Ur. 7 IV w B.Podl. w rodzinie Kalmana Hartglasa i Aleksandry Debor z Rozencwajgów. Jego rodzice pochodzili z W., skąd (ok. 1880) przenieśli się do B.Podl. O. prowadził rozległą praktykę adwokacką (był m.in. prywatnym obrońcą sądowym). Rodzina Hartglasów była jedną z nielicznych, zasymilowanych rodzin żyd. w B.Podl. W jego rodzinnym domu nie przestrzegano obrzędów relig. oraz nie uczęszczano do synagogi. W przeciwieństwie do o., m. Apolinarego wyraźnie odcinała się od społ. żyd. Stąd też przez wiele lat nie wiedział nic o swoim pochodzeniu, używał im. Apolinary.
W 1892 r. H. został przyjęty do Gim. Bialskiego, którego dyr. był wówczas Makowelski. Przez całe gim. (8,5 r.) siedział w jednej ławce z Janem Ignacym Dąbrowskim, z którym przyjaźnił się od dzieciństwa. O tej pięknej przyjaźni H. napisał po latach w swoich wspomnieniach „Dąbrowski był to szczupły, chorowity i nieładny chłopiec, ale bardzo oczytany i inteligentny. […] Byliśmy potem razem i na Uniwersytecie w Warszawie, na Wydziale Prawnym. […] Został on członkiem PPS - Polskiej Partii Socjalistycznej »Frakcji«. Przyjaźń nasza wzmogła się jeszcze w okresie pierwszej rewolucji rosyjskiej w 1905 r., gdy podczas strajku na wyższych uczelniach przebywał on u swoich rodziców w Białej, ja zaś - po ukończeniu służby wojskowej - też przez szereg miesięcy siedziałem w Białej. Następnie los nas rozdzielił. [...] W ostatnich latach przed wojną zerwał on z socjalizmem i zaczął pisywać regularnie w prasie sanacyjnej […], ale pozostał nadal radykałem i demokratą […]. Wspominam o Janku Dąbrowskim nie tylko po to, by uczcić polskiego, chrześcijańskiego przyjaciela Żydów i syjonizmu, ale przez to, że Janek Dąbrowski, mimo woli i nieświadomie, spowodował zasadniczy przełom ideologiczny w moim życiu.”
Po uk. w 1900 gim., H. rozp. studia prawnicze na UW. W 1. 1903-1905 aktywnie uczestn. w studenckim ruchu socjalist. W II 1903 brał udział w demonstracji przeciwko wystawianej przez Stanisława Dobrzańskiego w Teatrze Rozmaitości, antysemickiej komedii pt. Zloty Cielec. Po demonstracji areszt. wraz z grupą kolegów i osadzony na Pawiaku na trzy tyg. W VII 1904 uk. studia (jako ekstern) i pod koniec VII t.r. zgłosił się jako ochotnik do wojska. Przyjęty został do stacjonującego w Białej 5 Pułku Piechoty im. Wilhelma I do 12 komp. Służbę wojsk. uk. w V 1905. W czasie rewolucji 1905 prowadził w Białej działalność syjonistyczną, m.in. wśród żyd. partii robot. „Bund".
W XII 1906 otrzymał świadectwo na prowadzenie spraw przy SO w S., jednak już na początku 1906 wystąpił w swojej pierwszej sprawie karnej, która miała miejsce w siedleckim sądzie. Wziął wtedy udział jako obrońca kilku osadników „holenderskich" z pow. włodawskiego. W tym samym czasie wyjechał do W. i rozp. współredagowanie narodowo żyd. (syjonistycznego) tyg. „Głos Żydowski", wyd. w jęz. pol. Z powodu trudności finansowych, po pewnym czasie gazetę zamknięto, a na jej miejsce powstał tyg. „Życie Żydowskie". Już wówczas H. znany był jako jeden z gł. działaczy syjonistycznych. W XII 1906 brał udział w III Ogólnorosyjskiej Konferencji Syjonistycznej w Helsingsforsie (dziś Helsinki).
