HURAGAN BEBEN Henryk

Ur. się 25 V 1893 r. w Polance, pow. Krosno, jako s. Andrzeja i Ludwiki z Bębnów, obywatel Austro-Węgier. Już w szk. realnej wykazywał postawę patriotyczną, działając od 1910 r. w krośnieńskich drużynach „Sokoła”. Po zdaniu egzaminu maturalnego rozpoczął studia w 1912 r. na Wydz. Inżynierii Ogólnej Politechniki Lw. W 1913 r. wstąpił do oddz. ZS stając się jego aktywnym czł. Organizował oddz. związku na terenie pow. lwowskiego. W ramach struktur ZS zdołał uk. tzw. „szk. żołnierską”, „szk. podoficerską” oraz „niższy kurs szk. oficerskiej”. W VI 1913 r. uzyskał st. plut. ZS.

Na wieść o wybuchu I woj. świat. H-B zorganizował komp. złożoną z czł. ZS. Na jej czele pomaszerował do Kr., by dołączyć do I Bryg. LP. Formalnie wstąpił w szeregi LP 15 VIII 1914 r. Pocz. przydzielono go do 7 pp, następnie do 1 pp Legionów. Przyjął ps. „Huragan”. W 1914 r. uczestniczył w walkach pod Winiarami 10 IX, Opatowicami, Laskami 22-26 IX, Brzechowem, Krzywopłotami 17-18 XI oraz Łowczówkiem 22-25 XII. Za zasługi w bitwie pod Łowczówkiem został odznaczony austriackim srebrnym medalem waleczności I kl., zaś w czasie bitwy pod Krzywopłotami został lekko ranny. 5 III 1915 r. otrzymał nominację na st. chor., zaś 1 I 1917 r. – na st. ppor. Wg innych źródeł (w tym własnoręcznie pisanych życiorysów), ppor. miał zostać już w 1915 r.

1 III 1915 r. H-B przeniesiono do VI baonu 3 pp Legionów, dowodzonego przez kpt. L. Lisa-Kulę. Tam dowodził 3 i (przejściowo) 4. komp. Brał udział w walkach nad Nidą 2 III – 10 V, pod Kozinkiem 16-18 V, Przepiórowem 24 V, Kamienicą 25 V, Urzędowem 16-18 VII, Kamionką 6-7 VIII, a także uczestniczył w kampaniach na Wołyniu i Polesiu. W VII 1916 r. był ponownie raniony w czasie krwawego starcia pod Kostiuchnówką.

H-B dał się poznać jako oficer porywczy. W III 1916 r. w wyniku zatargu z pułkowym lekarzem stał się bohaterem rozprawy Sądu Honorowego Oficerskiego I Bryg. LP. Sąd potępił zachowanie obu oficerów, zwracając uwagę na „nietaktowne zachowanie się podp. Bębna”. Wg późniejszej opinii kpt. K. Młodzianowskiego, b. oficera I Bryg. LP, który w 1919 r. zasiadał w Komisji Weryfikacyjnej dla Spraw byłych LP – H-B to oficer „b. odważny, energiczny, przedsiębiorczy”, a zarazem „brutalny, nietaktowny, mało inteligentny”.

Po tzw. kryzysie przysięgowym w VII 1917 r. H-B uniknął internowania i jako obywatel austrowęgierski 16 IX 1917 r. został przymusowo wcielony do czeskiego 18 pp (k.u.k. Böhmisches Infanterie Regiment „Erzherzog Leopold Salvator“ Nr. 18). W XII 1917 r. tak pisał do kolegi przebywającego w rosyjskim obozie jenieckim: […] Skoro obecnie powołano polski rząd, będzie nowa formuła przysięgi i przebywający w niewoli obywatele Królestwa zostaną zwolnieni i pewno ponownie wstąpimy do legionów, tym razem jednak jako kadra polskiej armii […].

Mimo przymusowego wcielenia do 18 pp, 17 II 1918 r. H-B miał opuścić macierzystą jednostkę, aby – na wezwanie legionowego d-cy kpt. Lisa-Kuli – stawić się w Kr., na tajnym spotkaniu z udziałem płk E. Rydza-Śmigłego, ówczesnego kom. POW. H-B formalnie wstąpił do POW oraz został wyznaczony na d-cę okręgu Jasło-Krosno-Sanok. Zorganizował oddziały POW w Krośnie i Jaśle, a także w Przemyślu i Radymnie. Jednocześnie od 20 II 1918 r. działał w szeregach POW „Wolność” – odmianie POW, będącej głęboko zakonspirowanej bezpośrednio w strukturach armii austrowęgierskiej. Latem 1918 r. został aresztowany przez władze austrowęgierskie i osadzony w więzieniu w Jarosławiu, z którego zbiegł. Jako nierozpoznany, nadal służył w austriackim 18 pp. Pod koniec IX 1918 r. został przeniesiony do baonu zapasowego 18 pp stacjonującego w Przemyślu.

