PAKULSKI Jerzy Pankracy

Ur. 12 V 1910 w Zwierzyńcu (pow. zamojski), był czwartym z pięciorga dzieci Edmunda Pakulskiego i Heleny z Machlarzów. Ojciec zaw. zajmował się ogrodnictwem. P. w Szczebrzeszynie ukończył 7-klasową szk. powsz., następnie Państw. Seminarium Nauczycielskie Męskie im. Zamojskich. Świadectwo dojrzałości Nr 15 uzyskał z datą 24 V 1929.

Pracę zaw. rozpoczął 16 IX 1929 jako naucz. tymczasowy w 7-klasowej szk. powsz. w Wohyniu nieopodal Radzynia Podlaskiego, ok. 180 km od rodzinnego domu. Szk. mieściła się w kilku wynajmowanych izbach w prywatnych domach. Naucz. też mieszkali kątem u ludzi. Możliwe, że 19-letni P. egzystował w nędznych warunkach, bo przez trzy tygodnie w I 1930 przebywał na płatnym urlopie dla poratowania zdrowia, a zaraz w lutym przez tydzień chorował na anginę. W kolejnym r. szk. wysłano go zimą na tygodniowy kurs oświaty pozaszkolnej, która była ważnym elementem edukacji społeczeństwa w okresie międzywojennym. Był uzdolniony muzycznie i wokalnie, angażował się w działalność Chóru Nauczycielskiego Ziemi Lubelskiej – w III 1931 prosił o dwa dni urlopu „celem wzięcia udziału w próbach i koncercie” w odległym ponad 80 km L.

D. 11 VIII 1931 powołany został do odbycia czynnej służby wojsk. Jako absolwenta szk. średniej z maturą skierowano go Szk. Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 5 w Kr. Po 10-miesięcznym przeszkoleniu, od 15 VIII 1931 do 30 VI 1932, uzyskał dobry wynik – lokatę 17/136. W st. plutonowego pchor. został wcielony do 8 kompanii 82 pp w Brześciu n. Bugiem. Do rezerwy odszedł 12 IX 1932, awansowany do st. sierżanta pchor.

Po odbyciu służby wojsk. skierowany do pracy jako naucz. tymczasowy w szk. 2-klasowej w Kożuszkach, w ówczesnej gm. Tłuściec. Zgłosił się tam 17 IX 1932, od pocz. X pełnił obowiązki kierownika szk. w tychże Kożuszkach. Po roku został przeniesiony do 2-klasowej szk. w odległym o około 50 km Bedlnie, gdzie pracował od 16 VIII 1933 do 31 VII 1935 na stanowisku kierownika szk. D. 10 IV 1935 złożył egzamin praktyczny przed państw. Komisją Egzaminacyjną w Leśnej Podlaskiej, który potwierdzał jego kwalifikacje zaw. W myśl art. 8 ustawy z d. 1 VII 1926 o stosunkach służbowych nauczycieli, z d. 1 V 1935 uzyskał status naucz. stałego publicznej szk. powsz.

W okresie 26 VI – 5 VIII 1935 odbył ćwiczenia rezerwy w 82 pp w Brześciu n. Bugiem jako d-ca plut. Otrzymał bardzo dobrą ocenę i awans na starszego sierżanta pchor. piechoty. W opinii napisano o nim: „Charakter poważny, spokojny, zrównoważony. O dużym poczuciu honoru i godności osobistej. W pracy pilny, ambitny i obowiązkowy. Służbę wojskową traktuje poważnie. Inteligencja wysoka. Umysł bystry i trzeźwy. Posiada duże wiadomości, które potrafi zastosować w praktyce. Dowódca dobry, pewny siebie. Potrafi sprężyście zrealizować swoje zamierzenia. Przed plutonem pewny siebie. Rozkazodawstwo dobre – decyzje trafne. W pracy wytrwały i planowy. Nadaje się na samodzielne stanowisko. Potrafi wyrazić dobry wpływ na podwładnych i zmusić ich do wykonania swych zamierzeń. Dobry dowódca plutonu. Ogólna ocena bardzo dobra, pod każdym względem nadaje się na podporucznika rezerwy”. W 1935 r. awansował na st. ppor. ze starszeństwem od 1 I 1934. W d. 27 VI – 22 VII 1935 odbywał kolejne ćwiczenia wojsk. jako d-ca plut. w swojej macierzystej jednostce, tj. w 82 pp.

26 XII 1934 w Hrubieszowie ożenił się z Olgą Szubnik. Wiosną następnego r. poprosił władze oświatowe o przeniesienie do szk. 1-klasowej. 1 VIII 1935 przeniesiono go na samodzielne stanowisko do 1-klasowej szk. w Litewnikach Starych w ówczesnej gm. Hołowczyce (ob. gm. Sarnaki). Przysięgę służbową, w związku z objęciem nowego stanowiska, złożył 5 IV 1936.

28 VIII 1939 otrzymał kartę mobilizacyjną z przydziałem do Składnicy Materiału Intendenckiego nr 9 w Brześciu. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach dostał się do sowieckiej niewoli. Trafił do obozu jenieckiego w Starobielsku. W tym czasie Olga Pakulska z córeczką mieszkały wraz z rodzicami P. w Hrubieszowie na Michałówce pod nr 41. Na ten adres napisał w końcu XI 1939 list, adresowany do ojca. Zachowała się tylko połowa przesłanej karty pocztowej, z której można się domyślać, iż spodziewał się szybkiego powrotu do domu. Stało się inaczej. Jego nazwisko figuruje w Charkowskiej Księdze Cmentarnej, wśród nazwisk jeńców obozu w Starobielsku, zamordowanych w siedzibie charkowskiego Zarządu NKWD w IV i V 1940, a spoczywających na Polskim Cm. Wojennym w Charkowie. Zginął, mając zaledwie 30 l., osierocił c. Danutę (1936-1991).

Decyzją Ministra Obrony Narodowej z 5 X 2007 został awansowany do st. por. W 2018 r., z inicjatywy Ambasady RP w Brukseli i Polskiej Misji Katolickiej w Ressaix (Belgia), przy kościele par. Polskiej Wspólnoty Katolickiej w Ressaix posadzono dąb pamięci, a 14 VI 2020 odsłonięto tablicę upamiętniającą cztery ofiary NKWD (w tym P.) zamordowane w Katyniu, Charkowie, Miednoje i Twerze w 1940 r.


Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, W. 2003, s. 395; Bolesta H., Dobrowolski T., Kazun D., Wasilewska A., Katyniacy Ziemi łosickiej, Łosice 2020, s. 100-105; Wasilewska A., Nasze szkoły. Z dziejów szkół w gminie Sarnaki, Sarnaki 2017, s. 42, 229; Arch. Kuratorium Oświaty w L., sygn. 797, Akta osobowe Jerzego Pakulskiego.

(autor Agata WASILEWSKA)