Ur. 18 VI w W. w rodzinie szlacheckiej pochodzącej z Podl., h. Ślepowron. Uczył się u karmelitów, księży misjonarzy, a nast. w kolegium pijarów. Do kapucynów prowincji pol. wstąpił 26 IX 1810 w Nowym Mieście n. Pilicą. Studium gramatyki i retoryki przerobił w klasztorze, teol. stud. w Krakowie pod kierunkiem o Łukasza Kijkowskiego. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 VI 1816 w Krakowie z rąk bpa Jana Pawła Woronicza. W 1. 1817-1830 był kaznodzieją w W., od 1822 misjonarzem, wiceprefektem misji od 1830, a prefektem od 1836. W pocz. misjonarskiej działalności pod kierunkiem o. Wiatora Piotrowskiego brał czynny udział w kilkunastu misjach w różnych diec. W 1. 1826-1836 był gwardianem klasztoru warszawskiego i definitorem prowincji. W czasie Powstania Listopadowego spełniał obowiązki pielęgniarza w lazarecie Szk. Aplikacyjnej. Po upadku powstania brał czynny udział w Zw. Patriotycznym Dobroczynności Pań Pol., zaopatrywał oficerów pol. w cywilne ubrania i pieniądze oraz ułatwiał im ucieczką za granicę. Otrzymał w związku z tym upomnienie ze strony władz ros.
Urząd prowincjała prowincji pol. kapucynów pełnił sześciokrotnie w 1. 1836-1849, 1852-1856. Dwa razy obierano go kustoszem rzymskim, ale na kapitułę gen. zakonu nie wyjechał z powodów polit. W 1852 od gen. zakonu otrzymał nominację na komisarza gen. prowincji pol. i ruskiej. W 1850 przejął klasztor pocysterski w Lądzie nad Wartą, który całkowicie odrestaurował. W W. dobudował do kościoła kapucyńskiego kaplicę św. Kajetana. Odnowił całkowicie kościół i klasztor warszawski. Przed kościołem ustawił figurę Matki Bożej i św. Feliksa kapucyna. Poddał myśl wystawienia w kościele pomnika królowi Janowi III Sobieskiemu, w którym uroczyście zostało złożone serce króla. Zorganizował uroczystości ku czci bł. Anioła z Akry i św. Weroniki Giuliani, stygmatyczki. Obraz jej wymalował Jan Antoni Blank. W klasztorze warszawskim umieścił nowo malowane obrazy biskupów kapucyńskich i innych sławnych osobistości. Odrestaurował kapucyńskie obiekty architektoniczne w Nowym Mieście n. Pilicą, L., Lubartowie, Zakroczymiu i Łomży, gdzie dobudował do kościoła kaplicę dla czczonego krucyfiksu Chrystusa z kościoła jezuitów w Połocku a klasztor otoczył murem. Uchodzi za odnowiciela zakonu kapucynów w Polsce, starał się o zaprowadzenie w prowincji surowej karności zakonnej i zwrócił szczególną uwagę na działalność apostolską w duchu ewangelicznym poprzez misje lud. i rekolekcje, rozwijał akcje charytatywne, pod jego protekcją powstało zakonne zgromadzenie Sióstr Felicjanek w W. Cieszył się zaufaniem u ludu warszawskiego oraz w środowisku pol. inteligencji i arystokracji, wiele zawdzięczał m.in. Krasińskim z Opinogóry, generałowi Wincentemu i jego s. Zygmuntowi, poecie, Gutakowskim, właścicielom Lądu n. Wartą, Potockim z Wilanowa, szczególnie Aleksandrze, wielkiej filantropce, tercjarce franciszkańskiej. Rozbudził trzeci zakon św. Franciszka, obecnie, nazywany Franciszkańskim Zakonem Świeckich, w W. czynnie uczestniczyła w nim jego m. We wszystkich kościołach kapucyńskich prowincji pol. kazał odprawiać nabożeństwa majowe.
