GROCHOWSKI Wojciech

Ur. 7 IV 1823 we wsi Tchórzew Plewki w obwodzie siedleckim jako s. Franciszka i Marianny z Pogonowskich. Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej (szlachta zaściankowa, niewylegitymowana). Od dzieciństwa wykazywał zamiłowanie do nauki i książek. Ojciec przeciwny był jednak edukacji s., twierdził, że po uzyskaniu dojrzałości powinien zająć się rodzinnym gosp. Dopiero dzięki matce naukę rozpoczął w szkółce par. w Zbuczynie. Kontynuował ją w szk. powiatowej w S. i w gim. w Łukowie, które ukończył w 1842 r. z odznaczeniem srebrnym medalem. Od VI 1842 uczył się na Kursach Prawnych w W. W l. 1843-47 studiował na Wydz. Prawa Uniw. Moskiewskiego. Podczas studiów pozostawał pod ogromnym wrażeniem wykładów Tymoteusza Granowskiego, prof. historii powszechnej. Po ukończeniu studiów pracował jako aplikant w W., dorabiając jednocześnie jako nauczyciel prywatny.

G. prawdopodobnie już podczas nauki w gim. w Łukowie podjął działalność konspiracyjną. Do warszawskiej Organizacji 1848 r. wciągnięty został przez Narcyza Tchórzewskiego. Od II 1849 prowadził wykłady z historii powszechnej i literatury pol. dla dziewcząt z rodzin bliskich spiskowcom (sióstr Kryspiny i Urszuli Siewielińskich), na których bywali m.in. Edward Kapliński, Gustaw Findeisen, Narcyz Tchórzewski. W 1851 r. aresztowany za przynależność do Organizacji 1848 r. Na mocy wyroku Audytoriatu Polowego, zatwierdzonego przez namiestnika, G. skazany został 12 II 1854 na sześć l. ciężkich robót w twierdzy Bobrujsk. Karę odbywał w gorzelni jekateryńskiej pod Tarą w gub. tobolskiej. W 1855 r. karę skrócono mu do dwóch l. W III 1856 przeniesiono go na osiedlenie w gm. Kułaczyńskiej w okr. omskim, jednakże otrzymał zgodę na zamieszkanie w Omsku. W I 1858 otrzymał zgodę na przeniesienie do gub. kostromskiej. D. 9 IV 1860 pozwolono mu na powrót do kraju. Osiadł wówczas w W. wraz z ż. Karoliną z Bąkowskich, poślubioną na zesłaniu. Poświęcił się wtedy pracy pedagogicznej, udzielając m.in. lekcji prywatnych.

W 1861 r. powołano G. na stanowisko naucz. historii i jęz. pol. w III Ogólnej Warszawskiej Szk. Powiatowej, w Aleksandryjsko-Maryjskim Instytucie, w Wyż. Rządowej Szk. Żeńskiej oraz w Gim. IV przy ul. Zielnej, w którym był jednocześnie sekr. rady pedagogicznej. W 1863 r. mianowano go czł. komitetu egzaminującego. Uczniem G. był m.in. Henryk Sienkiewicz i Julian A. Święcicki, późniejszy pisarz i tłumacz z literatury hiszpańskiej, portugalskiej i franc. G. we wspomnieniach wychowanków zdobył ogromny autorytet i sympatię. Dzięki znajomości z Ludwikiem Jenike, rozpoczął wówczas współpracę z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, publikując artykuły biograficzne poświęcone znanym postaciom z dziejów Polski (m.in. Tadeusz Czacki, Hugo Kołłątaj, Jędrzej i Jan Śniadeccy, Jędrzej Moraczewski, Maciej Sarbiewski, Piotr Skarga, Łukasz Opaliński, Ignacy Krasicki, Jan Długosz, Filip Kallimach, Bohdan Zaleski, Aleksander Przeździecki, August Bielowski i inni). W „Kalendarzu Warszawskim” Józefa Ungra opublikował serię artykułów poświęconych kwestii równouprawnienia wykształcenia kobiet, m.in. O naukach potrzebnych dla kobiet (1865), Domowa czy publiczna edukacja lepszą jest dla kobiet (1866), O książkach do czytania dla panien (1867), Nowożytne zmiany zaszłe w pojęciach o równouprawnieniu kobiet (1869).

