JUSZCZYK Marian


Ur. 4 VIII w Łagiszy w pow. będzińskim, na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, w rodzinie Marii i Franciszka. Nauki początkowe pobierał w 5-cio oddziałowej szk powsz. w miejscu zamieszkania. Nast. uczęszczał do szk średniej w Częstochowie i po uk. kl. 5-tej wstąpił do Zgrom. Księży Pijarów w Krakowie. Przebywał tam 18 mies. i tuż przed złożeniem ślubów zakonnych przerwał naukę i opuścił Zgromadzenie. Wyjechał wówczas do Kijowa i 21 VIII 1908 złożył tam powtórnie egzamin, w 4 Męskim Gim., ale już z zakresu 4 klas. Po egzaminie wrócił do Król. Pol. i wstąpił do Sem. Duch. w Lublinie. Święcenia kapłańskie otrqmał 14 VII 1913 z rąk bpa Franciszka Jaczewskiego, ordynariusza diec. lubelskiej i administratora apostolskiego diec. podl. 22 VIII 1913 rozp. pracę duszpasterską jako wikariusz par. w Janowie Podl. 15 X 1915 został delegowany do Terespola dla spełniania posług relig., gdyż miejscowy prob. ks. Władysław Solnicki wyjechał w głąb Rosji wraz z władzami i wojskami ros. opuszczającymi Król. Pol. w wyniku zwycięskiej ofensywy wojsk niem. Zadania tego nie wykonał; większość parafian, wysiedlona przez Niemców przebywała poza Terespolem, i ks. J. nie mógł tam zamieszkać. Wrócił do Janowa i pracował tamże do 5 X 1916. W wyniku rozporządzenia kurii biskupiej z 7 IX przeniesiono go do Łukowa - był tam wikariuszem od 5 X 1916 do I 1919. 23 III 1918 objął tymczasowo zarz. par. po śmierci ks. Feliksa Majewskiego, prob. par. Łuków. 15 I 1919 został rektorem kościoła w Dołhobrodach, w par. Sławatycze dek. włodawskiego, z władzą zwykłego wikariusza par. W dekrecie nominacyjnym bp Henryk Przeździecki, ordynariusz diec. podl. pisał m.in.: „[...] polecamy Ci, abyś w porozumieniu się z miejscowym JKs. Proboszczem, w duchu Bożym i miłości bratniej, przedsięwziął niezbędne starania, zgodne z prawem Kanonicznem, do utworzenia z wiosek, które tego pragną samodzielnej parafii w Dołhobrodach".

10 VI 1919 bp Przeździecki (zob.) utworzył nową par. Warunki, w których przyszło pracować ks. M. J. były trudne, kościół wymagał remontu a plebania i budynki ekonomiczne były opuszczone. W niedługim okresie czasu ks. J. zorganizował w par. kółka różańcowe kobiet, mężczyzn, panien i kawalerów oraz dzieci - dziewcząt i chłopców, założył Bractwo św. Franciszka, kółko roln., bibl. par., 4 szkoły w sąsiednich wioskach, mimo braku lokali i wykwalifikmyanych kadr naucz., oraz przyczynił się do powstania zespołu amatorskiego i komitetu Czerwonego Krzyża. W czasie wojny z sowietami angażował się w działalność patriotyczną, nawoływał do obrony Ojczyzny oraz czytał z ambony odezwy władz państw. i NW. W VII 1920 podczas ofensywy ros. ostrzeżony przez ludność prawosławną opuścił teren par. - jak pisał do kurii biskupiej w Janowie - w obawie o swoje życie. Powrócił do pracy duszpasterskiej dopiero po klęsce ACz. W I. 1920-1922 dwukrotnie odmówił przejścia do pracy na innym terenie: w XII 1920 na prob. do Włodawy, we IX 1922 do Seroczyna.

