 25 V 1953 r.

Po zwolnieniu z wojska K przeniósł się do Siemiatycz i tam ożenił się 21 VI 1953 r. z Haliną Bajkowską (1929 r.–12 VII 2011 r.). Ze względu na swoją przeszłość miał trudności ze znalezieniem pracy, po dłuższych staraniach i odmowach zatrudnienia, z pomocą Jana Antonowicza, byłego oficera WP zamieszkałego w Siemiatyczach, znalazł pracę w biurze pow. Ministerstwa Skupu. Po X 1956 r. został przyjęty do pracy w Prezydium PRN w Siemiatyczach na stanowisku z-cy kierownika Wydz. Finansowego. Przez l. starał się kształcić, ale nie miał możliwości. Mimo to nie przestał starań; w 1968 r. ukończył Korespondencyjne LO w Białymstoku i zdał egzamin dojrzałości. W 1970 r. przeniósł się do pracy w Wydz. Finansowym PPRN w Białymstoku. W 1975 r. został inspektorem podatkowym w Wydz. Finansów Urz. Woj. w Białymstoku. 1 I 1982 r. przeszedł na emeryturę.

Będąc w rezerwie, K został awansowany: 18 VIII 1970 r. na st. por., a 8 I 2001 r. na st. kpt.

Zm. w Białymstoku 18 III 2013 r.

K otrzymał odznaczenia: Krzyż Kawalerski OOP; Medal „Za udział w walkach o Berlin”, Medal „Za Odrę Nysę i Bałtyk”; Srebrna Odznaka „Zasłużony białostocczyźnie”, Brązowa Odznaka „Odbudowa Warszawy”.

Nowosielski J., Konspiracja w okolicach Sarnak 1939-1952, Sulejówek–Sarnaki 2001, s. 143; Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu. Materiały posesyjne T. I., Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, S. 1997 s. 145, 150-151,154-155, 157, 166-167, 172-173, 187-188, 193; Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu Tom III, B.Podl. 2003; s. 182, 186-187, 290; Dziennik Personalny MON, 1948 Nr. 4 – Mianowania; Eugeniusz Kryński, Relacja z 6 X 1993 r., rkps. przekazany Januszowi Nowosielskiemu z Sulejówka; Eugeniusz Kryński, Relacja z 27 I 1994 r., rkps. 10 s., przekazany Edwardowi Kryńskiemu z W.

(autor Edward KRYŃSKI)