Ur. się w 1741 r. w Łowczycach pod Nowogródkiem na Litwie. Wywodził się ze skromnego rodu tatarskiego, który dopiero w drugiej poł. XVI w. zaczął używać nazwiska Bielak. Jego o. był por. Osman, a matką Regina z Rudnickich (herbarz Bonieckiego i Dziadulewicza mylnie podają jako osoby rodziców Samuela Bielaka i Zofię z Obulewiczów). B od młodego wieku poświęcił się służbie wojsk. Wstąpił do pułku lekkich ułanów królewskich gen. Czumbaja Murzy Rudnickiego, będącego na żołdzie saskim. Chrzest bojowy odbył w okresie wojny siedmioletniej (1756-1763), kiedy to jego pułk August III wysłał na pomoc cesarzowej austriackiej Marii Teresie. Początkowo walczył jako chorąży, a nast. rotmistrz. Udział w wojnie B zakończył w 1762 r. w st. płk, odznaczony za waleczność przez Marię Teresę złotym orderem wojsk. na złotym łańcuchu.
W 1763 r. B ożenił się po raz pierwszy z Urszulą z Łosiów. W t.r. otrzymał również za zasługi od Augusta III wieś Koszoły (gm. Łomazy, pow. bialskim), którą wcześniej posiadał zm. w tym czasie d-ca pułku Murza Rudnicki.
Po śmierci Augusta III, 17 IV 1764 r. B objął stanowisko d-cy pułku, noszącego teraz nazwę pułk IV przedniej straży WKL i podlegającego komendzie hetm. wielkiego kor. Klemensa Branickiego. Wziął udział w walkach domowych w trakcie bezkrólewia. Nast. wraz z pułkiem walczył w wojnie konfederatów barskich z wojsk. ros. W 1868 r. stanął po stronie króla. Kiedy został przeniesiony pod Brześć, ostrzegał, że konfederaci mogą zająć m. W VI 1869 r. we wsi B Koszoły stanęli Pułascy, do których się przyłączył wraz ze swoim pułkiem. W VII i VIII 1869 r. dywizja Kazimierza Pułaski stoczyła kilka bitew z Rosjanami – pod Kukiełkami, Słonimem, Jakimowiczami, Mołczadzią i na Żmudzi. B ponownie odznaczył się walecznością w boju. Jednak na wskutek niesnasek między d-cami konfederacji, co skutkowało m.in. przejściem pułku tatarskiego pod komendę Józefa Sapiehy i ucieczki przywódców konfederacji z Litwie do Prus, B wraz z pułkiem odłącza się od konfederatów i wraca do Korony. Ponownie wiąże się ze stroną królewską, podporządkowując się komisji wojskowej, składając 1 IX 1769 r. przysięgę posłuszeństwa. Jego przełożonym został hetm. wielki lit. Michał Kazimierz Ogiński.
We IX 1771 r. hetm. Ogiński przystąpił do konfederacji barskiej i skoncentrował wojska litewskie pod Telechanami (obwód brzeski, Białoruś). 6 IX 1771 r. odniósł zwycięstwo nad wojsk. ros. pod Bezdzieżem, gdzie ponownie B wyróżnił się w walce. Jednak już 22 IX 1771 r. korpus Ogińskiego został rozgromiony pod Stołowiczami przez gen. Suworowa. Ocalał jedynie pułk tatarski B dzięki przezorności d-cy. Ponieważ po klęsce i ucieczce hetm. Ogińskiego za granicę, działania konfederatów barskich na Litwie niemal ustały, B poddał się rozkazom królewskim. Wydaje się, ze nie miał problemów z uzyskaniem przebaczenie, gdyż już w III 1772 r. został mianowany na st. gen. mjra. wojsk lit. (tytularny) i pozostawiono mu komendę nad dotychczasowym pułkiem.
Po burzliwych l. konfederacji barskiej, nastąpił okres spokojnej służby. Ok. 1770 r. zm. ż. Urszula. Najpóźniej w 1773 r. B ożenił się po raz drugi z Kunegundą Tuhan-Baranowską. W 1783 r. dokupił dwie wsie: Kościeniewicze i Wólkę Kościeniewicką położone nieopodal Koszoł w pow. bialskim. W l. 1782-1787 B stacjonował wraz z pułkiem w Kamieńcu Litewskim. W 1788 r. został odkomenderowany na Ukrainę, aby tłumić rozruchy chłopskie. Działał tam także w nast. r. 24 III 1790 r. B został mianowany gen. mjr. amplojowanym (urzędującym).
