WYSOCKI Wacaw

S. Edwarda i Amalii z Zielińskich ur. się 10 IX 1877 r. w Woli Grodeckiej w pow. Tomaszowskim. Po uk. szk. średniej, w X 1895 r. rozpoczął służbę wojsk. w armii ros.; w l. 1897-1899 uczył się w Junkierskiej Szk. Piechoty w Odessie. Po jej uk. otrzymał przydział do 66 Butyrskiego pp. 23 III 1900 r. otrzymał awans na ppor. 4 I 1903 r. został przeniesiony do 20 Olwiopolskiego pułku dragonów (później 7 Olwiepolski puł). Wziął udział w wojnie japońsko-rosyjskiej. W czasie pobytu na Dalekim Wschodzie nawiązał bliski kontakt z pol. organizacją „Ognisko” i prowadził akcję uświadomienia niepodległościowego i kult.-ośw. wśród Polaków, żołnierzy w pułkach ros. W III 1907 r. powrócił do 66 Butyrskiego pp. W 1913 r. uk. roczny kurs w Warszawskiej Szkole Fechtunku i Gimnastyki. Wziął udział w I woj. świat. jako d-ca 4 komp. 66 Butyrskiego pp. W X 1914 r. został ranny w bitwie pod Jankowicami k. Nowego Miasta n/Pilica i skierowany do szpit. w W., a mies. później został mianowany p.o. d-cy 2 (62) Warszawskiej Komendy Wyzdrowieńców (Rekonwalescentów). 25 I 1915 r. jako niezdolny do służby został zatwierdzony na stanowisku d-cy 62 Komendy Wyzdrowieńców, działającej w W., a później w Borysowie. Rozkazem z 6 VIII 1917 r., po pięcioletniej służbie w st. kpt., został awansowany na ppłk, ze starszeństwem od 21 V 1917 r.

W okresie służby w armii rosyjskiej W. został odznaczony orderami: Św. Anny 4 st. z napisem „za dzielność”, św. Stanisława i Anny 3 st., św. Stanisława 2 st. z mieczami, św. Anny 2 st. z mieczami i św. Włodzimierza 4 st.

1917 r. przyniósł zmiany w sytuacji żołnierzy Polaków w Rosji. W III powstał pierwszy w Rosji Związek Polaków Wojsk., którego celem działalności było wytworzenie łączności między Polakami wojsk. armii ros. na gruncie narodowym. Ta forma zrzeszania się rozszerzyła się na całą Rosję. Od V 1917 r. W. był wiceprezesem Związku Wojsk. Polaków w Borysowie. Latem na mocy decyzji władz wojsk. powstał I Korpus Polski. W XII W. został kierownikiem Sekcji Remontowej w Wydz. Mobilizacyjnym Naczelnego Polskiego Komitetu Wojsk.

Pod koniec 1917 r., już po przewrocie bolszewickim, sytuacja oddz. pol. z dnia na dzień ulegała pogorszeniu. Rosła liczba napadów bolszewickich na I Korpus. Pogarszało się również zaopatrzenie oddz. w żywność. To wszystko wpłynęło na decyzję gen. Dowbór-Muśnickiego o opanowaniu potężnej i dobrze zaopatrzonej twierdzy Bobrujsk. Zadanie to wykonały w nocy z 2 na 3 II 1918 r. oddz. Korpusu w sile ok. 800 ludzi. W tej trudnej sytuacji dla formacji pol., to jest w I 1918 r., W. przybył do Mińska. 22 I został aresztowany przez miejscowy komisariat bolszewicki, ale na skutek braku dowodów obciążających i właściwego tłumaczenia się został wypuszczony na wolność.

W czasie koncentracji oddz. I Korpusu, wielu żołnierzy z rozbitych przez bolszewików jednostek, w drodze do Bobrujska zatrzymywało się w Mińsku Litewskim. Miasto było odcięte od twierdzy kordonem bolszewickim. Przebywający w Mińsku żołnierze - Polacy, przygotowywali się pod d-ctwem m.in. płk. Adama Bielińskiego, podkapitana Ignacego Matuszewskiego i W. do obrony przed grozą pogromu. O działalności konspiracyjnej w mieście oraz udziale w walkach o m. w dniach 19-21 II 1918 r. z przeważającymi siłami bolszewickimi i zrewoltowanymi żołnierzami W. napisał w sprawozdaniu zamieszczonym w „Wiadomościach Wojskowych” z 28 IV 1918 r. W czasie powyższej akcji zorganizowane w konspiracji oddz. zdobyły duże ilości broni, 10 milionów rubli gotówką oraz olbrzymie składy materiału telegraficznego, telefonicznego, sanitarnego, prowiantu i furażu.

