Ur. się 24 V 1878 w maj. Kurczyce na Wołyniu. C. właścicieli ziemskich Michała Mniszek-Tchórznickiego i Marii z domu Peżarskiej, starsza siostra Józefy. Dzieciństwo spędziła w Worotniowie (ob. obwód wołyński, Ukraina). Odebrała staranne domowe wykształcenie, biegle opanowując władanie czterema jęz. obcymi. Często towarzyszyła ojcu w służbowych podróżach, kiedy ten jako plenipotent (pełnomocnik) reprezentował interesy rodziny Męcińskich na Wołyniu. W 1899 r. poślubiła pochodzącego spod Terespola ziemianina Władysława Chyżyńskiego przeprowadzając się wraz z nim do majątku Platerów na Litwie, gdzie objął on posadę plenipotenta dóbr rodziny Wańkowiczów. Mieszkając w Platerowie amatorsko rozwijała pasję malarską, opiekowała się domem oraz czyniła pierwsze szkice do debiutu literackiego. Ze związku z Chyżyńskim urodziła dwie córki – Janinę (1900-83) i Marię (1901-84). Owdowiała w 1903 r., po czym powróciła na południowe Podl. zamieszkując w gł. siedzibie rodowej tj. w dworku w miejscowości Sabnie (ob. pow. sokołowski, woj. mazowieckie). W okresie wdowieństwa uczuciowo związana z Adolfem Lortschem, bratem właścicielki folwarku Kupientyn (ob. gm. Sabnie, pow. sokołowski, woj. mazowieckie), późniejszym prezesem Tow. Kaukaskiego, właścicielem pól naftowych w Czeczenii i m. Grozny, pierwowzorem gł. bohatera jednego z dzieł literackich M. (powieść Panicz). W okresie rewolucji 1905 r. brała udział w warszawskich demonstracjach antycarskich.
Przebywając w Sabniach napisała a następnie w 1909 r. wydała (dzięki wparciu finansowemu o.) debiutancką dwutomową powieść pt. „Trędowata”, która z czasem przyniosła pisarce duży rozgłos. Rkps debiutu osobiście recenzował wieloletni przyjaciel z czasów studenckich stryja M. lekarza medycyny Józefa Mniszek-Tchórznickiego, Bolesław Prus (zob.). Książka spotkała się z dobrymi recenzjami krytyków i życzliwym odbiorem czytelniczek stając się najbardziej poczytnym dziełem w dorobku autorki. Do 1939 r. powieść została wznowiona 16 razy, przetłumaczona na kilka jęz. obcych (m.in. ros., niem., czeski i litewski) oraz dwukrotnie zekranizowana (w gł. rolach; 1926 - Jadwiga Smosarska, 1936 - Elżbieta Barszczewska).
W 1910 r. ponownie wyszła za mąż za Antoniego Radomyskiego h. Rawicz osiedlając się w specjalnie na ten cel zakupionym majątku Rogale (ob. pow. łukowski, woj. lubelskie). Z drugiego małż. urodziła c. bliźniaczki Irenę i Hannę (1915). Podczas pobytu w Rogalach aktywnie włączyła się w działalność emancypacyjną kobiet stając na czele lokalnego koła ziemianek. Założyła ochronkę (zakład opiekuńczy) dla miejscowych sierot oraz przedszkole i szk. dla dzieci pracowników folwarku w Rogalach. Część dochodów uzyskanych ze sprzedaży tytułów przekazywała na rzecz znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej literatów. Należała do Przysposobienia Wojskowego. Podczas I woj. świat. przyjmowała do Rogal na rekonwalescencję rannych żołnierzy pol. w służbie obcych armii. W wolnych chwilach oddawała się pasji malowania obrazów oraz gry na fortepianie.
W 1920 r. przeprowadziła się wraz z drugim mężem do gosp. we wsi Kuchary k. Drobina (ob. pow. płocki, woj. mazowieckie), gdzie w 1931 r. ponownie owdowiała. W okresie międzywojennym pozostawała na marginesie środowiska literackiego ze względu na krytykę stylu twórczości, nie udzielała się publicznie poświęcając czas pisaniu kolejnych powieści. Po wybuchu II woj. świat. została przez Niemców pozbawiona prawa do majątku i wygnana z Kuchar (1940). Powróciła wraz z c. do rodzinnego folwarku w Sabniach, gdzie rezydowała wówczas jej siostra Justyna Moniuszko. Pod koniec życia podupadła na zdrowiu, po drugim wylewie krwi do mózgu poruszała się na wózku inwalidzkim. Zm. 18 III 1943 r. w Sabniach. Spoczęła na przykościelnym cm. rodzinnym w miejscowości Zambrów (ob. gm. Sabnie, pow. sokołowski, woj. mazowieckie).
Oprócz „Trędowatej” na dorobek literacki M. składa się również kilkanaście innych powieści m.in. Ordynat Michorowski (1910), Panicz (1912), Gehenna (1914), Czciciele Szatana (1918), Pustelnik (1919), Verte (1921), Prawa Ludzi (1922), Królowa Gizella (1925), Dziedzictwo (1927), Kwiat Magnolii (1929), Magnesy serc (1930), Smak miłości (1941). W 1951 r. wszystkie powyższe tytuły objęto cenzurą wydając nakaz bezwzględnego wycofania z bibl. (obowiązujący do 1956 r.). W 1993 r. dzięki staraniom potomków opracowano i wydano pośmiertnie rkps niepublikowanej wcześniej powieści pt. Słońce.
Imię M. noszą Zespół Szkół w Sabniach oraz Szk. Podst. w Celinach nieopodal miejscowości Rogale. Przed Urzędem Gm. Sabnie ustawiono poświęcony pisarce monument, a w jej herbie znajduje się nawiązująca do postaci otwarta książka.
PSB, T. XXI, Kr. 1976 (Wachowicz B.); Kalita T., Mniszkówna, Londyn 1993; Lewczuk J., Dama polskiego romansu, Zembrów 2003; Wąsik B., Wydawnicze dzieje twórczości Heleny Mniszkówny [w:] „Śląski Kwartalnik Historyczny »Sobótka«” 2016, nr 4, s. 50-82; Helena Mniszek [w:] sabnie.pl [dostęp: 1 grudzień 2020]; Tchórznicki h. Jelita [w:] polishgenealogy1.blogspot.com [dostęp: 4 grudzień 2020]; Korzenie (Wspomnienia prawnuków Heleny Mniszek) [w:] michal-razniewski.blogspot.com [5 grudzień 2020]; Bończa-Szabłowski J., Helena Mniszek. Pióro niesie jak opętane. [w:] rp.pl [dostęp: 1 grudzień 2020]; Kruszewski W., Niezwykłe losy „Panicza” [w:] wieścisokołowskie.pl [dostęp: 1 grudnia 2020]., Markusz K., „Trędowata” od stu lat [w:] wiadomości24.pl [dostęp: 1 grudzień 2020]; Michalewska A., Biografia Heleny Mniszkówny. Trędowata literackiej W. [w:] granice.pl [dostęp: 4 grudzień 2020]; Szczęśniak W., Polska-Czeczenia i Helena Mniszek [w:] Ciechanowiec.info [5 grudzień 2020].
(autor Damian FIOŁEK)