Wywodził się, a wynika to z ustaleń Seweryna Uruskiego, z rodu pieczętującego się herbem Dębno. Był s. Tomasza, a wnukiem Wawrzyńca. Pradziadek nosił imię Andrzej, a z kolei jego o. to Wojciech z Woli Sienieńskiej. Ten ostatni sprawował urząd podwojewodzi pilzneńskiego (z-cy lub pomocnika wojewody, szczególnie w zakresie sądownictwa oraz kontroli miar i wag), a także był dziedzicem dóbr Gorzejowa (ob. Gorzejów), położonych aktualnie w woj. podkarpackim i pow. dębickim. Z informacji zebranych przez heraldyka Adama Bonieckiego wynika, że wspomniany Wojciech miał tylko s. Krzysztofa. Natomiast z treści innego źródła, jakim jest metryka zgonu K., dowiadujemy się, że jego rodzicami byli: Antoni i Marianna. Nie ustaliłem, jak było faktycznie, a powyższe dane są całkowicie odmienne.

Wiadomości związane z K. są nieliczne i dosyć ubogie. Chociażby podany przeze mnie rok jego urodzenia jest datą przypuszczalną. Wyliczyłem go, być może z kilkuletnim błędem, jedynie na podstawie treści zapisanych w aktach stanu cywilnego, a rozbieżności tam podane były duże. Przykładowo, w metryce jego zgonu podano wiek 59 l., natomiast w metryce narodzin s. Romualda, z 1825 r., zapisano, że ojciec dziecka miał 53 lata. Inne wpisy uprawdopodobniły datę urodzin podaną na pocz. Kolejna kwestia dotyczyła rodzeństwa K. S. Uruski podał, że Tomasz Krzyżanowski miał także drugiego s.: Stanisława Krzyżanowskiego. Informacja ta została potwierdzona, a z moich ustaleń wynika, że ten ostatni był młodszy od K. To, że Antoni i Stanisław byli braćmi, potwierdza także zapis metrykalny z 1821 r., dotyczący zawarcia małż. przez Eleonorę Katarzynę Krzyżanowską – c. nieżyjącego już wtedy Stanisława. Obecny na ceremonii K., został zaprezentowany jako stryj panny młodej i zarazem jej prawny opiekun. Z treści innego dokumentu metrykalnego wystawionego w 1810 r. dowiadujemy się dodatkowo, że zm. wówczas w wieku 30 l. Kacper Krzyżanowski to najmłodszy z braci Krzyżanowskich. Zgon nastąpił w Golicach, w miejscu jego zamieszkania. Był on posesorem dóbr siedleckich, a jego folwark (dom skarbowy) znajdował się właśnie w Golicach.

Na przełomie XVIII i XIX w., a najprawdopodobniej w 1800 r., K. zawarł w W. związek małż. (katolicki) z małoletnią jeszcze i ok. 12 l. młodszą, Scholastyką Węgrzynowiczówną, c. Anzelma i Małgorzaty, mieszkanką dawnej stolicy Rzeczypospolitej. Małżonkowie zamieszkają we własnym domu w W., przy ul. Rynek Nowego Miasta pod numerem 328. Po kilku l. pożycia 23 VI 1808 przyszło na świat prawdopodobnie pierwsze ich dziecko – Jan Napoleon Ludwig /pisownia oryginalna/. 8 VIII 1809 ur. się kolejny s. - Alfons Antoni Kajetan, który zm. po trzech l. życia 15 VIII 1812. D. 20 VII 1813 Scholastyka Krzyżanowska powiła córkę - Emilię Karolinę. W przyszłości wyjdzie ona za mąż za siedlczanina Aleksandra Bryndzę, adw. SA w W. W kolejnym 1814 r. na świat przyszła - Józefa Kamilla. Ona z kolei wyjdzie za mąż za urzędnika Ludwika Moldenhawera. Trzecia córka Krzyżanowskich - Aniela, ur. się w 1816 r. Kolejnym ich s. był – Feliks Antoni, który przyszedł na świat w 1818 r. W przyszłości zostanie prawnikiem. W 1842 r. figurował w wykazie obrońców Sądu Pokoju w S. przeznaczonego dla Okręgu Siedleckiego Gub. Podl., a w 1845 r. – sprawował obowiązki adiunkta prawnego w Rządzie Gubernialnym Warszawskim w W. Natomiast 16 VII 1862, w wieku 44 lat, ożenił się z 22-letnią ewangeliczką Anną Michaliną Braun. Najmłodszym dzieckiem Antoniego i Scholastyki Krzyżanowskich był Romuald, ur. 4 II 1825 w S.

