Ur. 25 XII 1855 r. w B.Podl. Po uk. gim. klasycznego w tym m. w 1873 r. został przyjęty do Akad. Medyko-Chirurgicznej w Sankt Petersburgu, gdzie w V 1878 r. otrzymał dypl. lekarza ze st. cum exima laude. Jednocześnie otrzymał specjalne wyróżnienie finansowe tzw. „Premiu”, im. Iwanowa. Po uk. akad. pracuje, jako asystent, w klinikach prof. Eichwalda i T. Loescha, który wówczas wykładał choroby wewnętrzne na żeńskich kursach lekarskich w Szpit. Mikołajewskim. W V 1881 r. obronił w Akad. rozprawę doktorską pod tytułem: O zmianach błony śluzowej żołądka przy ostrym jej zapaleniu i otrzymał dypl. dra medycyny.
W 1882 r. R. wyjechał na płd. Rosji i tam, jako lekarz wojsk., pracował w szpit. w Charkowie i zdrojowisku Słowiańsku, jednak już w 1884 r. wrócił do Petersburga. Pracował nauk. w Akad. i tam w 1885 r. został habilitowany, jako docent chorób wewnętrznych. Od tego czasu prowadził bez przerwy wykłady przy klinice prof. Monasieina dla studentów i lekarzy, przeważnie z dziedziny bakteriologii. Pracował jako asystent w klinikach chorób wewnętrznych. W 1885 r. wyjechał do Hiszpanii, gdzie poznawał leczenie panującej tam wówczas cholery. Po powrocie do Rosji został skierowany do gub. podolskiej dla zwalczania tej właśnie choroby. W l. 1887-1888 był kierownikiem ekspedycji nauk. w okręgu zakaspijskim, w Turkiestanie i Persji. W 1890 r. jako członek Gł. Wojsk. Urzędu Sanitarnego zorganizował sanitarno-higieniczne laboratorium, którym kierował w stopniu gen. por.
W ciągu trzydziestu l. z pracowni prof. R. wyszło około 200 prac nauk., z których znaczna część stanowiła rozpr. doktorskie, dla których wówczas wymagano poważnych badań nauk., oraz wykonano kilka tys. badań i analiz bieżących. Kierownik pracowni wykładał tutaj wojsk. lekarzom kurs bakteriologii. Wielu z uczniów prof. R., po wykonaniu prac w jego laboratorium, wydelegowano za granicę w celach doskonalenia się. Kilku z nich zajęło katedry bakteriologii i higieny (E. Szypelewski, L. Padlewski, K. Karaffa-Korbutt).
W 1896 r. R. został członkiem zwyczajnym Wojsk. Sanitarnego Komitetu Nauk., w którym pracował do 1917 r., przeważnie w zakresie epidemiologii i higieny wojsk., biorąc udział i najczęściej przewodnicząc w rozmaitych komisjach tyczących się kompletowania armii, jej odżywiania, zaopatrzenia sanitarnego, wypracowania projektów nowych zakładów leczniczych, przebudowania starych, rozpatrzenia projektów koszar wojsk., organizacji urządzeń sanitarnych i regulaminów o zwalczaniu chorób zakaźnych itp. Czytając sprawozdania posiedzeń Komitetu Nauk., widzimy, że więcej, niż połowa wszystkich rozpatrywanych tam spraw była zreferowana właśnie przez prof. R.
W 1899 r. i 1900 r., podczas wybuchu epidemii dżumy w Kraju Astrachańskim, brał udział, jako specjalny delegat rządu w badaniu i stłumieniu epidemii w Kołobowie, Władirowce, w Nadbrzeżnych Okręgach stepu Kirgiskiego: Kiszkene i Kene Arale, Arsłan-Arale i w Tałowskiej części tegoż stepu: Tekebaj-Tubeku i Mereke. W 1904 r., w czasie wojny rosyjsko-japońskiej prof. R. wykonywał z ramienia Ministra Wojny nadzór nad przygotowaniem dla armii konserw, mleka w fabrykach w Moskwie, i Mołodze, a także nad przygotowaniem konserw mięsa solonego w fabryce dra Szydłowskiego w Omsku. W t.r., podczas wybuchu epidemii cholery w Baku i w Turkiestańskim Okręgu Wojennym, obejmuje kierownictwo akcji tłumienia epidemii ochrony sanitarnej na linii kolei transsyberyjskiej. W l. 1910-1917 redagował „Военно-Медицинский журнал”. Czasopismo to było poświęcone sprawom zwalczania chorób w wojsku i podczas wojen. W nim R. opublikował kilkanaście swoich artykułów nauk. W 1913 r. kierował zwalczaniem dżumy na terenie wojska dońskiego. Był inicjatorem szczepień ochronnych w wojsku przeciwko durowi brzusznemu i tyfusowie. W l. 1918-1923 kierował katedrą bakteriologii w Państw. Instytucie Doskonalenia Lekarzy Bakteriologów w Piotrogradzie, a w l. 1920-1923 katedrą bakteriologii na Wydz. Techniki Sanitarnej w Instytucie Technologicznym w Piotrogrodzie.
