Ur. 22 XII w Radzyniu Podl. Jego dziad, Paweł, posiadał dobra Droblin i Bordziłówka w Siedleckiem, o. Tomasz był inż. drogowym na pow. radzyński, a nast. naczelnikiem sekcji dróg bitych okr. warszawskiego w Kaliszu. M., Maria z Przanowskich, pochodziła z rodziny ziemiańskiej. P. ur. się jako drugi z czterech s. z tego małż.
Kształcił się w renomowanym, dbającym zwłaszcza o poziom w przedmiotach humanistycznych, IV Państ. Gim. w W. Po uk. szk. średniej rozp. studia na Wydz. Prawa UW, który nadał mu tytuł kandydata prawa dzięki rozprawie w jęz. ros. dotyczącej znaczenia prób kodyfikacji prawa międzynarodowego, obronionej w 1886 (Značenìe popytok kodifikacìi meždunarodnago prava dlă teorìi i praktiki: kritičeskoe obozrěnìe sovremennoj literatury po skazannomu voprosu). Praca została nagrodzona złotym medalem i mogła dobrze rokować przyszłej karierze nauk., jednak P. w tym czasie wykazywał już zainteresowania literackie, szczególnie w zakresie piśmiennictwa czeskiego, które zaczął tłumaczyć na jęz. pol. W 1883 wydał tragedię J. Vrchlickiego Drahomira, a w r. nast. Duch i świat tegoż autora. Inne utwory czeskich literatów publikował również w pol. czasopismach, zwłaszcza na łamach „Tyg. Illustr.". To sprawiło, że szybko zaskarbił sobie sympatię pisarzy i osób z kręgu czeskiej kultury i sztuki, z wieloma nawiązał bliskie stosunki towarzyskie, które skutkowały również czeskimi przekładami jego wierszy. W okresie studiów pisywał już bowiem własne wiersze i artykuły, które - poza „Tyg. Illustr." - publikowane były w „Kur. Codziennym", „Kłosach", „Bibl. Warsz.", „Bluszczu", „ Ateneum". Ponadto jego utwory znalazły się w zbiorowym tomiku Z chwil wolnych. Wiązanka prac literackich wyd. w 1884. Późn. pojawił się jego autorski tomik pt. Z czary młodości Liryczny pamiętnik duszy (1881-1891) wyd. w Wiedniu 1893. Poezja P. nie odzwierciedlała jednak nowych trendów w liryce, zarzucano jej brak echa aktualności i tkwienie w poprzedniej epoce, toteż po kilku l. zaniechał własnej twórczości na rzecz poetyckich tłumaczeń, w których odnosił większe sukcesy.
Od poł. l. 80-tych XIX w. współpracował z T. Paprockim, wydawcą „Wiadomości Bibliograficznych". Doceniając zdolności P., Paprocki zaproponował mu redagowanie nowego w-skiego pisma literackiego „Życie". Poza walorami artystycznymi pismo miało duże znaczenie dla ratowania kultury pol. w okresie wzmożonej rusyfikacji Król. Pol. P. udało się pozyskać do współpracy ówczesnych czołowych twórców pol., m.in. K. Ujejskiego, A. Asnyka, M. Konopnicką, J. Kasprowicza, I. Balińskiego, E. Porębowicza, W. Rolicz-Liedera, A. Lange. Na łamach pisma publikował też własne przekłady poezji G. Carducci'ego, S. Mallarme, Edgara A. Poe, W. Whitmana. Sukcesy pisma wzbudziły wkrótce zainteresowanie cenzury. Kary finansowe ze strony administracji carskiej oraz naciski wydawcy zmusiły P. do ustąpienia z funkcji red. nacz. „Życia" w 1888.
Postanawiając bliżej zapoznać się z literaturą Zachodu w 1889 wyjechał do stolicy świata kultury - Paryża, a stamtąd do Austrii, gdzie na Uniw. Wiedeńskim uzyskał st. nauk. dr. praw i jako przedstawiciel uczelni aktywnie działał w Tow. Bibl. Pol. W 1894 ponownie pojawił się w Paryżu, by głębiej zapoznawać się zachodnioeuropejską kulturą i najnowszymi jej prądami we Francji, Belgii i Austrii. Mimo pobytu za granicą, nadal publikował w prasie wychodzącej na ziemiach pol. studia poświęcone światowemu piśmiennictwu oraz przekłady utworów. Bliską współpracę nawiązał zwłaszcza z red. krakowskiego „Świtu", gdzie wydrukowano serię jego artykułów poświęconych ówczesnemu życiu kult. Belgii i franc. symbolizmowi oraz felietonów dotyczących stosunków literackich w kraju, poziomu rodzimej literatury i krytyki. Twórczość P. pozwalała czytelnikom na ziemiach pol. zapoznawać się z nowymi prądami w europejskim piśmiennictwie i wychodzić z kulturalnego zaścianka, jaki wzmagały stuletnie już zabory. Toteż w czasie krótkich wizyt w kraju zapraszany był do wygłaszania prelekcji na temat przejawów kultmy współczesnej. Z żywym odzewem, również na Zachodzie, spotkał się zwłaszcza artykuł pt. Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej 3 IV 1898, w 50-tą rocznicę śmierci J. Słowackiego, wygłosił słynne przemówienie przy grobie poety na paryskim Montmartre, w którym zachęcał do bliższego zainteresowania się twórczością wieszcza i kładł nacisk na potrzebę pełnego wydania jego pism.