Biskupem podl. ze stolicą w Janowie Podl. został prekonizowany 18 IX 1856, a konsekrację otrzymał w W. 1 II 1857. Przed objęciem diec. ogłosił drukiem 2 II 1857 obszerny programowy list pasterski do duchowieństwa i wiernych diec. oraz okólnik pod datą 25 III 1857, ustanawiający w diec. podl. Nabożeństwo Majowe. Objęcie rządów diec. nastąpiło w formie prywatnej 3 IV a uroczyste 5-9 VI 1857 w Janowie Podl. W dniach 4-19 VI 1859 urządził szczególnie uroczystą procesję z W. do Janowa Podl. z przewiezionymi z Rzymu relikwia mi św. Wiktora Męczennika poprzez MM, S., Międzyrzec Podl., B.Podl., zakończoną w m. biskupim ośmiodniowym nabożeństwem misyjnym. Dużym wydarzeniem była także biskupia wizytacja gen. w 1861 parafii na Powiślu Garwolińskinl i w Ziemi Łukowskiej. W diec. starał się o podniesienie moralne wiernych poprzez własne listy pasterskie i angażowanie kleru w akcję wychowawczą ludu, przez wyrabianie w nim świadomości obywatelskiej a w klasie właścicieli ziemskich poczucie społ. sprawiedliwości, u wszystkich narodowej solidarności i współdziałania na rzecz dobra wspólnego bez ulegania podszeptom rewolucyjnych agitatorów. Leżało mu na sercu pod niesienie poziomu nauk. księży i kleryków, wyrobienie w nich wrażliwości społ. Ujednolicił nabożeństwa, erygował nowe kaplice, zreorganizował konsystorz, zaopiekował się sem. duch. i podniósł karność duchowieństwa. Wydał liczne listy pasterskie świadczące o jego głębokiej znajomości teologii i myśli społ. oraz rozeznaniu w aktualnej pol. sytuacji polit. i w metodach właściwego postępowania wobec władz zaborczych. Rozumiał znaczenie historycznych pamiątek: wybił medaliki z okazji setnej rocznicy kanonizacji św. Fidelisa z Sigmaringen 1846, misji w Lądzie 1852, Sterdyni 1857 i sprowadzenia relikwii św. Wiktora 1859. Zabiegał o wyeliminowanie przyczyn nieporozumień powstających między klerem swej diec. i unickim (grekokatolickim) diec. chełmskiej działającym na terenie Płd. Podl.
Od 1861 dostępnymi: sobie duszpasterskimi środkami uświadamiał księży i wiernych swej diec. o konieczności pracy organicznej dla wolności i rozwoju kraju oraz odrzucenia myśli o zbrojnym powstaniu, grożącym narodowi niechybną klęską. W czasie Powstania Styczniowego mądrze i odważnie odpierał różne podstępy i szykany władz carskich. Szczególnego przeciwnika miał w kniaziu Władimirze Czerkaskim, gł. dyr. KRSWiD. Wbrew ternu, co niekiedy się pisało i jeszcze pisze, nie potępil Powstania Styczniowego, ani też nie potępił i nie zdegradował ks. powstańca Stanisława Brzóski. Kierował się - jak oświadczył Stolicy Apostolskiej - metodą perswazji a nie potępiania. Paradoksalnie, sam przeciwnik powstania, stał się jego ofiarą.
Urządzone z nakazu namiestnika Król. Pol. w 1865 w Łukowie przeciw Sz. dochodzenie Specjalnej Wojskowej Komisji Śledczej uzna ło go za wyjątkowo niegodziwego sprzymierzeńca powstania, zasługującego na dożywobiie zesłanie w głąb Rosji. To celowo zaplanowane śledztwo miało dostarczyć rzeczowych argumentów do zniesienia ukazem cara Aleksandra II 22 V 1867 diec. podl. i do zesłania Sz. na odosobnienie w klasztorze kapucynów w Łomży, gdzie zm. 15 I 1868 i tam został pochowany w katakumbach klasztornego kościoła. Dopiero w 1926 odkryto, że zesłaniec, eskortowany przez samego gubernatora siedleckiego, przywiózł ze sobą cudowny wizerunek Matki Boskiej Leśniańskiej i skutecznie ukrył go w kościele łomżyńskich sióstr benedyktynek.
