Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza

Ur. 3 II 1944 r. w Mogielnicy – niewielkim m. na Mazowszu, w płd. części pow. grójeckiego. O., Zdzisław Kołdra, był organistą w miejscowym kościele par. pw. św. Floriana Męczennika. Matka Martyna, z d. Szymańska, zajmowała się wychowywaniem pięciorga dzieci: Danuty, Janiny, Jerzego, Stefana, Witolda.

W Mogielnicy G. uk. szk. podst. i LO, którego początki sięgają II woj. świat., co wiązało się z tajnym nauczaniem. Nast. podjęła naukę w Stud. Naucz. w Radomiu na kierunku filologia pol. Pracę w charakterze naucz. języka polskiego rozpoczęła w roku uk. studiów (1963), w Szk. Podst. w Brzostowcu (wieś w pow. grójeckim, w gm. Mogielnica). W l. 1964-1970 studiowała polonistykę na Wydz. Humanistycznym WSP w Gd. Pracę magisterską nt. Klasyfikacja czasowników polskich dla przekładu maszynowego – próba syntezy pisała pod kierunkiem prof. Ludwika Wierzbowskiego. Wśród gdańskich wykładowców szczególnie ceniła – oprócz promotora – językoznawcę, prof. Huberta Górnowicza oraz literaturoznawcę, prof. Marię Janion. Przez pewien czas G. pracowała jako bibliotekarka oraz wykładowca przedmiotów polonistycznych na kierunkach pedagogicznych w Stud. Naucz. w Ciechanowie, gdzie zamieszkała w 1966 r.

W 1971 r. przeprowadziła się z rodziną do S., gdzie została zatrudniona jako asystentka na utworzonym właśnie (30 IX 1971 r.) Wydz. Humanistycznym w ramach WSNwS, istniejącej od 1969 r., powstałej z przekształconego wówczas Stud. Naucz. Wydz. Humanistyczny z filologią polską i rosyjską istniał do 1977 r., kiedy został rozwiązany z przyczyn pozanaukowych i pozadydaktycznych. G. została pracownikiem Wydz. Pedagogiki i Kultury Wsi – prowadziła tam zajęcia z podstaw nauczania języka polskiego oraz kultury żywego słowa. W l. 1978-1979 pracę na uczelni łączyła z funkcją kierownika Stacji Nauk. Mazowieckiego Ośrodka Badań Nauk. Mazowieckiego Tow. Kultury z siedzibą w APS. W 1980 r. uzyskała st. dr nauk humanistycznych na podstawie rozpr. Mowa mieszkańców Mogielnicy. Studium socjolingiwstyczne (Wydz. Polonistyki UW, promotor prof. Mieczysław Szymczak, recenzenci: prof. Barbara Falińska, prof. Władysław Kupiszewski).

20 VI 1991 r. decyzją Ministerstwa Edukacji Narodowej ponownie otworzono na siedleckiej uczelni Wydz. Humanistyczny – z połączenia Wydz. Pedagogiki i Kultury Wsi oraz Instytutu Nauk Społ.-Polit. Przejął on kształcenie dla płd. Podl. naucz. na kierunkach: historia, filologia polska i pedagogika. Powstał też Instytut Filologii Pol. Przez krótki czas G. dodatkowo pracowała w uczelni ZNP w W. W 1997 r. uzyskała na Wydz. Filologiczno-Historycznym Uniw. Gd. St. dr hab. nauk humanistycznych ze specjalnością językoznawstwo. Podstawą do otwarcia przewodu habilitacyjnego była monografia pt. Językowe wykładniki stopnia pewności sądów w gwarach ludowych (na podstawie tekstów z Mazowsza i Podlasia) (recenzenci: prof. Barbara Falińska, prof. Edward Breza, prof. Marian Jurkowski).