Od początku 1907 czynnie współpracował z PPS w B.Podl. Na jednym ze spotkań syjonistów-socjalistów w S. poznał Jana Girtlera (ur. 1879), działacza PPS pochodzącego z Łukowa, który zaproponował mu współpracę. O swojej działalności dla PPS, pisał po latach we wspomnieniach: „[…] Girtler zgłosił się do mnie w Białej. Oświadczył mi on, że był na moim odczycie w S. i akceptuje moje poglądy. Widzi on, ze jestem z przekonań moich, poza syjonizmem, socjalistą, a ponadto przyjacielem narodu polskiego i jego dążeń do wyzwolenia się ze szponów Imperium Rosyjskiego. PPS posiada w Białej dość silną organizację, ale nie ma inteligenta, który mógłby prowadzić oświatowo-kulturalną pracę wśród robotników. Chce więc on mnie prosić, bym nie stając się członkiem partii PPS, zgodził się poświęcić część swego czasu na te robotę. Zgodziłem się […]. Zgodnie z umową rozpocząłem robotę i dwukrotnie tygodniowo wieczorem w rozmaitych konspirowanych miejscach prowadziłem z robotnikami pogadanki na tematy kulturalne, społeczne i polityczne, polecałem im i dostarczałem książki do czytania. [...] Tymczasem wrócił do Białej Janek Dąbrowski […]. Skomunikowałem go z Zychem i on też zaczął prowadzić pracę wśród robotników, ale już na szersza skalę, bo nie tylko kulturalno oświatową, ale i organizacyjną oraz propagandową. Moja praca dla PPS nie przeszkadzała mi bynajnmiej w dalszym prowadzeniu roboty syjonistycznej wśród Żydów". Aż do wybuchu II woj. świat., H. pozostawał w bliskich kontaktach z działaczami PPS.
Latem 1907 otrzymał świadectwo potrzebne do prowadzenia spraw przy „zjeździe sędziów pokoju" w S. Pozwalało mu to m.in. na prowadzenie wszystkich spraw w okr. siedleckim. Na pocz. VII postanowił przenieść się z Białej do S., gdzie mieszkał do 1919. Tutaj też rozp. praktykę adwokacką. Na pocz. VII 1909 r. zawarł związek małż. ze Ewą Chawą. Pomimo wielu obowiązków zaw. i rodzinnych, nadal aktywnie działał w ruchu syjonistycznym. Wybuch I woj. świat. zastał go w Niemczech. Do S. powrócił w XI 1915. Brał udział w pracach instytucji samorządowych, m.in. jako czł. Magistratu oraz RM. Ponadto należał do Podl. Koła Prawników. Za obronę pol. uczniów, którzy urządzili patriotyczną manifestację na ul. S., został postawiony przez Wojsk. Sąd Polowy. Skazano go na karę więzienia, którą zamieniono na wysoką grzywnę. Zapłacili ją mieszkańcy S., w dowód wdzięczności za obronę polskiej młodzieży. W 1917 popadł w konflikt z miejscowymi niem. władzami okupacyjnymi. Za napaść na niem. żandarma stanął przed Sądem Wojennym. Groziła mu za to kara śmierci, ale ostatecznie dostał karę grzywny. W tym samym r. wziął udział w III Konferencji Syjonistycznej w W., gdzie wygłosił referat pt. Zasady naszego programu politycznego.