W poł. l. 90-tych jego zainteresowania zdominowała osoba i twórczość filoz. J. M. Hoene-Wrońskiego - prowadził swoje badania w całej Europie, zbierał materialy, gromadził kopie prac, poszukiwał rękopisów. Z powodu nie otrzymania stypendium na dalsze badania oraz braku akceptacji dla filoz. Hoene-Wrońskiego, nie uwieńczył badań planowaną wcześniej monografią.
Nie do przecenienia jest wkład P. w przybliżanie Polakom twórczości C. K Norwida. Jeszcze w trakcie badań nad Hoene-Wrońskim, poszuku jąc portretu filoz. autorstwa Norwida, w wiedeńskim antykwariacie natknął się P. na autobiografię tego niedocenianego za życia pol. poety. Doprowadziła go ona do osób przechowujących spuściznę Norwida. P. od razu poznał geniusz tkwiący w tej poezji orazjej znaczenie dla pol. kultury i życia narodowego. Rozp. szeroko zakrojone studia poświęcone Norwidowi, publikował jego utwory i niewątpliwie przyczynił się do umieszczenia poety w panteonie największych narodowych twórców.
W końcu 1898 wrócił do kraju i poświęcił się przygotowaniom do wydania nowego pisma literackiego. W 1901 ukazał się pierwszy nr „Chimery" - nieregularnego czasopisma poświęconego literaturze isztuce, które P. wyd. własnym sumptem. W J. 1901-1907 ukazało się 30 numerów, które ogółem złożyły się na 10 tomów. Ideowym programem P. odnośnie kultury promowanym w piśmie, było realizowanie harmonii estetycznej poprzez sztukę, która dodatkowo miałaby zadanie otwierać perspektywy metafizyczne dzięki stosowanej symbolice i alegoriom. Odbiorcą takiej sztuki miała być zaś tylko „arystokracja ducha". Potępiał twórczość rozrywkową, schlebiającą niskim instynktom, skierowaną ku niewyrobionym gustom „tłumu". Jego działaniom przyświecało hasło: „sztuka dla sztuki". Na łamach „Chimery" pisywali m.in.: S. Przybyszewski, W. Berent, J. Kasprowicz, J. Lemański, L. Staff, T. Miciński, B. Leśmian, W. Reymont i S. Żeromski. Publikowano nieznane utwory Norwida i Słowackiego oraz liczne przekłady literatury obcej.
„Chimera" osiągnęła b. wysoki poziom edytorski i powszechnie uznawana była za jedno z najpoważniejszych europejskich periodyków artystyczno-literackich; w 1905 otrzymała medal na wystawie Tow. Pol. Sztuki Stosowanej w Krakowie, „jako jedyne wydawnictwo w Polsce, które dbałością o artystyczny układ całości, o dokładne odbijanie klisz, o całą stronę ilustracyjną, papier, czystość druku, stoi na poziomie najwyższych wymagań współczesnych" („Chimera", IX, s. 164).
W okresie przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę P. prowadził aktywne życie kult. Znalazł się w gronie zał. Komit. Pamięci Stanisława Wyspiańskiego w W., brał udział w pracach W-skiego Tow. Artystycznego, działat też aktywnie w Tow. Popierania Przemysłu Lud. w Kr. Pol.; tworzył koncepcję nowoczesnego muzeum sztuki, udzielał się w pracach nad problemem regulacji praw autorskich. W 1909 animował działalność Komitetu Jubileuszowego setnej rocznicy.urodzin J. Słowackiego. Cały czas publikował nieznane utwory Norwida oraz przekłady z literatury europejskiej.
Działania te przyniosły P. duże uznanie i popularność. W 1917 został mianowany czł. Komisji Sztuk Pięknych w MWRiOP, w Polsce Odrodzonej mianowano go podsekr. stanu w Min. Ochrony Kultury i Sztuk Pięknych, a 19 I 1919 - min. kult. i sztuki. w gabinecie I. J. Paderewskiego. Urząd ten pełnił do 9 VI 1920. P. był prezesem Straży Piśmiennictwa Pol., czł. Pol. Akad. Literatury oraz czł. hon. Tow. Bibliofilów Pol. W 1933 został powołany do Pol. Akad. Literatury.