Do Pol. R. powrócił w 1923 r. i został kierownikiem nauk. pracowni higieny Wojsk. Instytutu Sanitarnego oraz prof. higieny i technologii produktów spożywczych w Wyż. Szk. Intendentury. Brał czynny udział w pracach, związanych z higieną wojsk., jako członek licznych komisji wojsk. i komitetu redakcyjnego „Lekarza Wojskowego”. Opublikował ponad 70 artykułów, głównie w języku ros., dotyczących bakteriologii, etiologii i epidemiologii cholery, dżumy, zimnicy, leczenia gruźlicy, zapobiegania dyrowi brzusznemu.
W 1927 r. przyznano mu emeryturę, jednak jeszcze przez długi czas udzielał się w różnych komisjach i pracach nauk.
Miał duże grono uczniów. Jeden z nich prof. Kazimierz Wacław Karaffa –Korbutt tak napisał w 1928 r.:
Miałem szczęście dwadzieścia lat temu rozpocząć swe badania naukowe w dziedzinie bakteriologii i higieny właśnie w pracowni prof. J. Rapczewskiego, pod Jego bezpośrednim kierownictwem i od tego czasu nigdy nie traciłem łączności ze swym Nauczycielem. Pracownia mieściła się w gmachu Głównego Zarządu Sanitarnego armii rosyjskiej, gdzie panował rygor wojskowy, który w armii rosyjskiej był bardzo ostry i nawet nieco brutalny, ale w pracowni prof. J. Rapczewskiego tego wojskowego rygoru na modłę rosyjską nie było ani śladu, natomiast panował tu badawczy duch naukowy i synowski szacunek uczniów do swego mistrza. Wystarczy przytoczyć ten fakt, że my, pracownicy w laboratorium, posiadając tylko niższe stopnie wojskowe, zwracaliśmy się w pracowni do prof. J. Rapczewskiego, mającego wówczas rangę generała dywizji, nie z tytułem „exelencjo“, jak tego wymagał regulamin wojskowy, lecz po prostu tak, jak się zwraca do starszego kolegi bez tytułów i objawów służbistości, spotykanych na każdym miejscu w stosunkach rosyjskich. Bardzo wymagający, niekiedy ostry względem wyższych urzędników i oficerów w instytucjach wojskowych, prof. J. Rapczewski zawsze był nadzwyczaj wyrozumiały, cierpliwy i łagodny względem swych młodych współpracowników; wymagał tylko rzetelnej i sumiennej pracy, bezlitośnie tłumiąc próby badań powierzchownych, lekkomyślnych i niesumiennych. Dlatego też pracownia cieszyła się taką opinią, że pracom, którym kierownik dawał swe placet, można było śmiało zaufać. Pod tym względem nawet odczuwano pewny konserwatyzm i przesadną ostrożność, gdyż prof. J. Rapczewski odczuwał wielką niechęć do zbyt pośpiesznych wniosków i do wybujałej fantazji naukowej.
Opiekę nad swym uczniem prof. J. Rapczewski roztaczał nie tylko w pracowni, lecz i poza nią, starając się ułatwić mu sprawy życiowe, możność dalszego kształcenia się np. za granicą lub w ośrodku uniwersyteckim. Pamiętam, gdy po raz pierwszy zostałem wysłany, za wstawiennictwem prof. J. Rapczewski zagranicę, otrzymałem od niego nie tylko listy polecające, lecz również szereg praktycznych wskazówek, jak się zachowywać w rozmaitych okolicznościach życia zagranicznego. Gdy wypadło mi być za granicą razem z prof. J. Rapczewski np. w Berlinie, Dreźnie, Londynie, zawsze korzystałem z Jego licznych znajomości wśród najwybitniejszych uczonych, gdyż prof. J. Rapczewski bardzo chętnie mnie zapoznawał i polecał swym przyjaciołom zagranicznym.
Zm. 11 II 1939 r. w W. Pochowany został na Cm. Powązkowskim w W.
Ostrowska T., Rapczewski Jan Antoni, PSB, t. XXX, s. 581-582; Karaffa-Korbutt K., Jan Antoni Rapczewski, „Lekarz Wojskowy”, t. II 1928 (nr 3-4), s. 12-14.
(autor Elena VLADIMIROVA)