Czetwertynski Seweryn


Ur. 18 IV w W., s. Włodzimierza (zob.) i Marii Wandy z Uruskich. Dzieciństwo spędził w Milanowie w pow. radzyńskim w maj. rodziców. W 1885 rozp. naukę w gim. w Rydze, po uk. którego w I. 1891-1897 studiował na Wydz. Agronomicznym Politechniki w Rydze, a nast. ekonomię na uniwersytecie w Bonn. Działalność publiczną rozp. ok. 1900. Był czł. Komisji Hodowlanej Tow. Roln. w S. (od  1908 r. prezesem), delegatem taksowym Tow. Kredyt. Ziemskiego na okr. siedlecki, prezesem założonego przez siebie Tow. Roln. w Radzyniu, członkiem Komitetu Muz. Przemysłu i Roln., zał. i skarbnikiem Kasy Pożyczkowa-Oszczędnościowej Roln. i Ogrodników w W., prezesem Tow. Osad Roln. i Przytułków Rzemieślniczych (1908-1918), prezesem Komitetu Pomocy Biednym (1906), prezesem Wydz. Wyszukiwania Pracy przy Warszawskim Tow. Dobroczynności, prezesem W-skiego Tow. Cyklistów (1906-1916, a od 1927 prezesem honorowym). W 1907 C. znalazł się wśród zał. Tow. Popierania Przemysłu Lud. w Król. Pol., którego działalność miała koncentrować się na zakładaniu rzemieślniczych szk. lud. i upowszechnianiu przemysłu lud. W 1. 1907-1917 pełnił funkcję prezesa CTR, pierwszej w Król. Pol. instytucji obejmującej swoim działaniem cały kraj, której celem stało się podnoszenie kultury roln. większej i drobnej własności oraz zakładanie szk. roln. i podnoszenie poziomu oświaty na wsi. O osobistym zaangażowaniu C. w działalność instytucji świadczy fakt, że ofiarował plac pod budowę gmachu CTR przy ul. Kopernika w W. Jako prezes tow. starał się propagować nowoczesne  metody gospodarowania również w swoich dobrach w Suchowoli, jak i w okolicy.

Na przelomie XIX iXX w. przeprowadził komasację gruntów (serwituty zostały zlikwidowane w dobrach suchowolskich w 1881, jeszcze przez jego ojca!). W 1910 w Suchowoli zostało założone kółko roln., którego prezesem został C. W 1911 zaczęto organizować straż ogniową, założono Kasę Pożyczkowa-Oszczędnościową oraz bibliotekę, dla której prowadzono prenumeratę takich pism jak: „Przewodnik Codzienny", „Gazeta Świąteczna", „Wiadomości Codzienne", „Zorza", „Głos Ludu". W 1910 C. założył wzorowe gospodarstwo rolne w Zbulitowie, które było prowadzone w kierunku bardziej naukowym i miało być przyszlym warsztatem pracy dla uczniów szk. roln., która miała tu powstać, a do czego ostatecznie nie doszło.

Od 1905 był członkiem LN. W t.r. został współzał. surogatu endecji - Spójnia Narodowa i z jej ramienia w 1906 wybrany na posła do ros. I Dumy Państ. Po rychłym rozwiązaniu Dumy przez cara skupił się na działalności społ. I gospod., sprawy po.lit. ograniczając do przeciwdziałania projektowi wydzielenia Chełmszczyzny z Król. Pol. I przyłączenia jej do Rosji.

Po wybuchu I woj. świat. objął funkcję prezesa CKO, powołanego w W. z inicjatywy CTR, którego celem stala się pomoc ofiarom wojny. Po wycofaniu się wojsk ros. z Król. Pol. I przymusowej deportacji tys. Polaków do Rosji, CKO powołał nową placówkę w Petersburgu, gdzie znalazł się C. Jako czł. CKO wszedł do Rady Zjazdów Pol. Organizacji, której zadaniem było umożliwienie stałego porozumiewania się pol. organizacji w Rosji oraz do Narady Specjalnej, organu powołanego przez rząd ros. przy MSW, której zadaniem było rozdawnictwo funduszy państw., czuwanie nad rozmieszczeniem uciekinierów i wszelka opieka nad nimi.

C. pełnił również funkcję wiceprezesa Komitetu Narodowego Polskiego, który po zajęciu W. przez Niemców został przeniesiony do Petersburga i został uznany przez cara Mikołaja II za prawowite przedstawicielstwo Król. Pol. W VII 1917 z inicjatywy KPN powstała Rada Polska Zjednoczenia Międzypartyjnego (wszedł do Prezydium), która miała reprezentować pol. interesy wobec rządu ros. i dążyć do odzyskania niepodległości.

Wśród licznych zadań w na terenie Rosji C. wystarał się o powołanie Komisji Hodowlanej w Rosławiu, która zajęła się pozyskiwaniem środków finansowych na utrzymanie inwentarza ewakuowanego do Rosji, uzyskał pozwolenia na otwieranie pol. szk. prywatnych dla dzieci z jęz. pol. jako wykładowym.

W 1917 został czł. Komisji Likwidacyjnej, której zadaniem była likwidacja spraw pol. w Rosji. W 1918 został areszt. przez bolszewików i osadzony w więzieniu w Homlu. Po uwolnieniu z więzienia powrócił do Polski.