W dorobku nauk. G. znajduje się 6 książek autorskich, 4 książki pod redakcją nauk., kilkadziesiąt rozpraw i studiów opublikowanych w recenzowanych czasopismach nauk., monograficznych opracowaniach zbiorowych i tomach pokonferencyjnych. Zainteresowania nauk. G. skupiały się przede wszystkim wokół historii języka pol., dialektologii, onomastyki, socjolingwistyki, lingwistycznej analizy tekstu i komunikacji językowej.

Książki autorskie G. to: Mowa mieszkańców Mogielnicy. Studium socjolingwistyczne (1989 r.), Teksty gwarowe z południowego Podlasia (1993 r.), Językowe wykładniki stopnia pewności sądów w gwarach ludowych (na podstawie tekstów z Mazowsza i Podlasia) (1996 r.), Z zagadnień składni dialektalnej. Zbiór studiów (2001 r.), Inwentarz dóbr klucza siedleckiego z 1776 roku (2005 r.; wspólnie z Urszulą Głowacką-Maksymiuk), Słowa i teksty. Studia językoznawcze (2011 r.). Ostatnią, nieukończoną książką autorską G. jest oprac.: Antroponimia na pograniczu Mazowsza, Podlasia, Małopolski i dawnych Kresów Wschodnich. Słownik historyczno-etymologiczny nazwisk. Autorka z wielką pasją tworzyła ów słownik onomastyczny do 2020 r., uznając tę benedyktyńską wręcz pracę (książka rozrosła się do kilku tysięcy stron!) za podstawową rozrywkę umysłową (oprócz czytania beletrystyki) także po przejściu na emeryturę w 2014 r. Oto przykład hasła słownikowego:

Należy zaznaczyć, że wszystkie prace nauk. G. odznaczają się wyjątkową dbałością o rzetelność faktograficzną, elegancję i komunikatywność stylu, świadczą także o rozległym warsztacie nauk. i umiejętności wyszukiwania interesujących oraz istotnych tematów badawczych. Jako dydaktyk była zawsze lubiana, podziwiana i chwalona przez kolejne roczniki studentów.

Na przestrzeni l. G. uczestniczyła w pracach kolegiów redakcyjnych następujących periodyków nauk.: „Szkice Podlaskie” (od założenia pisma do 1988 r.), „Podlaski Kwartalnik Humanistyczny” (red. naczelny w l. 1999-2000), „Prace Archiwalno-Konserwatorskie” (od 1999 r.), „Conversatoria Linguistica” (z-ca red. naczelnego w l. 2008-2013). Była również członkiem rad red. dwóch siedleckich czasopism polonistycznych: „Notatnik Multimedialny. Rocznik Dydaktyczno-Literacki”, „Do źródeł. Studencki Rocznik Humanistyczny”.

Dwukrotnie pełniła funkcję prodziekana ds. nauki – na Wydz. Pedagogiki i Kultury Wsi (1985-1987, WSRPwS), na Wydz. Humanistycznym (1997-1999, AP). Przez trzy kadencje była czł. senatu siedleckiej Uczelni, od 1980 r. do 2014 r. czł. Rady Wydz. Brała udział w rozmaitych komisjach rektorskich, senackich, wydziałowych, instytutowych. W l. 2000-2014 kierowała Pracownią Językoznawstwa Historycznego w Zakładzie Językoznawstwa Instytutu Filologii Polskiej i Lingwistyki Stosowanej UPH w S.

Należała do czterech tow. nauk.: Polskiego Tow. Językoznawczego, Tow. Kultury Języka, Tow. Literackiego im. Adama Mickiewicza, Siedleckiego Tow. Nauk. Ostatnie z wymienionych tow. wraz ze Stow. Społ.-Kult. „Brama” i Muz. Regionalnym w S. w 2019 r. przyznało G. Nagrodę Złotego Jacka za całokształt osiągnieć nauk. Dla G. nagroda ta miała szczególne znaczenie – mosiężna statuetka stanowiąca miniaturowy odpowiednik Jacka z siedleckiego ratusza stała na honorowym miejscu w mieszkaniu Nagrodzonej przy ul. 11 Listopada w S.