1 XI 1918 r., na wieść o wypadkach lwowskich, na czele zaimprowizowanego oddziału żołnierzy narodowości polskiej, opanował koszary 18 pp w Bakończycach, koszary baonu zap. 18 pp przy ul. Smolki oraz austriacką kom. m. przy ul. Mickiewicza. 2 XI miał uczestniczyć w negocjacjach z przemyską Ukraińską RN. W czasie konfliktu polsko-ukraińskiego dowodził pol. placówkami pilnującymi mostów na Sanie. Od 9 XI pełnił funkcję szefa biura wywiadowczego austriackiego 18 pp, przemianowanego na pol. 18. pułk strz. 14 XI 1918 r. jednostka zmieniła nazwę na 10 pp, a później przekształcono go w 37 pp Ziemi Łęczyckiej. Z formalnego punktu widzenia 1 XI 1918 r. H-B został nieoficjalnie przyjęty w szeregi WP jako oficer I. baonu 10 pp, w warunkowym (wymagającym weryfikacji) st. ppor.

Po oswobodzeniu Przemyśla H-B brał udział w dalszych walkach z Ukraińcami, m.in. w próbie zdobycia Chyrowa. 15 XII 1918 r. został ranny i do I 1919 r. przebywał w przemyskim szpit. Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP z 13 I 1919 r. przydzielono go do Dowództwa Okr. Generalnego L., a nast. do II baonu 2. Pułku Strzelców Podhalańskich, działającego w ramach grupy „Bug”. Brał udział w zdobyciu Uhnowa 21-26 I i Bełza 27 I. W III 1919 r. został przydzielony do 23 pp jako d-ca 12 komp. Zweryfikowano go w st. por. 4 XII 1919 r. H-B awansował do st. kpt., z nowym przydziałem do baonu zapasowego 23 pp. Jednak nigdy nie dotarł do nowej jednostki.

20 IV 1919 r. wojsk. prokuratura otrzymała zawiadomienie z posterunku żandarmerii w Dęblinie dotyczące zniknięcia pół tony cukru z tamtejszych magazynów armii gen. Hallera. Wszczęto śledztwo, w wyniku którego 25 XI podejrzany o kradzież H-B został osadzony w lubelskim areszcie śledczym. Do tego doszły inne zarzuty. 19 VII 1920 r. Sąd Wojskowy Dowództwa Okr. Generalnego L. wydał wyrok skazujący H-B na karę 10. m-cy więzienia, utratę wszystkich odznaczeń oraz wydalenie z szeregów WP, co było jednoznaczne z pozbawieniem st. oficerskiego.

H-B pomimo wyroku sądu, nie stawił się w więzieniu, lecz w S. w koszarach formującego się 222 pp Ochotniczej. Formalnie jako szeregowy żołnierz, nieformalnie – drugi oficer 3. komp. dowodzonej przez ppor. O. Pawłowicza. Było to możliwe, gdyż pomimo uprawomocnienia wyroku, faktyczne skreślenie H-B z listy oficerów WP przez NW nastąpiło dopiero 4 X, zaś formalny rozkaz w tej sprawie ogłoszono jeszcze później. Dzięki tym biurokratycznym zabiegom, wyrzucony z armii H-B zdołał jeszcze wziąć udział w ostatnim akcie wojny 1920 r. MSWojsk. skreśliło go z listy oficerów po raz wtóry rozkazem z 26 I 1921 r., antydatowanym na 15 VIII 1919 r.

W czasie pobytu w S. H-B zdawał się nie przejmować orzeczeniem sądu. J. T. Mieszkowski – przyszły dziennikarz, który będąc uczniem siedleckiego gim., na ochotnika zgłosił się do siedleckiego 222 PP Ochotniczej wspominał: [...] intrygował wszystkich w trzeciej kompanii nieetatowy już niejako drugi nasz oficer, tytułowany półoficjalnie »kapitanem«, a noszący grzmiące nazwisko Huragan-Bęben. Ów Huragan-Bęben chodził wśród nas w oficerskim mundurze, lecz na naramiennikach zamiast trzech gwiazdek oficerskich demonstracyjnie widniały trzy duże dziury. W polu dowodził częściej Huragan niż porucznik Pawłowicz, zaś przy składaniu raportów zazwyczaj wypowiadaliśmy formułę: »Panie kapitanie, melduję posłusznie«, przy czym przepisowo biliśmy w »dach« i trzaskaliśmy »kopytami«.

