SOBOLEWSKI Piotr

Ur. się 7 X 1868 w B. Podl., w rodzinie wywodzącej się ze szlachty grodzieńskiej. Używał imienia Piotr, natomiast jego dzieci zapisywano po patronimie jako Stanisławowicz. Miał kilkoro rodzeństwa. Jego ojciec Konstanty Adolf był urzędnikiem pow. Matka, z domu Zarijasowa, była kobietą dobrze wykształconą i aby poprawić sytuację finansową rodziny, udzielała lekcji jęz. obcych. S. był wszechstronnie uzdolniony, miał zdolności językowe i muzyczne. Z pomocą matki opanował niem., franc., włoski, białoruski i ukraiński, nie mówiąc o pol. i ros. W 1881 r. rozpoczął naukę w gim. W trzeciej klasie zaczął udzielać korepetycji słabszym uczniom, dzięki czemu utrzymywał się sam i w ten sposób odciążył finansowo rodziców. Z książek i broszur przez siebie zakupionych studiował fizykę, matematykę i astronomię - nauki, które nie były w programie nauczania. W 1889 r. wstąpił do Instytutu Górnictwa w Petersburgu, jednak przerwał podjętą naukę, gdy stwierdził, że jego fizyczne i matematyczne wykształcenie jest niezadowalające i rozpoczął studia w Obserwatorium Astronomicznym w Pułkowie. Astronomię zgłębiał u wybitnego naukowca A. A. Biełopolskiego, a geodezję u prof. Akademii Sztabu Generalnego W. Wiatowskiego. W tym czasie uczęszczał również na wykłady z matematyki na Wydz. Fizyki i Matematyki Uniw. Petersburskiego. Pogłębiał wiedzę z anatomii – na kursach słynnego P.F. Lesgafta, pobierał lekcje kompozycji u A. Liadowa i Nikołaja Rimskiego-Korsakowa oraz doskonalił grę na fortepianie w konserwatorium moskiewskim, gdzie poznał swoją drugą żonę Olgę von Giebschman, która uczyła się tam śpiewu kameralnego. W tym czasie utrzymywał się z muzyki. Grał na balach, weselach i pogrzebach. W 1895 r. S. powrócił do Instytutu, aby po trzech latach ukończyć go z tytułem inż. górnictwa i wstąpić do służby w Zagłębiu Donieckim. Nadzorował tam różne roboty górniczo-poszukiwawcze i podziemne. Równocześnie w 1899 r. rozpoczął pracę pedagogiczną w nowo otwartej Wyż. Szk. Górniczej w Jekaterinowsławiu (ob. Narodowy Instytut Górniczy w Dniepropietrowsku), gdzie wykładał matematykę, miernictwo górnicze i geodezję. Wprowadził kurs praktycznej magnetometrii, stworzył laboratoria: geodezyjne i magnetometryczne, opracował podręcznik do geodezji. Odbył zagraniczne podróże nauk. do uczelni o profilach górniczych.

W Wyż. Szk. Górniczej pozostał do 1903 r., kiedy to został zaproszony do objęcia takiej samej katedry w Tomskim Instytucie Technologicznym (ob. Politechnika Tomska). Od IX 1903 wykładał tam geodezję i miernictwo górnicze, a rok później zorganizował pierwszą w ros. szk. wyż. specjalność markszajderską (mierniczego górniczego). S. był organizatorem i wykładowcą wszystkich dyscyplin astronomicznych i geodezyjnych zawartych w programie nauczania nowej specjalności i opiekunem wszystkich praktycznych i laboratoryjnych procedur obserwacyjnych i obliczeniowych. Zorganizował pierwsze laboratorium górniczo-miernicze, w którym znajdowały się działy: astronomiczny, kartograficzny, fotogrametryczny. W 1906 r. zbudowany został 4-piętrowy budynek geodezyjny wg jego projektu dla planowanych i zorganizowanych laboratoriów, z warsztatem precyzyjnym i studium fotograficznym. W 1907 r. S. jako pierwszy przeprowadził magnetyczne badania złóż rudy żelaza w pobliżu Termirtau (KUZBAS – Kuźnieckie Zagłębie Węglowe), a w ramach programu Akademii Nauk, w 1910 r. badania magnetyczne we Wschodniej Syberii. D. 24 X 1911 został mianowany p.o. prof. nadzwyczajnego na Wydz. Geodezji i Miernictwa. Wyróżniał się wśród prof. wielostronnymi zainteresowaniami. Władał wieloma jęz., był świetnym pianistą, koncertował dla Rosyjskiego Tow. Muzycznego i Chóralnego w Tomsku. W czwartki organizował w swoim mieszkaniu wieczory muzyczne, w których udział brali muzycy oraz muzykujący prof. i wykładowcy szkół wyż. Podczas pobytu w Tomsku opublikował prace nauk.: Kurs poszukiwania rud magnetycznych (Tomsk 1908), Przyczynek do teorii przyrządów geofizycznych. Przyrządy do pomiaru kątów (Tomsk 1908), Matematyczna teoria libelli rurkowej w związku z licznymi zespoleniami osiowymi (Tomsk 1909), Wykłady z zakresu astronomii sferycznej i praktycznej (Tomsk 1914), Pierwsza stacja geodynamiczna na Syberii, jej powstanie, budowa i organizacja obserwacji (Tomsk 1919) i inne.