Wielodzietna rodzina wymagała znacznych środków na utrzymanie. Z treści akt stanu cywilnego wynika, że K. pracował w MSW w W. na różnych stanowiskach. W okresie od co najmniej 1808 do 1817 r. sprawował obowiązki, m.in. sekr. ministra Spraw Wewnętrznych, a później kierownika Wydz. Rachunkowego. Zatrudniony był jako państw. urzędnik cywilny. Od 1817 r. był też naddzierżawcą (starszym dzierżawcą) dóbr narodowych (skarbowych) w S., które zostały przekształcone w Ekonomię Siedlecką. Nie wiadomo kiedy dokładnie utworzono wspomnianą ekonomię, ale takie określenie pojawia się już w 1811 r. – w aktach źródłowych. Natomiast autorzy dziejów S., m.in. Antoni Winter, podają jedynie, że powyższa forma administracji dobrami narodowymi istniała już w 1819 r. Z treści materiałów archiwalnych wynika, że dzierżawcą narodowych dóbr siedleckich do 1810 r. był Kacper Krzyżanowski, natomiast jego następcą do 1817 r., został Stanisław Krzyżanowski (brat). Arendę tego ostatniego potwierdził Wiktor Witkowski - pisarz aktowy departamentu siedleckiego. Zapisał on w wytworzonych przez siebie dokumentach, że w 1811 r. posesorem wspomnianych majętności i równocześnie naddzierżawcą Ekonomii Siedlce był - znany mu osobiście Stanisław Krzyżanowski. Dowodzi tego również metryka, sporządzona w 1813 r. w S., potwierdzająca zgon jego 30-letniej żony Zuzanny z Żyliców. Z jej treści wynika, że wspomniany dzierżawca klucza siedleckiego i zarazem Wójt Gminy Siedleckiej, liczył wówczas 36 l. i mieszkał w S. O wymienionych dzierżawcach, ale też o historii funkcjonowania Ekonomii Siedlce milczą jednak historycy i trudno doszukać się jakiejkolwiek wzmianki w publikacjach na temat historii S. Istnieją także źródła archiwalne przedstawiające K. w roli naddzierżawcy powyższej ekonomii. Zostały wytworzone po 1817 r. Ten ostatni zarządzał siedleckim majątkiem kameralnym (skarbowym) do końca swego życia, tj. do II 1826. Kolejnym naddzierżawcą tego klucza został 38-letni Józef Budziszewski. Dziesięć l. po śmierci K., car Mikołaj I oddał dobra narodowe Siedlce, w tym Golice, w donację gen. Iwanowi Mikołajewiczowi Puszczynowi. Potwierdzał to ukaz carski z 29 VIII/10 IX 1836. Ze względu jednak na trwający do 31 V 1838 kontrakt dzierżawny zawarty z Budziszewskim, władze skarbowe przejęły powyższe majętności, za zgodą donatariusza, dopiero z chwilą wygaśnięcia powyższej umowy. Z ustaleń, m.in. Jerzego Kukulskiego wynika, że majorat ten należał do rodziny Puszczynów aż do końca drugiej dekady XX w. i jako ostatni zarządzał nim Mikołaj Puszczyn.