W odrodzonej Polsce zajął się działalnością parlamentarną, piastując w 1. 1919-1935 funkcję posła z ramienia ZL-N, przekształconego w 1928 w SN. Kandydował z okr. wyborczego w B.Podl. i był wybierany gł. głosami ludności wiejskiej. W Sejmie I kad. był członkiem Sądu Honorowego i referentem budżetu MSWojsk., w II - wicemarszałkiem Sejmu od 28 III 1928, przewodn. specjalnej komisji do zbadania zajść w Sejmie (X 1929 - II 1930), w III - wicemarszałkiem do 28 X 1931. Pracował w komisjach: od 1919 - prawniczej, skarbowo-budżetowej, wojskowej; od 1922 - skarbowo - budżetowej, skarbowej, spraw zagranicznych, wojskowej; od 1928 - budżetowej, wojskowej (po 1930 brak danych). W Sejmie zajmowały go gł. sprawy gospod. Za popieranie projektu parcelacji majątków ziemskich w drodze reformy roln. został 15 IX 1919 wykluczony ze. Zw. Ziemian. Z jego inicjatywy Sejm uchwalił ustawę przywracającą unitom majątki utracone w czasie prześladowań relig. w 1. 1877-1878.

C. był współwłaścicielem Hotelu Europejskiego w W., który w wianie wnios1a mu ż. Zofia z Przeżdzieckich, c. Gustawa i Marii z Czapskich. W 1924 hotel przekształcił się w s-kę akc. a prezesem zarz. s-ki został C. Pod zarządem s-ki hotel utrzymywał swą najwyższą kategorię i jako jedyny w Polsce zaliczany był w klasyfikacji międzynarodowej do hoteli luksusowych.

Angażował się również w działalność na z. radzyńskiej. Na przełomie 1926 i 1927 był gł. organizatorem gniazd Tow. Gimnastycznego „Sokół", które powstały w Radzyniu (był prezesem), Suchowoli (prezesem był jego s. Włodzimierz) i Krasewie. Finansował  działalność Narodowej S-ki Wydawniczej, która publikowała książki, broszury i prasę o tematyce narodowej. Jego maj. w Suchowoli w pow. radzyńskim stał się centrum organizacyjnym ruchu narodowego, gdzie powstawały koła SN i placówki OWP. Od 1936. C. pełnił funkcję prezesa Zarz. SN w pow. radzyńskim.

Suchowola w tym czasie stała się znana ze stadniny koni (zał. na początku I. 30-tych) i produkcji wysokiej jakości wódek gatunkowych. C. ufundował tu kościół oraz pomógł finansowo przy budowie szk. powsz. oddanej do użytku w 1928 (od 1998 Zespół Szk. w Suchowoli nosi jego imię).

Po wybuchu II woj. świat. za wspieranie ruchu oporu został areszt. w III 1941 i wyrokiem sądu doraźnego SS skazany na śmierć. Dzięki zabiegom rodziny wyrok zamieniono na obóz koncentracyjny. Przebywał w więzieniu na Zamku w L. i w obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Zm. 19 VI 1945 w pol. szpit. w Edynburgu w Szkocji.

Był autorem szeregu publikacji, m.in.: Dwadzieścia lat posłowania. Rady i przestrogi dla ludu polskiego wobec wyborów, W. 1928; Sprawozdanie z posłowania w III Sejmie posła Seweryna Czetwertyńskiego, W. 1930 oraz artykułów o treści gospodarczej w „Gaz. Roln.", „Przewodniku Kółek i Spółek Rolniczych" czy „Kalendarzu Rolniczym CTR w Król. Pol.".

Z małż. z Zofią Barbarą hr. Przeździecką, właścicielki dóbr Falenty i współwłaścicielką Hotelu Europejskiego (ślub 11 VII 1898), miał siedmioro potomstwa: Marię Józefę (1899-1991) ż. Michała hr. Grocholskiego; Barbarę (1900-1970) ż. hr. Remigiusza Grocholskiego, ppłk WP i AK; Annę (1902-1987), ż. Romana hr. Potockiego; Elżbietę Elwirę (1905-1972) ż. Wiktora hr. Plater-Zyberk; Włodzimierza (1907-1965); Stefana {1910-1978); Krystynę (1918-1994).


Kto był kim w II RP, Parlament Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1927, Posłowie i senatorowie RP 1919-1939
t. I; A Gątarczyk, Seweryn Czetwertyński (1873- 1945). Właściciel dóbr ziemskich Suchowola w powiecie radzyńskim i działacz obozu narodowego, L. 2005 (mps pr. drskiej w Bibl. Gł. UMCS); Lista strat osobowych ruchu narodowego 1939-1955, z. 1, wstęp J. Żaryn, red. W. Muszyński, J. Mysiakowska, W. 2008, s. 24; A. Gątarczyk, Seweryn Książę Czetwertyński. Bio­grafia, Radzyń Podl. 2007; tejże, Działalność społeczna i polityczna właściciela dóbr Suchowola księcia Seweryna Światopełk-Czetwertyńskiego, [w:] 75 lat szkoły podstawowej w Suchowoli (1928-2003), Radzyń Podl. 2004, s. 35-61; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Czetwertynski_Seweryn.jpg; dostęp 30.04.2021].

(autor Agnieszka GĄTARCZYK)