Stanowisko d-cy 222 pp Ochotniczej pełnił mjr W. Kostek-Biernacki, b. legionista, który tak jak H-B, znany był z brutalności. Dowodził także całym siedleckim garnizonem zmagając się m.in. z ogólnym problemem braku dyscypliny wśród podl. poborowych. Jak wspominał J. T. Mieszkowski, w czasie wojny pol.-bolszewickiej żołnierze 222 pp nie wzięli udziału w walkach, lecz głównie pełnili służbę wartowniczą w tymczasowych obozach dla jeńców sowieckich, a także byli zmuszani do: [...] wykonywania egzekucji nad dezerterami z Wojska Polskiego i zdrajcami Rzeczypospolitej, schwytanymi z bronią w ręku. Zmuszanie do tych ostatnich funkcji naszych formacji ochotniczych wzbudzało protesty, a nawet bunty wśród większości kilkunastoletnich sztubaczków, z których składał się głównie nasz 222 pułk. Ale wodzami naszymi byli wszak Kostek-Biernacki i Huragan-Bęben. A w wojsku należy słuchać, milczeć i wykonywać, co każą. W jednym ze swych ostatnich rozkazów H-B próbował zmusić podkomendnych do rozstrzelania ich niedawnych kolegów szkolnych, którzy [...] w okresie okupowania Siedlec przez wojska sowieckie wstąpili do nich ochotniczo i zostali następnie wzięci do niewoli z bronią w ręku [...]. Siedleccy ochotnicy odmówili wykonania rozkazu i egzekucji ostatecznie dokonał specjalnie sprowadzony pluton żandarmerii.

Po rozstaniu z wojskiem H-B skończył studia, uzyskując tytuł inż. komunikacji. Ożenił się i założył rodzinę. Do wybuchu II woj. św. pracował w PKP na stanowisku inż.-referenta w Sekcji Utrzymania Kolei Czortków oraz w l. 1931-1934 jako p.o. kontrolera drogowego w Oddz. Drogowym Czortków. W 1938 r. objął stanowisko kierownika Oddz. Drogowego Kutno. W tym samym r. otrzymał także Krzyż Niepodległości za zasługi dla uzyskania niepodległości. Inne odznaczenia to: odznaka I. Bryg. Legionów, odznaka pamiątkowa „Gwiazda Przemyśla”, srebrny medal waleczności I kl. (austr.).

W czasie II woj. św. służył w szeregach AK, pod ps. „Klin”. Od 1946 r. pełnił m.in. funkcję prezesa krośnieńskiego Oddz. Pol. Tow. Krajoznawczego.

Zm. 6 XII 1971 r. w Krośnie.

Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), W. 1917; Panaś J., Z ciężkich dni Przemyśla (zapiski kronikarskie naocznego świadka), Lw. 1920; Witkowski S., Zarys historii wojennej 23-go Pułku Piechoty, W. 1928; Kozubal A., Zarys historii wojennej 37-go Pułku Piechoty Ziemi Łęczyckiej, W. 1929; Migdał L., Zarys historii wojennej 2-go Pułku Strzelców Podhalańskich, W. 1929; Zieliński H., Oswobodzenie Przemyśla w listopadzie 1918 roku (zarys), W. 1934; Dąb-Biernacki S., Historia 3 kompanii V baon, [w:] Żołnierze Legionów i P.O.W. 6.VIII.1914 – 6.VIII.1939, nr 3 i 4, W. 1939; Konieczny Z., Walki polsko-ukraińskie w Przemyślu i okolicy. Listopad-grudzień 1918 r., Przemyśl 1993; Szeliga A., Pomnik Orląt Przemyskich – symbol skomplikowanej historii mieszkańców pogranicza, Przemyśl 2004; Sioma M., Sławoj Felicjan Składkowski – żołnierz i polityk, L. 2005; Duda J., 131 spotkanie z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” p.t. „W 90. tą rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości (1918-2008). Udział Wieliczan w walce o niepodległość”, Wieliczka 2008; Cichoracki P., Droga ku anatemie. Wacław Kostek-Biernacki (1884-1957), W. 2009; Chromiński M. J., Zarys historii 222. pułku piechoty ochotniczej z Siedlec, „Szkice Podlaskie” nr 17-18, 2009-2010; Roguski R., Południowe Podlasie w systemie obronnym II Rzeczypospolitej w latach 1918-1939, W. 2010; Brudek P., Molenda J., Pająk J. Z., Metamorfozy społeczne. Wielka Wojna w polskiej korespondencji zatrzymanej przez cenzurę austro-węgierską. Materiały polskich grup cenzury z lat 1914-1918, t. 4, cz. VI, W. 2018; Lipiński W., Szlakiem I. Brygady. Dziennik żołnierski, W. 1935; Mieszkowski J. T., Wspomnienia dziennikarza socjalisty, W. 1971; Romer J. E., Pamiętniki, W. 2011; Starzyński R., Cztery lata wojny w służbie komendanta, W. 2012; „Jednodniówka 37 P.P.”, Przemyśl 1929; „Rocznik Kolejowy” 1930, „Rocznik Kolejowy” 1931/32; CAW/WBH: AP-I.481.B.5488, KN 27.06.1928, KW 100/R-581; Dzienniki Personalne: nr 46/1 XII 1920 poz. 1111, nr 7/19 II 1921 poz. 203; Dzienniki Rozkazów Wojskowych: nr 7/23.I.1919 poz. 282, nr 87/3 IX 1919 poz. 3076, nr 98/XII 1919 poz. 4216 nr 99/XII 1919 poz. 4284, nr 100/31 XII 1919 poz. Awizo.

(autor Piotr GORZELAŃCZYK)