W skład dóbr siedleckich wchodziły w XVIII w. następujące składniki majątkowe: m. S., wieś i folwark Chodów, wieś i folwark Golice, Grabianów, Kopcie, Purzec, Stara Wieś, wieś i folwark Suchożebry, wieś i folwark Strzała, Topórek, Ujrzanów, wieś i folwark Wola Suchożebrska, wieś i folwark Wołyńce, Wólka Wołyniecka, dwór i wieś Żabokliki, Żytnia. Z innych dokumentów wynika również, że do powyższej listy należy też dopisać: wieś i folwark Mościbrody oraz wieś Białki. Każdy z wymienionych folwarków, wraz z przyległymi mu wioskami, stanowił dobra tzw. separatne. One to stały się przedmiotem samoistnej arendy, ale też, jak pokazały późniejsze wydarzenia, były wydzielane i oddawane, z woli cara, osobom prywatnym (najczęściej wyż. oficerom wojsk. bądź też urzędnikom państw.) jako donacje.

W V 1817 K. podpisał w W., z Izbą Administracyjną Dóbr Narodowych, już po śmierci brata Stanisława, 6-letni kontrakt dzierżawny na separatne dobra Mościbrody, należące – zdaniem Rafała Dmowskiego – już od 1807 r. do Ekonomii Siedleckiej. Dopiero po kilkunastu l. zostały one włączone do tworzącej się w tym okresie Ekonomii Wiśniew. Jeszcze w 1823 r. większość materiałów źródłowych potwierdzała przynależność dóbr Mościbrody do klucza siedleckiego. W składzie tych separatnych, znajdowały się: wieś i folwark Mościbrody oraz wieś Białki. Był to więc niewielki majątek. Wcześniejszym ich dzierżawcą był Kazimierz Lemnicki.

D. 31 V 1823 skończyła się K. sześcioletnia dzierżawa folwarku Mościbrody. Wtedy to dopiero, przy okazji, wyszło na jaw oszustwo z tym związane. 7 V wymieniony posesor skierował do Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w W. petycję, w której zadeklarował wolę kontynuacji tej arendy. Autor pisma podający się za dotychczasowego dzierżawcę, podpisał się jednak jako Antoni Cedrowski. Cedrowski od 1818 r. pełnił funkcję prezesa Komisji Woj. Podl., a zrezygnował z niej w 1824 r. po aferze ze stajniami w S. W treści wspomnianego pisma przyznał się do tego, że majątek Mościbrody dzierżawił wcześniej z upoważnienia namiestnika Król. Pol. gen. Józefa Zajączka, lecz pod danymi K. i za jego przyzwoleniem. Powodów takiej kombinacji jednak nie wyjawił i nie są nam znane. Komisja Woj. Podl. w S. ogłosiła publiczną licytację na arendę wspomnianej majętności. Kolejnym ich posesorem został Ignacy Marcinkowski.

K. zm. 27 II 1826 w godzinach rannych, w wieku ok. 55 l. Zgon nastąpił w S., w miejscu jego zamieszkania. Co było przyczyną jego śmierci? Brakuje informacji na ten temat. Nie wiadomo też, gdzie został pochowany. Najprawdopodobniej spoczął na siedleckim cm. O śmierci naddzierżawcy zaświadczał Franciszek Łuniewski – z-ca Wójta Gm. S. i Józef Albrecht – major byłego WP. D. 3 VI 1828 w S., 44-letnia wdowa Scholastyka Krzyżanowska wyszła ponownie za mąż, tym razem za wspomnianego już 48-letniego J. Albrechta, mieszkającego również w S. Po kilku l. małż. przenieśli się do W. i zamieszkali tam do końca swoich dni. J. Albrecht zakończył życie 24 XI 1834 w wieku 56 l., natomiast Scholastyka Albrecht (Krzyżanowska) zm. 1 I 1842 w wieku 58 l. Została pochowana na Cm. Powązkowskim w W.