17 X 1922 został prob. par. Seroczyn w dek. Skórzec i pracował tam do 5 VI 1924, kiedy przeszedł na prob. par. Wisznice. Dekretem z 14 VII 1924 został z d. 1VIII dziekanem nowo utworzonego dek. wisznickiego w składzie par.: Wisznice, Horodyszcze, Huszcza, Motwica, Opole, Polubicze, Rossosz, Rozwadówka i Żeszczynka. Dużo czasu, obok pracy duszpasterskiej ks. M. J. poświęcał dział. społ. W 1925 zorganizował OSP w Wisznicach. W skład jej weszło wówczas 60 czł. czynnych. Objął również za zgodą kurii z 10 XI 1925, funkcję prezesa straży.

Dekretami nr 4419 z 11VII 1927 i nr 4637 z 28 VII 1927 bp Przeździecki mianował ks. M. J. dziekanem dek. garwolińskiego i wiceprob. par. Garwolin. 6 VIII 1927 objął dek. 13 XI 1927 z jego inicjatywy powstała Liga Katolicka par. Garwolin. W skład jej weszli członkowie Bractwa Adoracji Najświętszego Sakramentu i III Zakonu św. Franciszka (tercjarze). Na skutek nieporozumień z prob. garwolińskim ks. Wincentym Suprenem, ks. J. opuścił na własną prośbę Garwolin i przeszedł na początku 1929 na prob. par. Górzno, z zachowaniem urzędu dziekana. 14 II t.r. objął administrację par. Garwolin po zmarłym w przeddzień ks. Suprenie. 26 III otrzymał nominację na prob. w Garwolinie. 17 IV 1929 przekazał zarządzaną dotychczas par. Górzno ks. Henrykowi Przesmyckiemu.

We IX 1929 ks. M. J. został członkiem RM w Garwolinie z ramienia SN. Funkcję tę pełnił do 1934. W wyborach z 27 V 1934 nie zgłosił swojej kandydatury ze względu na brak zgody kurii biskupiej. Był również członkiem Sejmiku Pow.

W VII 1930 przewodn. uroczystościom związanym z powiększeniem cm. grzebalnego w Garwolinie. 23 VII wspólnota parafialna postawiła krzyż na terenie przeznaczonym na pochówki. 30 VII po mszy św. żałobnej odprawionej w kaplicy „św. Antoniego", ks. J. działając na podstawie upoważnienia Kurii Biskupiej poświęcił nowy cm.

6 IX 1932 otrzymał nominację na kanonika hon. kolegiaty janowskiej. Od 28 Xll 1937 do 7 I 1938 uczestniczył w pielgrzymce AK w Katowicach do Rzymu. Był przewodn. Ligi, a nast., po zmianie nazwy, od 25 XI 1933 przewodn. AK par. Garwolin. Tego też d. wstąpiło do niej 57 parafian. Do podstawowych zadań Akcji należało m.in. zakładanie kółek różańcowych i popieranie działalności KSM. Ks. M. J. był także promotorem Bractwa Straży Honorowej Najświętszego Serca Pana Jezusa, erygowanego przez bpa Przeździeckiego przy ołtarzu - kaplicy „św. Józefa" Dekretem nr 6084 z d. 16 XIl 1935 a uroczyście instalowanego 3 I 1936. W chwili instalacji i należało do niego 202 parafian. 7 II 1936 bractwo liczyło już 337 czl., 4 VI1937 - 374, 7 I 1938 - 395, 3 VI 1938 - 422, 16 VI 1939 - 428 czł.

Wiele uwagi ks. M. J. poświęcał działalności KSM Męskiej i Żeńskiej. 25 V 1933 zebrani w Garwolinie czł. zarz. Stowarzyszeil. z terenu par., powołali na jego wniosek, tzw. Centralę Stowarzyszeń Par. Garwolin, wybrali zarz. Centrali oraz powołali przy niej cztery sekcje: kult.-óświat., dramatyczną, sportową i chóralną. 21 VII 1935 ks. kanonik działając na mocy zezwolenia bpa Przeździeckiego z 10 t. mies. poświęcił kaplicę murowaną w Górkach, wystawioną przez Stanisława Rodaka, na własnym gruncie, "z wdzięczności ku Panu Bogu za otrzymane łaski". 4 VIII 1935 uczestniczył w uroczystości poświęcenia i wręczenia sztandar·u Publicznej Szk. Przysposobienia Roln. w Miętnem.