ADD; ADS, sygn. 219 (S. Brzóska); 408; 410; 413; 434; 495; 528 (akta ogólne); Arch. Prowincji Warszawskiej Kapucynów w Zakroczymiu k. Modlina, Listy pasterskie Sz.; J. L. Gadacz, Słownik polskich kapucynów, t. II, Ł-Z, Wr. 1986, s. 345-347; tenże, Slownik polskich kapucynów, t. II, s. 343-345; J. L. Gadacz ukazuje, że na dorobek pisarski Sz. składają się dzieła drukowane i rękopiśmienne. Drukiem wyszły pisma o duchowości zakonnej i dewocyjne, niektóre tylko pod jego red.: Manuale ecclesiasticum pro usu Fratrum Minorum S. Patris Francisci Capucinorum [...], W. 1832; Krótki zbiór życia ś. Wojciecha [...] oraz ś. Fidelisa, kapucyna [...], W. 1847; Nabożeństwo do ś. Wojciecha [...] oraz ś. Fidelisa, kapucyna [...], W. 1847; Żywot błogoslawionego Aniola z Akry [...], W. 1847; J. K. Wietz, P. Bohmann, Rys historyczny zgromadzeń zakonnych [...], t. 1-3, W. 1848/1848/1849; Jak czlowiek powinien się modlić, przez s. Piotra z Alkantary, z dodatkiem stopniowania cnót, ułożonego przez ś. Bonawenturę [...], W. 1852; Rosarium Beatissimae Virginis Mariae ad usum Fratrum Minorum S. P. nostri Capucinorum [...], W 1852; Zbiór nabożeństwa ku czci Boga w Trójcy Jedynego, Najświętszej Maryi Panny i św. Pańskich. Szczególniej dla zakonu Braci Mniejszych św. o. Franciszka Kapucynów [...], W. 1855; Brewiarzyk tercjarski, w którym oprćcz reguly, jej objaśnień i pacierzy zakonnych, zamieszczone jest nabożeństwo szczególniej dla braci isióstr zakonu pokutującego świętego Ojca Franciszka Serafickiego [...], W. 1856, 1887, wyd. nowe poprawione, Kr. 1906, ss. 777; List pasterski B. S. z Bożej i św. Stolicy Apostolskiej łaski, biskupa Podlaskiego, z powodu objęcia rządów swej diecezji, wydany, W. 1857; Nast. J. L. Gadacz prezentuje 21 listów drukowanych, w tym jeden do papieża Piusa IX o zniesieniu diec. (1867) oraz 16 listów pasterskich (1857-1862) ogłoszonych na łamach „Pamiętnika Religijno-Moralnego" i „Tyg, Kat." (Grodzisk). Niektóre listy Sz. ukazały się w różnych pozycjach dotyczących jego działalności. Z rękopiśmiennych dzieł zachowały się: Compendium theologiae moralis (ok. 1820), O moralności; (1837), Zakony w Polsce (1858), Mowa pogrzebowa w czasie nabożeństwa za duszę ś.p. Franciszki z Kluszewskich Krajewskiej w kościele kapucynów, W. 1823; T. Fręchowicz, Działalność duszpasterska Beniamina Szymańskiego biskupa podlaskiego, [w:] Studia z historii Kościola w Polsce, t. 1, W. 1972, s. 103-236; tenże, Cerkiew grekokatolicka na terenie diecezji podlaskiej za rządów biskupa Beniamina Szymańskiego. Studia i materialy historyczne, Rzym 1981; tenże, Ks. Stanislaw Brzóska ostatni wódz powstania styczniowego, „R. Międzyrz.", t. 14/15, 1982-1983, s. 172-185; F. J. Duchniewski, Polska prowincja kapucynów w XIX wieku (1795-1864), [w:] Zakony Franciszkańskie w Polsce, t. IV, L. 1987; M. Dziuba, Kapucyni w Lądzie nad Wartą (1850-1864'), tenże, s. 211-271; A. Majdowski, O zniesieniu diecezji podlaskiej w świetle źródeł rosyjskich, „Białostocczyzna", 1994 m 2, s. 56-69: T. Krawczak, Ksiądz general Stanisław Brzóska, kapelan i dowódca, Pruszków-Sokołów Podl. 1995; J. M.. Cygan, G. Michałowski, Raport Tymczasowej Komisji Wojskowo-Śledczej z 1865 roku o sprzyjaniu powstaniu styczniowemu przez biskupa Beniamina Szymańskiego i duchowieństwo diezji janowskiej, „PKK", 1995 m 2, s. 22-39; E. Niehelski, „Na Bóg żywy, Bracia, nie zasypiajmy sprawy!. Rzecz o ks. Stanislawie Brzósce (1834- 1865), L. 1995; J. M. Cygan, Biskup Bemamin Szymański na wygnaniu w Łomży, „Szkice Podl.", 1997, s. 45-65; E. Niebelski, Duchowieństwo lubelskie i podlaskie, J. M. Cygan, Ekumenizm w duszpasterstwie biskupa podlaskiego Beniamina Szymańskiego (1862-1868), [w:] Setna Rocznica powstania Towarzystwa Opieki nad Unitami: Materiały z sesji historycznej z dn. 22-23 lutego 2003 r. Katolickie Liceum Ogólnoksztalcqce im. Cypriana Norwida w Bialej Podlaskiej L. 2004, s. 11-20; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Szyma%C5%84ski,_biskup_podlaski.jpg; dostęp 30.04.2021].
(autor Jerzy Marian CYGAN OFMCap.) [†]