W 1905 P. poślubił Anielę Hoene, c. sędziego trybunału, właścicielkę pensji dla dziewcząt w W. Mieszkali w W. przy ul. Mazowieckiej 4, a pracownia P. znajdowała się w Chyliczkach pod W. Jego prywatna bibl. liczyła ok. 7 tys. wol., które spłonęły podczas Powstania Warszawskiego. Sam P. nie zgodził się opuścić W. i zm. w szpit. polowym 17 X 1944. 17 V 1945 ciało P. przeniesiono do rodzinnego grobowca na Powązkach. Został odznaczony m.in. Orderem Polonia Restituta i franc. Legią Honorową.
Archiwum P. zawierające m.in. rękopisy Norwida, notatki i prace dotyczące Hoene-Wrońskiego oraz obfita korespondencja ocalały i obecnie przechowywane są w BN w W.
PSB, t. XXIX, s. 15-20 (B. Koc); Kto był kim w II RP, Literatura polska. Przewodnik t. II; W. S. Reymont, Listy do Wandy Toczyłowskiej z lat 1907-1912, W. 1981, s. 149-168; G. P. Bąbiak, Metropolia i zaścianek: w kręgu „Chimery" Zenona Przesmyckiego, W. 2002; S. Bylina, B. Jaroszewicz-Kleindienst, E. Madany, Stosunki literackie polsko-czeskie i polsko-slowackie, Wr. 1978; W. Henzel, P. Obrączka, Z problemów czasopiśmiennictwa Młodej Polski (w kręgu krakowskiego „Życia”, „Krytyki" i„Chimery"), Opole 1988; W. Krajewska, Recepcja literatury angielskiej w Polsce w okresiemodernizmu, Wr. 1972; B. Koc, Miriam: opowieść biograficzna, W. 1980; B. Kuś, Poezja rosyjska w polskim życiu literackim przełomu XIX i XX w., Wr. 1979; G. Legutko, Zenon Przesmycki (Miriam) -propagator Literatury europejskiej, Kielce 2000; J. Magnuszwski, Stosunki literackie polsko-czeskie w końcu XIX i XX w., Wr. 1951; O. Missuna, Warszawski pitaval literacki, W. 1960; K. Olchowicz, Ćwierć wieku z „Kurierem Warszawskim”, Kr. 1974; M. Podraza Kwiatkowska, Młodopolskie harmonie i dysonanse, W. 1969; tejże, Programy i dyskusje liternckie okresu Młodej Polski; Wr. 1977; M. Puchalska, W. Chmurzyński, W kręgu ,,Chimeiy": sztuka i literatura polskiego modernizmu. Katalog pamiętnik wystawy 24 IX 1979 - 30 V 1980, W. 1980; J. Sowiński, Szkoła typograficzna Młodej Polski; Kr. 1983; M. Szurek-Wisti, Miriam - tlumacz, Kr. 1937; F. Ziejka, Studia polsko-prowansalskie, Wr. 1977; Wśród mitów teatralnych Młodej Polski, Kr. 1983; A. Zyga, Krakowskie czasopisma literackie drugiej połowy XIX w., Kr. 1983; J. W. Gomulicki, Pod znakiem Norwida. Wiiktor Gomulicki i Zenon Przesmycki, ,,Poezja", 1984 nr 6-7, s. 66-87; tenże, Przedmowa do Dzieł zebranych Norwida, W. 1966; S. Jarmuł, Zenon Przesmycki - poeta i edytor; „Grot. Radzyński Magazyn Społ.-Kult.", 2000 nr 6, s. 19-20; B. Koc, Z. Przesmycki (Miriam) - bibliofil, edytor i tłumacz, „R Bibl. Narodowej", t. 15, 1979, s. 235-252; S. P. Kaczorowsk i, Zenon Przesmycki (Miriam), „Pam. Literacki", 1946 z. 3-4; E. Korzeniewska, Miriam a Norwid, ,Pam. Literacki", 1965 z. 2; tejże, Miriam -redaktor „Życia”, „Ruch Lit.", 1961 nr 2; z. Krajewska, Wronsciana in Norwidiana kórnickie w korespondencji Zenona Przesmyckiego (1892-1937), „11 Pam. Bibl. Kórnickiej", z. 11/1974; J. Lorentowicz, Miriam i ,,Chimera' [w:] Młoda Polska, W. 1908; A. Ryszkiewicz, Miriam-Przesmycki i Manggha-Jasieński, „Akcent", 1983 nr 2, s. 173-180; J. Zieliński, Miriam - poeta czeski, „Twórczość", 1983 nr 5, s. 133-136; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:ZenonPrzesmycki.jpg; dostęp 30.04.2021].
(autor Dariusz MAGIER)