W 1792 r. wybuchła wojna z Rosją. B przebywał wówczas na urlopie, z którego go natychmiast zawezwano do służby. Pod jego d-ctwo oddano korpus przedni wojska lit. Składał się on z trzech pułków tatarskich i oddz. kaw. narodowej. Zadaniem B było obserwowanie ruchów Rosjan na granicy i alarmowanie sił głównych o wkroczeniu nieprzyjaciela w granice państwa.
Na wskutek przewagi wroga korpus B musiał się wycofywać, staczając niewielkie bitwy obronne. 10 VI 1792 r. B poprowadził znakomitą szarżę pod Świerzniem, nast. d. wziął udział w przegranej bitwie pod Mirem, tracą w niej cały swój bagaż (razem z taborem oddz. lit.). 4 VII bił się pod Zelwą, 22 VII pod Brześciem Lit., gdzie razem z gen. Szymonem Zabiełło próbowali bronić m. Po pięciogodzinnym boju Litwini musieli się wycofać, a B z Tatarami osłaniał odwrót, rozbijając przy okazji ścigających kozaków. Na tym zakończyła się dla B kampania 1792 r., gdyż 24 VII król zgłosił akces do Targowicy. Oddz. lit. 22 VIII 1792 r. złożyły przysięgę na wierność nowym rządom. Za dokonania w działaniach bojowych B został przedstawiony do odznaczenia Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari.
Insurekcja Kościuszkowska zaskoczyła B w Janowie Podl. Wydaje się, że nie orientował się wówczas zbyt dobrze w sytuacji w kraju. Współcześni składali to na karb wieku i kłopotów zdrowotnych nabytych w trakcie wieloletniej służby wojsk. Początkowo nie chciał podporządkować się władzom insurekcyjnym i ociągał się z wykonaniem rozkazów króla. Dopiero w ostatnich d. IV 1794 r. zgłosił akces do powstania. Na pocz. V 1794 r. bezskutecznie ściga ros. oddz. płk Cześmieńskiego, nast. wyruszył na Żmudź. Po kilku d. postoju udał się do Grodna, miejsca koncentracji wojsk insurekcyjnych lit. D-ctwo nad nimi sprawował gen. lejtnant Franciszek Sapieha. Nieudolne dowodzenie spowodowało niesnaski między B a Sapiehą, na wskutek których Sapieha zrezygnował z komendy, a naczelne zwierzchnictwo nad korpusem, 8 VI 1794 r. objął B. Przemieścił on podległe sobie oddz. pod Słonim, gdzie, wedle jego słów, został unieruchomiony przez silny korpus ros. gen. Cyjanowa. Brak aktywności spowodował interwencję władz insurekcyjnych, po której B przesunął wojska pod Iwie (obwód grodzieński, Białoruś). Tam między 11 a 25 VI 1794 r. B zm. D-ctwo korpusu objął gen. Chlewiński, a IV pułk przedniej straży WKL, którego przez wiele lat B był szefem, kontynuował kampanię pod komendą płka Mustafy Achmatowicza, biorąc udział w walkach pod Krupczycami (17 IX 1794 r.), Maciejowicami (10 X 1794 r.) i w obronie Pragi (4 XI 1794 r.).
B został pochowany w mizarze w Sydziance. Pozostawił wdowę Kunegundę, która jeszcze w 1794 r. zabiegała o przyznanie jej i 13 dorosłym dzieciom, pensji wdowiej. Spośród dzieci kilkoro s. służyło w jego IV pułku przedniej straży WKL: Abraham – chorąży, Samuel – mjr, a nast. ppłk, Mustafa – por., a nast. rotmistrz, Machmet – por. Ponadto Albrycht był por., a Osmana – chorążym wojsk kor. (w 1795 r.). Pozostałe dzieci występujące w źródłach to s. Bekier, Soliman i Eljasz oraz c. Elżbieta, Ewa i Felicjana.
Kryczyński S., Józef Bielak, PSB t. II, Kr., 1936; s. 32; Boniecki A., Herbarz polski, T. 1, W. 1899, s. 212; Dziadulewicz S., Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929, s. 62-63; Kryczyński S., Bielak Józef (1741-1794), Wilno 1932; Filipow K., Order Virtuti Militari 1792-1945, W 1990, s. 18; Ksok H. P., Generalicja polska, t. 1, Pruszków 1998, s. 59; Podhorecki L., Tatarzy, W. 2010, s. 236; Hordejuk S., Ułańskie korzenie, „Przegląd Tatarski” Nr 4/2010, s. 15-16.
(autor Arkadiusz ZAWADZKI)