W I 1919 został wybrany posłem z okr. bialskiego do SU z listy Ogólnych Syjonistów. Wraz z Izaakiem Grünbaumem, zał. w Sejmie (1919) Wolny Związek Posłów Narodowości Żyd. W SU był m.in. sekr. komisji prawnej oraz referentem wielu wniosków i projektów ustawodawczych (autor projektu ustawy sejmowej o uchyleniu ograniczeń ludności żyd. w byłej Kongresówce). W 1921 należał do współtwórców Bloku Mniejszości Narodowych. Posłował na Sejm przez 3 kadencje (1. 1919-1930). Po otrzymaniu mandatu posła, przeniósł się wraz z ż. i dwójką dzieci - Hanną (ur. 1910) i Teodorem do W. Tutaj ponownie otworzył praktykę adwokacką (od 1935 czł. Rady Adwokackiej w W.). Angażował się jednak gł. w procesy polit. oraz o podłożu antysemickim. Występował m.in. w głośnym procesie przytuckim (pogrom) oraz prowadził sprawę w związku rehabilitacją rabina płockiego Meira Szafiry (rozstrzelanego w VII 1920).
Nie zaprzestał również działalności publicystycznej. W 1. 1919-1920 redagował „Życie Żydowskie" oraz 11Tyg. Żydowski". Nast. do wybuchu II woj. świat. pisywał do "Hajntu" (żydowska gazeta wychodząca w W., o kierunku demokratyczno-syjonistycznym), 11Nowego Dziennika" oraz "Opinii". Współpracował również z pismami niem. i ros. Ponadto był autorem kilku publikacji na temat programu syjonizmu i krytyki „Bundu". Natomiast wszystkie swoje przemówienia w Sejmie wydał (w jęz. jidisz) w publikacji pt. Sejm - redes (W. 1922). Ogłosił również drukiem w języku polskim dwie książki: Terytorium a naród (1906) i Wazrożdiency iich teoria. Ponadto, ukazała się również jego broszura pt. Zasady naszego programu (1918).
W 1922 ponownie kandydował do Sejmu (z W.). Mandat uzyskał z listy Bloku Mniejszości Narodowych (podobnie w 1928). W I. 1925-1927 był prezesem Koła Żyd. w Sejmie. Jako jeden z czołowych ówczesnych polityków żyd., został prezydentem Organizacji Syjonistycznej tzw. Ogólnych Syjonistów (przedstawiciel frakcji Al Hamiszmar). Funkcję tę pełnił do wybuchu wojny. Ponadto, w 1936 został prezesem demokratycznej organizacji syjonistów, która związana była z PPS. W ramach działalności opozycyjnej PPS, brał udział w akcji bojkotowania wyborów do Sejmu w 1935. Pod koniec 1938 został wybrany czł. RM w W.
Wybuch woj. zastał H. w W. W tym okresie współtworzył Komitet Obywatelski, a w X 1939 został włączony do Judenratu. 20 XII 1939 opuścił Polskę. Z pocz. 1940 dotarł (przez Triest) do Jerozolimy, gdzie mieszkał aż do śmierci. Kiedy w 1942 powstała Komisja Ocalenia, H. został jej sekr. Zadaniem tej Komisji była pomoc prześladowanym i zabijanym Żydom z całej Europy. Latem 1945 rozp. pracę jako urzędnik w Agencji Żyd. Kiedy postało państwo Izrael (V 1948), został dyr. generalnym MSW. Zm. po ciężkiej chorobie w V 1953. Pochowany został w Tel Awiw-Jaffie. J. Żyndul we wstępie do wspomnień H. pt. Na pograniczu dwóch światów (W. 1996) napisała: „Hartglas, choć był Żydem narodowym, syjonistą, nigdy nie wyparł się polskiej części swej duszy, nigdy nie zapomniał o polskim dzieciństwie w Białej".
PSB, t. IX, s. 295 (M. Bernard); Hartglas Maksymilian Meir Apolinary, [w:] Encyklopedia historii II RP, s. 124 (J. Tomaszewski); A. Hartglas, Na pograniczu dwóch światów, wstęp i oprac. J. Żyndul, W. 1996; J. Żyndul, Śladami Polcia Hartglasa, „PKK", 1994 nr 1, s. 22-27; fot [https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5947111; dostęp 30.04.2021]..
(autor Sławomir HORDEJUK)