S. został odznaczony orderem św. Stanisława 3. st. (1905) i 2. st. (19017), medalem „Na pamiątkę 300-lecia panowania dynastii Romanowów” (1913), a w 1912 r. otrzymał godność radcy stanu. Miał trudny charakter i wdawał się w konflikty z wykładowcami i studentami i mimo tego, iż był zasłużonym, nagradzanym prof., rozkazem Rządu Tymczasowego z 20 III 1917 został zdymisjonowany z Tomskiego Instytutu Technologicznego i przeniósł się do Jekaterynburga (Swierdłowsk). Po upadku Rządu Tymczasowego powrócił do Instytutu. Był Inicjatorem I Ogólnosyberyjskiego Zjazdu Mierniczych Górniczych (Tomsk 1925). W l. 1920-33 pracował w Instytucie Uralskim, a następnie w Instytucie Politechnicznym i Górniczym. Zorganizował tu specjalność geodezyjną i laboratorium geodezyjnych metod poszukiwań, na bazie którego w 1928 r. powstał Instytut Badawczy Geofizycznych Metod Poszukiwań i Geometrii Górniczej. W 1927 r. został dziekanem Wydz. Górniczego. Był kierownikiem Katedry Miernictwa i Geometrii Podpowierzchniowej w Moskiewskim Instytucie Poszukiwań Geologicznych (1933-47) i Moskiewskim Instytucie Górniczym (1939-47). W 1936 r. S. otrzymał, bez obrony pracy magisterskiej tytuł dr. nauk technicznych. Był autorem 41 publikacji i 6 wynalazków. Jego prace miały ogromne znaczenie zarówno nauk. jak i praktyczne, stały się podwaliną nowych dyscyplin nauk. Był miłośnikiem książek. W jego bibl. znajdowało się ok. 20 tys. książek i czasopism w jęz. ros. i w jęz. obcych z wielu dziedzin, geologii, fizyki, górnictwa i innych. Po śmierci S., jego córka przekazała dużą część księgozbioru
do bibl. Akademii Nauk Kazachstanu, a książki w jęz. obcych do bibl. literatury obcej w Moskwie.

Zm. wiosną 1949 r., został pochowany 4 III w Moskwie na Cm. Nowodziewiczym. Był dwukrotnie żonaty. Małż. (3 II 1892) z ang. tancerką Małgorzatą Tayberg nie było udane. Żona odeszła od niego po kilku latach. Ich syn Jurij (Georgij Wasilij, ur. 1896 r.) zginął w wojnie domowej po stronie białych. Po raz drugi S. ożenił się (2 VIII 1912) z Olgą Marią von Giebschman (1879-1947), pochodzącą ze szlachty wileńskiej, absolwentką Konserwatorium Petersburskiego w klasie muzyki wokalnej. Mieli trójkę dzieci. C. Olga (1900-94) była śpiewaczką operową. S. Piotr (1904-77) był popularnym aktorem filmowym. Młodszy s. Konstantin (1911-42) był artystą grafikiem, w l. studenckich represjonowany, zm. w obozie.


Ханевич B. A., Поляки в Томске (XIX–XX вв.). Биографии, Tomsk 2012, s. 533-37; Филатов В. В., Соболевский П. К. – Основоположник Уральской Геофизической Школы, „Известия Уральского Государственного Горного Университета”, 2016, nr 4(44), s. 99-102; Gałanowa R. A., Z polskich tradycji Politechniki Tomskiej w działalności naukowej, oświatowej i kulturalnej, [w:] Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XiX i na początku XX w., red. A. Kuczyński, Wr. 2007, s. 296-97; Соболевский Петр (Станислав) Константинович (1868–1949), w: Уральский государственный университет в биографиях [https://biography.ideafix.co/index198a.html?base=mag&id=a_0518]; dostęp 12 XII 2020; fot. [https://ru.wikipedia.org/wiki/Файл:ПКСоболевский.jpg; dostęp 30.09.2021].

(autor Anita SMYK)