Drewitza z Całowania, jako jeden z dwóch wiceprezesów. Nast. w I. 1933-1939 pełnił obowiązki prezesa Zarz. Koła. PBK kładł wówczas nacisk na pracę kult.­ oświat. i wychowanie żołnierzy. W 1934 przy współpracy z PBK powstał teatr żołnierski kierowany przez rtm. w st. sp. Stanisława Pulkiewicza. 7 V 1933 ks. J. otrzymał odznakę pamiątkową 1psk. 14 VI 1936 poświęcił sztandar Pow. Oddz. ZS, a wręczył go oddziałowi strzelców gen. bryg. Mieczysław Ryś-Trojanowski, d-ca Okr. Korpusu I W. W uroczystości wręczenia sztandaru wzięli udział m.in. przedstawiciele władz państw. na czele z Bogusławem Miedzińskim, wicemarsz. Sejmu RP, przedstawiciele władz wojsk. oraz mieszkańcy Garwolina. Tego też d. odsłonięto przy ul. Staszica kamień z tablicą upamiętniającą pobyt marsz. Józefa Piłsudskiego w mieście w VIII 1920, w czasie zwycięskiej ofensywy wojska pol. znad Wieprza na tyły nacierających na W. wojsk sowieckich. 16 IV 1939 ks. J. uczestniczył w patriotycznej uroczystości przekazania samolotu na wyposażenie lotnictwa pol.

Po ataku niem. na Polskę 1psk razem z kapelanem ks. Marianem Walczakiem opuścił Garwolin. Ks. kapelan J. pozostał w garnizonie. W I. 1939-1941 wniósł duży wkład pracy w zabezpieczenie zniszczonego w czasie kampanii wrześniowej kościoła par.

W początkowym okresie okupacji duchowieństwo na czele z ks. J. udzielało pomocy przybyłym na teren par. garwolińskiej wysiedlonym w 1. 1939-1940, z Pomorza i z Poznańskiego 1362 osobom, z kresów wsch. - 30 osobom oraz 325 ze Śląska.

Zarządzeniem z 10 X 1940 bp Czesław Sokołowski, administrator apostolski diec. siedleckiej czyli podl., nakazał duchowieństwu aby brało czynny udział w zbiórkach pieniężnych na PCK. Pół roku późn., 2 IV 1941pisał do ks. J. - „Pod dniem 24 zm. Nr 969, zawiadomiliśmy JWKs. Dziekana o tym, że zbieranie ofiar na PCK jest nieaktualne. Poza tą instytucją zmuszeni jesteśmy udzielać zapomóg najbardziej potrzebującym, zwłaszcza domom sierot, starców itp. Wobec tego prosimy i polecamy JWKs. Dziekanowi, ażeby od dnia 1maja rb., aż do dalszej dyspozycji nadsyłali na wymienione cele po 100 zł miesięcznie z całego dekanatu...". 24 IV 1942, bp wyraził zgodę ażeby proboszczowie przeznaczali jedną tacę w kwartale na PCK, a zebraną kwotę przekazywali pełnomocnikom PCK w poszczególnych pow.

Sytuacja księży pracujących w par. Garwolin była wówczas trudna. 10 V 1940 niem. władze okupacyjne usunęły ich z plebani, któtą przekazały na mieszkanie dla starosty. Ks. J. i wikariusze zamieszkali wówczas u parafian na terenie Garwolina. Mimo trudnej sytuacji materialnej par. i potrzeb wynikających z konieczności remontu zniszczonego kościoła, duchowieństwo par. prowadziło szeroką działalność charytatywną oraz współpracowało na tym polu z Oddz. Garwolin PCK.