Na mocy umów zawartych przez przedstawicieli I Korpusu z d-ctwem oddz. niem., które wkroczyły do Mińska, oddz. pol. przekazały władzom niem. zdobyte składy wojsk. i zapasy oraz opuściły m. do wieczora 27 II 1918 r. Aż do demobilizacji Korpusu wymuszonej przez Niem. W. przebywał w Bobrujsku. Jako przeciwnik demobilizacji i zwolennik walki z Niem. wziął udział w V w spotkaniu zwołanym z inicjatywy działaczy POW podległych Kom. w Kijowie, w którym uczestniczyli m.in.: por. Leopold Lis-Kula, kpt. Ignacy Matuszewski, ppłk służby zdrowia Stefan Hubicki, Bogusław Miedziński „Świtek”, do-ca Kom. Naczelnej POW na Ukrainie i ppłk Przemysław Barthel de Weydenthal „Barta”. Wprawdzie Miedziński nie wymienił jego nazwiska w swoich wspomnieniach, ale informację powyższą podaje życiorys płk. w CAW. Podjęta nocą z 21 na 22 V przez ppłk. Bartę akcja przeciwstawienia się Niem. zakończyła się fiaskiem i zgodnie z zarządzeniem niem. AOK 10, 8 VII 1918 r. zakończyła się demobilizacją Korpusu.

Po demobilizacji Korpusu W. pozostał na terenie Mińszczyzny i brał czynny udział w ekspediowaniu ochotników – Polaków przez Moskwę na Murmań. Wg. zaświadczenia Wojsk. Biura Historycznego z d. 7 I 1935 r., od 18 VI do 31 XII 1918 r. pełnił czynną służbę w POW.

Na początku XII 1918 r. W. przybył do Brześcia n/Bugiem i od miejscowego Soldatenrat (Rada Żołnierska) uzyskał zgodę na zwolnienie kilkuset internowanych w Forcie Berga oficerów powracających z Kresów i przewiózł ich dwoma transportami do Łukowa. Byli wśród nich m.in. płk Bolesław Wieniawa-Długoszowski i gen. Gustaw Ostapowicz. W tym czasie trwała jeszcze akcja rozbrajania wojsk niem. Z trzecim transportem dotarł tylko do Międzyrzeca; z powodu toczących się tam walk uchodźców wysadzono w polu, a pociąg wrócił do Brześcia. W. został aresztowany, a ponieważ w czasie tych podróży zaziębił się, został umieszczony pod strażą w szpit. Po 3 tygodniach został zwolniony, a następnie pod strażą odstawiony do Kowla, skąd udał się do W. W I 1919 r. został zaliczony do rez. oficerów wojsk pol. i mianowany szefem Wydz. do spraw koni i taborów przy Dowództwie Okr. Generalnego Łódź. W okresie od IX 1919 r. do IV 1920 r. odbył przeszkolenie w Oficerskiej Szk. Jazdy w Starej Wsi w pobliżu Kołbieli.

Z dniem 1 IV 1920 r. W. został zweryfikowany w st. ppłk. (Dziennik Personalny 24, 30 VI 1920 r., s. 519). W V 1920 r. na własną prośbę został wysłany na front pod Kijów jako z-ca d-cy 17 puł Wielkopolskich. Po sforsowaniu przez Rosjan Dniepru pod Pieczkami i przejściu ich do ofensywy, rozkazem Nr 11 L.Dz. 1366/20 ppłk. Erazma Stablewskiego, d-cy 7 bryg. jazdy z d. 2 VI, został mianowany d-cą grupy broniącej odcinka na płd. od Teterewa do Jasnogoródki oraz prawego brzegu Dniepru. Zajmując powyższe stanowiska nie dopuścił do przeprawy nieprzyjaciela pod Suchołuczą, uniemożliwił im posuwanie się na Kijów wzdłuż prawego brzegu rzeki oraz zagrażał tyłom ich wojsk które posunęły się na zachód w stronę Górnostejpola. 7 VI po zmuszeniu Rosjan do wycofania się z wysp pod Suchołuczą i odepchnięciu na płn. czterech ich pancernych statków, o godzinie 12-ej w nocy został ściągnięty do Tołokuńskiej Rudni w związku z odwrotem wojsk pol. na nowe pozycje nad Irpeniem. Za sukces pod Suchołuczą został przedstawiony do Krzyża VM V klasy. Po powrocie z frontu, 19 XII 1920 r. objął d-ctwo szw. zapasowego 17 puł Wielkopolskich. Ukończył także trzytygodniowy kurs sztabowych oficerów na instruktorów szk. przyfrontowych.

W okresie od 13 X 1921 r. do 18 V 1922 r. W. dowodził 1 psk stacjonującym w Ostrowi Mazowieckiej.