Latem 1871 r. przebywając w rodzinnych stronach G. pożyczył mieszkającemu w sąsiedztwie byłemu uczniowi, wówczas już studentowi Szk. Głównej, jedno z dzieł Józefa I. Kraszewskiego, zakazane przez cenzurę. Książka przypadkowo wpadła w ręce straży ziemskiej, która dowiedziała się od kogo pochodzi. W konsekwencji G. stracił wtedy wszystkie posady rządowe, nie otrzymawszy nawet emerytury. Powrócił wówczas do lekcji prywatnych i pracy nauk., m.in. przejrzał, uzupełnił i opatrzył wstępem Historię powszechną dla młodzieży ułożoną. Dzieje starożytne od najdawniejszych czasów do upadku zachodniego Państwa Rzymskiego autorstwa Aleksandra Zdanowicza, wydaną drukiem w 1871r.

W 1874 r., dzięki pomocy Gustawa Findeisena, dyr. Kolei Waszawsko-Wiedeńskiej, przyjął posadę dyr. nowo otwartej szk. technicznej przy tej kolei. Szybko jednak zaczął podupadać na zdrowiu. Pomimo polepszenia warunków materialnych G. nie powrócił już do aktywności zaw. Zdołał jeszcze w 1875 r. napisać Geografię dla młodzieży. Pracował też nad dalszym ciągiem Historii literatury polskiej, rozpoczętej przez Władysława Syrokomlę. Pisywał też artykuły historyczne dla Encyklopedii powszechnej S. Orgelbranda.

Zm. na gruźlicę 11 I 1876 w W., pochowany został na Cm. Powązkowskim. Osierocił pięcioro niepełnoletnich dzieci.


„Bibl. Warszawska” 1876, nr 2, s. 383; „Kronika Rodzinna” 1876, nr 2, s. 21; „Ruch Literacki” 1876, nr 4, s. 68; Święcicki J. A., Wojciech Grochowski, „Tyg. Ilustrowany” 1876, nr 4, s. 49; Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, t. XXV, W. 1900, s. 869-70; PSB, t. VIII, Wr.-Kr.-W. 1959-60, s. 600 (Konarska B.); Kuzyk U., Wojciech Grochowski – pedagog zapomniany, [w:] Studia z dziejów oświaty polskiej XIX i XX w., Wr. 1986, s. 7-28; Djakow W.A., Gałkowski A., Śliwowska W., Zajcew W.M., Uczestnicy ruchów wolnościowych w l. 1832-55 (Król. Pol.). Przewodnik biograficzny, Wr.-W.-Kr. 1990, s. 168; Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX w., W. 1998, s. 190-91; Jenike L., Ze wspomnień, cz. 2, W. 1910, s. 28, 30-36; Chudek J.M., Kartka z dziennika zesłańca, W. 1932; Żmichowska N., Listy, t. III, Miodogórze. Do druku przygotowała i komentarzem opatrzyła M. Romankówna, Wr, 1967; Sztambuch Cypriana Dunin-Wąsowicza, oprac. nauk. W. Śliwowska, W. 2015, s. 6, 8, 30, 64, 113, 128; Minkowska A., Organizacja spiskowa 1848 r. w Król. Pol., W. 1923, s. 71, 75, 84, 89, 98, 118; Djakow W., Warszawska organizacja konspiracyjna 1848 r., „Kwartalnik Historyczny” 1976, nr 2, s. 353-79; Śliwowska W., Polskie drogi do emancypacji (o udziale kobiet w ruchu niepodległościowym w okresie międzypowstaniowym (1833-56), [w:] Losy Polaków w XIX-XX w. Studia ofiarowane Profesorowi Stefanowi Kieniewiczowi w osiemdziesiąta rocznicę Jego urodzin, W. 1987, s. 246; Schiller J., Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795-1862, W. 1998, s. 23-4, 126, 187, 210, 279-80; Węgrzynowicz S., Patrioci i zdrajcy. Społeczeństwo Król. Pol. wobec mikołajowskiej polityki Rosji w l. 1846-56, Kr. 2014, s. 294, 302, 305, 339, 342, 346, 385-86, 421, 490, 517; Akt uroczysty zakończenia rocznego biegu nauk w szkole obwodowej siedleckiej, S. 1839, s. 6; Wiosna Ludów w Król. Pol. Organizacja 1848 r., red. W. A. Djakow, S. Kieniewicz, W. Śliwowska, Wr.-W.-Kr. 1994, s. 193-217 (zeznania śledcze G.); AGAD, Stała Komisja Wojenno-Śledcza ustanowiona przy Namiestniku i Głównodowodzącym Wojskami w Król. Pol., sygn. 1, k. 660; Bibl. Narodowa, rkps III 2733, k. 6v; Bibl. Ossolineum, rkps 3204, t. III, k. 94-96; Bibl. PAN w Kr., rkps 2159, k. 291.

(autor Emil NOIŃSKI)