1 II 1941 bp Sokołowski, erygował na prośbę ks. J. kaplice publiczne w Uninie i Puznowie. Pierwszą pw. Najświętszej Rodziny, drugą pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Kaplicę w Puznowie ks. J. poświęcił 2 III 1941. Niedługo późn., dekretem z 13 V 1941, bp Sokołowski zwolnił ks. J. z funkcji dziekana garwolińskiego. 20 V objął ją ks. prałat Aleksander Ejme, mianowany jednocześnie wiceprob. garwolińskim.

Ks. kanonik J. utrzymywał ścisły kontakt z dowództwem ZWZ­ AK Obwodu Garwolin i pełnił funkcję kapelana w rozbudowującej się konspiracji wojsk. oraz w odtwarzanym 1psk.

W poł. 1942 dotknęły go sankcje kurii biskupiej. 29 VI został posądzony o spiskowanie przeciw bp. Sokołowskiemu; 1 VII ukazał się dekret bpa obowiązujący od 1 VIII 1942 i anulujący zarządzenie z 13 V 1941. Odwoływał on ks. A Ejmego z funkcji dziekana i wiceprob. par. Gaiwolin, zawieszał czasowo ks. kan. J. w pełnieniu obowiązków prob. o.raz powierzał obowiązki dziekana i prob. par. ks. dr. Adamowi Dawidczykowi. 16 VII ks. J. napisał i wysłał do bpa pełen bólu list, w którym ustosunkował się do powyższych spraw. Tego też d. został ostrzeżony przez wywiad AK o grożącym mu aresztowaniu. Odpowiedział, że jako kapłan i prob. nie opuści parafian w tak trudnej chwili i nie będzie się ukrywał. Nast. d. niem. władze okupacyjne aresztowały w Garwolinie chor. Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego ps. „Kościesza", szefa kontrwywiadu Obwodu Garwolin ZWZ-AK od 1940, ks. J., rejenta Antoniego Pinakiewicza, byłego czł. Wydz. Pow. I Bolesława Warownego, woźnego UM w Garwolinie. Witczak-Witaczyński wywieziony do W. przebywał początkowo na Pawiaku (VIl-XIl 1942), a nast. w obozie na Majdanku, gdzie zginąl 27 III 1943. Trzej pozostali zostali zastrzeleni w d. aresztowania (17 VII 1942), na drodze z Pilawy do Łucznicy i pochowani na miejscu zbrodni. W Il 1943 żandarmeria niem. wyraziła zgodę na przeniesienie ich zwłok na cm. w Osiecku. Po zakończeniu działań wojennych trumna z ciałem ks. J. została przewieziona do Garwolina i złożona w grobie na cm. przyłączonym przez ks. kapelana w 1930.


ADS, akta osobiste ks. J.; Arch. Par. w Garwolinie, Kronika par. Garwolin 1V 1929 - 4 III 1933; Księga kronik. Par. Rz.-Kat. Garwolin 1933-1936; Skoroszyt akt prob. od 1927 do 1941; Akta probszczowskie 1942-1946; Sprawy dotyczące duszpasterstwa Wojsk Polskich; Księga protokolów Ligi Katolickiej w par. Garwolin; Sprawozdanie z prac Pow. Zw. Samorządowego w Garwolinie za rok 1936/1937; Z. Gnat-Wieteska, Ksiądz kanonik Marian Dominik Juszczyk, Garwolin 2000; tenże, 1 PSK; tenże, Armia Krajowa Obwód „Goląb"; tenże, Dzieje parafii Garwolin; tenże, Organizacje spoleczne i kulturalne w Garwolinie, [w:] Garwolin. Dzieje; fot. [https://echokatolickie.pl/index.php?str=100&id=4540&idd=14; dostęp 30.04.2021].

(autor Zbigniew GNAT-WIETESKA)