KOODZIEJ Adam


Ur. 21 XII we Wrzosowej w pow. częstochowskim, w rodzinie chłopskiej Andrzeja i Jadwigi z Sochańskich. Szk. elementarną uk. we Wrzosowej. Nast. podjął naukę w gim. w Częstochowie, które uk. w czasie I woj. świat. Nawiązał kontakt z ruchem niepodległościowym w Król. Pol. Wstąpił do POW i brał udział w jej działaniach na terenie pow. częstochowskiego. Z uwagi na radykalne poglądy, związał się w 1919 z PPS. Jak wielu s. chłopskich wybrał zawód naucz., podejmując w 1919 pracę w szk. powsz. w Siedliskach, pow. łukowskim. Nast. uczył przez 5 1. w szk. powsz. w Czajkowie, pow. mielecki.

W 1925 został służbowo przeniesiony na teren pow. łukowskiego, gdzie w samym Łukowie uczył w szk. powsz. Ożenił się z Hieronimą Kraśniewską, z zawodu naucz.

Po uk. Wyższego Kursu Naucz. działał w ruchu związkowym. W 1. 1923-1933 był współtwórcą pisma pt. „Gazeta Powiatu Łukowskiego" i red. nacz. dwutyg. Zarz. Pow. ZNP „Podlasie".·Zamieścił w nim wiele artykułów programowych, krytykujących politykę oświat. sanacji i reformę jędrzejowiczowską. Pisał pod ps. „Hieronima Wrzosa". W 1. 1930-1932 działał także w Lublinie. Był sekr. Zarz. Lubelskiego Oddz. opozycyjnego Tow. Oświat. Demokratycznej „Nowe Tory", gdzie zetknął się z Czesławem Wycechem, któgo artykuł zamieścił w „Podlasiaku" i za co od 1IX 1934 został karnie przeniesiony do Chojnic, a nast. do Torunia.

W 1934 K. przed walnym zjazdem ZNP w Garwolinie zaatakował ówczesny ZG ZNP za współpracę z sanacją. Był zwolennikiem jednolitej, bezpłatnej, wysoko zorganizowanej, demokratycznej szk. powsz. i o taką walczył jako socjalista z chłopskim rodowodem. Na Pomorzu podjął wraz z Czesławem Wycechem radykalną działalność oświat. i społ., pisywał do poznańskiego pisma „Nowy Głos".

W 1937 za zorganizowanie manifestacji 1-majowej w pow. kosowsko-poleskim został przeniesiony do Różan Grodzieńskich, gdzie pracował do 1939. W majątku Radziwiłłów zorganizował zw. zaw. leśników i służby folwarcznej. Jako naucz. odbył ofic. szkolenie wojsk. na kursie podchor. rez. i jako ppor. rez. WP został w 1939 zmobilizowany do wojska. Brał udział w działaniach zbrojnych na Kresach Wsch. Po 17 IX 1939 wzięty do niewoli przez ACz, internowany w obozie w Orle a nast. zwolniony do domu jako oficer rez., socjalista.

Po woj. obronnej 1939 wrócił przez granicę radz.-niem. do Łukowa, gdzie pracowała jego ż. Zbojkotował zarządzenie niem. o rejestracji oficerów i zamieszkał pod przybranym nazwiskiem Wawrzyniec Szczapa. Nast. podjął legalnie pracę pod własnym nazwiskiem w Okr. Spół. Spoż. „Społem". Jako sekr. Rady Okr. PSS „Społem" wydawał młodzieży szk. uczęszczającej na tajne komplety zaświadczenia o rzekomym zatrudnieniu, które chroniły przed wywiezieniem na przymusowe roboty do Niemiec. Sam również nauczał młodzież na tajnych kompletach.

W 1939 ppor. rez. K. został organizatorem i komendantem obwodu SWP-ZWZ. Stworzył strukturę tej organizacji na terenie pow. bazując na naucz. - oficerach rezerwy. Zorganizował trzy rejony w pow. łukowskim, ok liczące ok 2000 czł., w tym największy - „Łuków Południe", którym dowodził naucz. ppor. rez. Władysław Próchniewicz. Utworzył sieć placówek wydających i kolportujących prasę konspiracyjną, służbę kwatermistrzowską i sanitarną, zbiórkę broni (zebrano ok. 3 tys. karabinów zakopanych przez żołnierzy GO „Polesie"), zorganizował sekcję specjalną. Po zdekonspirowaniu tajnych struktur i aresztowaniu 50 jej członków przez gestapo 15 X 1940, K. przeniósł się do Sokołowa Podl., gdzie pod nazwiskiem Wrzos, pracował w Spół. Spoż. „Społem".

Od XI 1939 wchodził do pow. „piątki" TON, którą kierował prezes pow. ZNP Stanisław Brzozowski. Organizowano tajne naucz. z udziałem nauczycieli z ZWZ. Również ż. K. uczyła na tajnych kompletach w szk. powsz. w Łukowie.

Poszukiwany przez gestapo za wielokrotne akcje sabotażowe (m.in. 22 VI 1941, przed napaścią Niemiec na ZSRR za pomocą bakterii dum brzusznego wywował epidemię w oddziale przygranicznym Wehrmachtu) i manifestacje jak np. 1V 1937 przed niem. konsulatem w Toruniu, 22 VI 1941 został areszt. przez gestapo i osadzony w więzieniu na Zamku Lubelskim, skąd dwukrotnie usiłował zbiec; jako wróg Rzeszy został skazany i wywieziony do Oświęcimia, gdzie otrzymał nr 19372. Zginął, zamordowany przez Niemców na początku III 1942.


PSB, t. XIII, s. 348-350 (J. Hulewicz, J. Podgórny); L. Grzegorek, Slownik biograficzny, G. Korneć, Tajna oświata, s. 407; M. Walczak, Dzialalność oświatowa imatryrologia nauczycielstwa polskiego 1939-1945, Wr. 1987, s. 361; fot. https://sites.google.com/view/gulowiokolice/nauczyciele-czasu-wojny; dostęp 30.04.2021].

(autor Grażyna KORNEĆ)