G. oraz Jej najbliższa rodzina niewątpliwie wpisują się w tzw. dobro społeczne S. Mąż, Marian Gardziński (zob.) był znanym artystą rzeźbiarzem, medalierem, malarzem, pedagogiem, społecznikiem, autorem m. in. pomników Henryka Sienkiewicza w Okrzei, papieża Jana Pawła II w S. oraz Tadeusza Kościuszki w S., a także portretów rzeźbiarskich, m. in. Józefa Bema, Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza, Stefana Żeromskiego, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Niejednokrotnie modelką pozującą do rzeźb Mariana była Ż., utrwalona choćby w popiersiu wykonanym z brązu czy w statuetce Aleksandrii wykonanej z mosiądzu, przyznawanej za zasługi dla S. S. Michał (ur. 1970) – również artysta rzeźbiarz, twórca wielu rzeźb kameralnych w materiałach trwałych – brązie, kamieniu, ceramice. G. pozostała w pamięci otaczających ją osób jako charyzmatyczna, inteligentna, piękna i elegancka kobieta z ogromnym poczuciem humoru i dystansem do innych oraz siebie, życzliwa, pomocna, szczera – człowiek, którego chce się mieć blisko siebie. Powszechnie uznawana za niekwestionowany autorytet i wielką damę siedleckiej polonistyki, siedleckiego uniwersytetu, przede wszystkim zaś – siedleckiego środowiska ludzi myślących i wrażliwych – ludzi z klasą:

W osobie [G.] skumulowały się bowiem takie cechy jak: pracowitość i rozwaga, kreatywność i zamiłowanie do dyscypliny badawczej, lojalność i solidarność, spokój i cierpliwość. Trzeba przyznać, że jest to katalog cech nieczęsto spotykany w jednej osobie, zwłaszcza dziś, w dobie relatywizmu aksjologicznego, pędzeniu na skróty przy minimalnej autorefleksji i nierzadkim skundleniu intelektualnym.

G. zm. 16 IX 2022 r. o godzinie 17.55 w Mazowieckim Szpit. Woj. im. św. Jana Pawła II w S. przy ul. księcia Józefa Poniatowskiego 26. Bezpośrednim powodem zgonu był udar krwotoczny. Została pochowana obok męża na Cm. Janowskim w S. przy u. św. Faustyny Kowalskiej 37, w grobowcu numer 14/L/6.

Od Wyższej Szkoły Nauczycielskiej do Akademii Podlaskiej. 30 lat Siedleckiej Uczelni, red. A. Chojnacki, M. Koćwin-Podsiadła, A. Kożuch, P. Matusak, L. Oleksyn, A. Rybkowski, K. Żegnałek, Wyd. WSRP, S. 1999; Wojtczuk K., Życiorys naukowy Profesor Janiny Krystyny Gardzińskiej, (w:) Verba docent. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Janinie Gardzińskiej, red. K. Wojtczuk, T. Chodowiec, M. Jasińska, E. Koriakowcewa, J. Kuć, V. Machnicka, R. Mnich, Wyd. UPH w S., t. I, S. 2012, s. 9-12; Machnicka V., „Cisza jest głosów-zbieraniem”. Ostatnia droga Profesor Janiny Gardzińskiej (1944-2022), (w:) Portret Wielkiej Damy. Wspomnienia o Profesor Janinie Gardzińskiej (1944-2022), red. nauk. A. Borkowski, A. Czyż, E. Koriakowcewa, E. M. Kur, V. Machnicka, K. Wojtczuk, złożone do druku; Wojtczuk K., „Wielkieś mi uczyniła pustki”… O Profesor Janinie Gardzińskiej z perspektywy własnej, (w:) Portret Wielkiej Damy. Wspomnienia o Profesor Janinie Gardzińskiej (1944-2022), red. nauk. A. Borkowski, A. Czyż, E. Koriakowcewa, E. M. Kur, V. Machnicka, K. Wojtczuk, złożone do druku.

(autorki Violetta MACHNICKA, Krystyna WOJTCZUK)