Loski


Ur. 16 I w Kostomłotach nad Bugiem, s. Jana h. Brodzie, b. ppłka 4 pp Księstwa Warszawsiego, kaw. Orderów Legii Honorowej, VM, wł. maj. Kostomłoty i Apolonii z Ratyńskich. Na chrzcie dostał imiona Jan Józef , Adam. Otrzymał staranne wykształcenie domowe, zdradzając talenty w dziedzinie muzyki, malarstwa i rysunku; uk. Akad. Roln. w Hohenheim w Niemczech i zajął się gospodarowaniem. Dla uzupełnienia wykształcenia podróżował po Europie, poznał Niemcy, Francję, Belgię, odwiedził Paryż. W 1838 r. wylegitymował się ze szlachectwa przed Heroldią Król. Pol.

Pod wpływem ks. Pawła Szymańskiego (1782-1852), kanonika kapituły chełmskiej obrzędu gr.-kat. i bliskości Kodnia, niegdyś rodowej siedziby Sapiehów, Ł. zainteresował się przeszłością, ale także numizmatyką, zbierając przez całe życie medale pol. Po śmierci ks. Szymańskiego opublikował jego życiorys w „Bibl. Warsz.", nie sygnując go jednak nazwiskiem. Był to jego debiut hist-literacki. Wskutek „światłej zachęty" J. I. Kraszewskiego (zob.) w 1855 przerysował kolekcję 72 portretów Sapiehów z kościoła św. Anny (kaplica św. Krzyża) w Kodniu, które miały posłużyć jako ilustracje do projektowanej przez J. I. Kraszewskiego monografii Sapiehów (z tego powodu rysunki Ł. znalazły się w posiadaniu pisarza; dziś w zbiorach Muz Narodowego w W.); swoje spostrzeżenia opublikował w 1856 w „Bibl. Warsz." i w oddzielnej broszurze; monografia Sapiehów jednak nie powstała (w 1875 władze carskie przeznaczyły kościół św. Anny na cerkiew, a kolekcja uległa rozproszeniu (dziś spośród 72 płócien 51 znajduje się w Muz. Narodowym Ziemi Przemyskiej w Przemyślu).

Nast. opublikował szereg dalszych artykułów o Kodniu na łamach „Bibl. Warsz." i „Tyg. Illustr". W 1857 opisał zbiory Konstantego Świdzińskiego znajdujące się w Sulgostowie („Gaz. Warsz." i odrębna broszura); w 1864 opublikował artykuł o swoim przodku Franciszku Alojzym Łaskim, sekr. króla Jana III Sobieskiego („Bibl. Warsz") i o Wojciechu Jakubowskim, marszałku polnym we Francji w l. 1755-1784 (1873 „Bibl. Warsz." i broszura).

Jesienią 1857 bawił na kuracji w Ostendzie, nast. przebywał w Paryżu, Berlinie, przez tydzień zwiedził Kr., poznając wiele osobistości świata nauki, sztuki i kultury. W Kostomłotach prowadził poszukiwania archeologiczne; był prezesem budowy dróg w pow. bialskim i czł. Rady Pow. Gorzej przedstawiała się sytuacja gospod. maj., który był poważnie zadłużony w TKZ. W 1875 Kostomłoty zostały zlicytowane, a środki do życia zapewniała mu odkąd posada radcy TKZ w S.; w 1876 został wybrany do Dyr. Gł. Tow. w W. W 1. 70-tych opublikował na łamach „Tyg. Illustr" i „Kłosów" szereg artykułów o miejscowościach Podl., opisał: ponownie Kodeń, Janów Podl., jego zabytki i pamiątki po bp. Adamie Naruszewiczu, dwór Wężyków w Witulimie, Roskosz, Konstantynów (niegdyś Kozierady), Jabłoń, Cieleśnicę, Romanów należący do Kajetana Kraszewskiego, najmłodszego brata Józefa Ignacego; wszystkie artykuły opatrywał własnymi rysunkami, które publikowano w formie litografii.

Od 1856 był stałym współpracownikiem firmy litograficznej Adolf Pecq i s-ka w W.; po przeniesieniu się w 1876 do stolicy rozp. gromadzenie materiałów do wydawnictwa zawierającego najwartościowsze ryciny i sztychy z pol. zbiorów. Pierwszy z. Rycin polskich i obcych rytowników XVI!i XVIII wieku ukazał się w 1878; do 1882 opublikował 22 z. (zawierające 6 do 9 reprodukcji). W 1880 wydrukował artykuł i oddzielną publikację o odnalezionych we Francji częściach pomnika Jana III autorstwa Piotra Vanneau; w 1883 ukazało się dzieło życia J. Łaskiego - obszerny i bogato ilustrowany album Jan III Sobieski jego rodziną towarzysze broni i wspólczesne zabytki (50 rycin, druk Józefa Ungera w W.). Borykając się z ciągłymi kłopotami finansowymi, Ł. coraz bardziej zapadał na zdrowiu; Ryciny..., Pomnik... i Jana III. przygotowywał już w łóżku. Publikacje zostały przyjęte nader życzliwie przez krytykę i środowiska kult.­ nauk. Król. Pol., Galicji i zaboru pruskiego. Zm. 13 I 1885 w W., a dwa dni późn. został pochowany na Cm. Powązkowskim . Nie założył rodziny.


BJ, korespondencja J. I. Kraszewskiego, sygn. 6470/IV, k 515-516; korespondencja K. W. Wójcickiego, rkps 7832/IV k. 141; B PAN Kraków, rkps 1850, k. 41-42, koresp. K. Koźmiana, rkps 2210, t. 9, k. 36-38; K. Szajnochy, rkps 5878/II, k. 115-118; Państwowe Biuro Notarialne B.Podl., ks. wieczysta nr 268 - Kostomłoty; - S. Szenic, Cmentarz Powązkowski 1851-1890, J. Łoski, Genealogia portretowa Sapiehów w kościeleparafialnym św. Anny w Kodniu, „Bibl. Warsz.", 1856 t. II; tenże, Pomnik Jana III Sobieskiego na pamiątkę zwycięstwa pod Wiedniem 1683. Rzeźba Piotra Vaneau, W. 1880; tenże, Jan III Sobieski jego rodzina, towarzysze broni i współczesne zabytki, W. 1883; A. Kołodziejczyk, Józef Łaski (18271885) zapomniany historyk, wydawca i rysownik, „Studia Podl.", t. IV, 1993, s. 101-114; tenże, Portrety Sapiehów, „Spotkania z Zabytkami", 1989 nr. 1; tenże, Józef Łaski - zapomniany rysownik, „Stolica", nr 7 z 16 II 1986, s. 12-14; M. Suchodolska, J. Jachimowicz, J. Jaworska, Rysunki z kolekcji J. I Kraszewskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, W. 1961, s. 129-139; „Kur. Warsz.", nr 14 B z 14 I 1885, s. 3; „Tyg. Illustr.", nr 24 z 3 VIII 1872; nr 290 z 19 VII 1873; t. V, 1885 nr 107, s. 42; „Kłosy", t. XL, 1885 nr 1024, s. 102; fot. [https://amp.pl.google-info.org/1531104/1/jozef-loski.html; dostęp 30.04.2021].

(autor Arkadiusz KOŁODZIEJCZYK) [†]