19 V 1922 r., po zdaniu dowództwa 1 psk został zaliczony do rez. oficerów przy DOK I. 22 VI t.r. został umieszczony na liście oficerów zawodowych z lokatą 15 (Dodatek do Dziennika Personalnego Nr 13/22). Dwa mies. później, 19 VIII został odznaczony Orderem VM V klasy (Numer 5301, Dziennik Personalny Nr 27/22). 24 X 1922 r. został przydzielony do 8 psk na stanowisko z-cy d-cy (Dziennik Personalny 37/22)., które pełnił do 1925 r. 21 II 1925 r. został przeniesiony do Kom. Uzupełnień Koni Nr 27 na stanowisko kmdta (Dziennik Personalny Nr 18/25, Rozkaz pułku Nr 44/25), a nast. na własną prośbę w stan spoczynku.

Dzięki pomocy F. Jurjewicza, Dyrektora Departamentu Chowu Koni, W. otrzymał po zrzeczeniu się przypadającej mu jako wojskowemu resztówki, dzierżawę Grabowa na Pomorzu. Przejął także liczny i piękny materiał zarodowy, pokrywając jego wartość zobowiązaniami. Do 1929 r. prowadził maj. samodzielnie, a nast. jako kierownik hodowlany Tow. Popierania Hodowli Konia Pełnej Krwi 17 puł. Wielkopolskich, które przejęło od niego dzierżawę i wszelkie zobowiązania wobec Skarbu Państwa i pryw. wierzycieli, powstałe przy założeniu stada folblutów, przy zakupie wysoko cenionego materiału stadnego, inwestycjach hodowlanych i urządzeń na paddockach. W okresie dziewięciu l. pracy hodowlanej w Grabowie wyhodował 74 konie pełnej krwi. Dwa z nich wygrały Derby w W.: ogier „Karat” w 1928 r. i „Bejrut” w 1930 r. Konie te uznane przez władze za wspaniałych reproduktorów zostały zakupione do stadnin państwowych. Oprócz hodowli koni prowadził także, i to z sukcesami, zarodową oborę.

W okresie kryzysu gosp. i spadku cen, władza w kompetencji której pozostawało Grabowo przejęła całe stado doświadczalne za niezapłacone raty dzierżawne w wysokości 80 tys. złp. Cały inwentarz żywy i martwy przeszedł na własność Skarbu Państwa. W l. 1924-1935 na łamach „Jeźdźca i Hodowli” W. opublikował sześć artykułów dotyczących hodowli koni.

W. został przyjęty do WP w st. ppłk. ze starszeństwem z dniem 1 VI 1919 r. W 1934 r. był w dyspozycji PKU Grudziądz. W 1933 r. podpisywał wysyłane listy jako płk. w stanie spoczynku. Ponadto, w artykule pośmiertnym jest wspomniany jako płk. oraz zamieszczono jego zdjęcie z dystynkcjami płk.

Licytacja maj. wywarła duży wpływ na stan zdrowia W. W ostatnich l. opiekowała się nim siostra. Zm. w maj. Kołacin po długich i ciężkich cierpieniach, 26 V 1936 r. przeżywszy l. 59.


Przeździecki W.
, Z dziejów pierwszego korpusu, „Wiarus” z. 1, 1 I 1919 r., s. 1317; Jenerał-porucznik J. Dowbor-Muśnicki, Krótki szkic do historii 1 go Polskiego Korpusu, cz. II i III, W. 1919; Breza J. hr., Ś.P. Wacław Wysocki, „Jeździec i Hodowca”, Nr 18, 20 VI 1936 r., s. 347; Miedziński B., Wspomnienia (dokończenie), „Zeszyty Historyczne” Nr 37, Paryż 1976; Wańkowicz M., Strzępy epopei, W. 1939; Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914-1920, W. 1989; Gnat-Wieteska Z., 1 Pułk Strzelców Konnych 1806-1944, W. 1995; Gnat-Wieteska Z., Płk Wacław Wysocki - w walce o niepodległość i granice, W.-Garwolin 2018, „Rocznik Oficerski Rezerw” 1934, Londyn 2003; CAW, Wacław Wysocki: I.482.54-4481; AP 15594; I. 482.84 – 8068; Kratkaja zapiska o służbie ppłk. Wacław Wysockiego z dnia 24 stycznia 1918 r.; SPRAWOZDANIE. Z działalności wojennej Partyzantki Podpułkownika Wysockiego i oddziałów wywiadowczych Edwarda Woyzbuna. Zbierał materiały i oprac. Sekr. Partyzantki Mieczysław Wołnisty przy współudziale wolontariuszów Józefa Kuncewicza, Edmunda Janowskiego, Henryka Jelskiego, chor.: Witolda Strawińskiego, Wiktora Ranke, skautów-wywiadowców: Władysława Zakrzewskiego, Wiśniewskiego i Naczelnika Oddz. Wywiadowców Edwarda Woyzbuna. Mińsk Litewski 3 IV 1918 r. (zbiory własne);


(autor Zbigniew GNAT-WIETESKA)