Boniecki A., Herbarz Polski, t. XIII, W. 1909, s. 45-46; Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. VIII, W. 1911, s. 144; Kalendarzyk polityczny na r. 1843, W. (b.d.w.), s. 264; Kalendarzyk polityczny na r. 1846, W. (b.d.w.), s. 339; „Dziennik Praw Król. Pol.” t. 20 (1837), s. 212; Kaczkowski J., Donacye w Król. Pol., W. 1917, s. 96 i 430; Winter A., Dzieje S. 1448-1918, W. 1968, s. 130; Kukulski J., Donacje Paskiewiczowskie w okresie reform agrarnych, Kielce 1987, s. 162; Plewczyński M., W Rzeczypospolitej Obojga Narodów, [w:] S. 1448-1995. 450-lecie nadania praw miejskich, red. E. Kospath-Pawłowski, S. 1996, s. 33 i 37; Gardzińska J. i Głowacka-Maksymiuk U., Inwentarz dóbr klucza siedleckiego z 1776 roku, S.-W. 2005, s. 7; Piątkowski S., Donacja siedlecka rodu Puszczynów w dobie przemian społeczno-gospodarczych pierwszej połowy XIX w., [w:] „Prace Archiwalno-Konserwatorskie” 2006, z. 15, s. 67; Kukulski J. , Generałowie carscy i ich majątki ziemskie w Król. Pol. (1835-1920), W. 2007, s. 374; Chojnacki A., Żołnierze w społeczeństwie regionu siedleckiego w l. 1795-1831, Radzyń Podl.-S. 2015, s. 222, 351-52, 370; 70 lat Nadleśnictwa Siedlce, S. 2015, s. 27; Rogalski A., Cedrowski Antoni (1796-1856), [w:] SBPPiWM, t. II, S. 2018, s. 18-20; Arch. Państw. w Radomiu, Zarząd Dóbr Państwowych, Sukcesje, sygn. 21157, 21158; APS, Akta pisarza aktowego departamentu siedleckiego W. Witkowskiego 1811, sygn. 2, nr 9, 10, 149; APS, Akta Stanu Cywilnego (dalej ASC) S., Akta zgonów 1810-11, poz. 25; APS, ASC Gm. S., Akta zgonów z 1813 r., poz. 236; APS, ASC S., Akta zgonów 1817, poz. 2; APS, ASC Gm. S., Akta małżeństw 1821, poz. 8; APS, ASC Gm. S. Akta urodzin i zgonów 1825, poz. 72 (urodzenia); APS, ASC Par. Rzymsko-Katolickiej S. Akta urodzeń, małżeństw, zgonów 1826, nr 28 (zgony); APS, ASC Par. Rzymsko-Katolickiej Zbuczyn 1833, sygn. 8, poz. 81 (małżeństwa); Arch. Państw. w W. [dalej APW], ASC gm. warszawskiej II cyrkułu, Akta urodzenia z 1808, s. 27; APW, ASC gm. warszawskiej II cyrkułu, Akta urodzenia z 1809, poz. 210; APW, ASC gm. warszawskiej II cyrkułu, Akta zgonów z 1812, poz. 307; APW, ASC gm. warszawskiej II cyrkułu, Akta urodzenia z 1813, s. 176; APW, ASC gm. warszawskiej II cyrkułu, Akta urodzenia z 1814, poz. 337; APW, ASC gm. warszawskiej II cyrkułu, Akta urodzenia z 1816, poz. 281; APW, ASC gm. warszawskiej II cyrkułu, Akta urodzenia z 1818, s. 170; APW, ASC par. ewangelicko-augsburskiej w W. 1862 r., poz. 103 (małżeństwa), sygn. 27; www.sejm-wielki.pl/img/metrskan/z/3417738.jpg.; Dmowski R., S. w XIX w. – zarys problematyki badawczej, http://repozytorium.uph.edu.pl/handle/11331/330.

(autor Adam KORDYS)