WROCZYSKI Czesaw


Ur. 19 VII 1889 w B.Podl., s. Czesława i Jadwigi z d. Dybowskiej. Do gim. uczęszczał w B.Podl. Brał czynny udział w dwóch akcjach strajkowych w 1902 (domagano się wykładów religii w jęz. polskim) i 1905 (kiedy walczono o polską szkołę). W wyniku tej ostatniej otrzymał tzw. „wilczy bilet”, naukę na szczeblu gim. uk. ostatecznie w 1907 w Dorpacie. Absolwent Wydz. Lekarskiego Uniw. w Paryżu (1912). W l. 1912-1914 pracował w jednym z paryskich szpitali. Wrócił do Rosji, gdzie na przełomie V i VI 1915 w Saratowie zdał egzaminy państwowe i otrzymał stopień lekarza.

Po powrocie do kraju zamieszkał w B.Podl., gdzie w l. 1915-1917 prowadził prywatną praktykę lekarską. W tym czasie należał do Komitetu Polskiego, zajmował się krzewieniem oświaty wśród chłopów na Podl. Był sekr. utworzonego w tym celu Klubu Litewsko-Podl. Na polecenie organizacji prowadził działania zmierzające do utworzenia SN w budynkach poklasztornych w B.Podl. Seminarium zostało zamknięte przez niemieckie władze okupacyjne. Na skutek denuncjacji razem z ż. aresztowany i postawiony przed niemieckim sądem polowym. Został skazany na 3 l. więzienia, zaś ż. na półtora r. Trafił do więzienia w B.Podl., a nast. w Halle na terenie Niemiec.

W VII 1918 opuścił więzienie i powrócił do rodzinnego miasta, włączył się do działań POW na Podl. W XI i XII 1918 w pow. nadbużańskich mianowany przez Sztab Główny WP tzw. „lekarzem zaufania” na etapy Bugu i z-cą kom. rządu na etapie Leona Karpińskiego. Przyczynił się do zwolnienia przez władze niemieckie rozbitych i wziętych do niewoli oddziałów POW z rejonu Janowa Podl.

Od 1 I 1919 lekarz pow. w B.Podl., 6 III 1920 mianowany przez Józefa Piłsudskiego kom. nadzwyczajnym ds. walki z epidemią duru plamistego na kresach. Na stanowisku tym pozostał do 13 VII 1920, tj. do ewakuacji Wilna.

5 IX 1920 jako ochotnik wstąpił do WP, został mianowany na naczelnego lekarza 21 pp. w stopniu kpt. Wraz z pułkiem udał się na front, uczestniczył w walkach pod Płomnem, Szepietówką i Miropolem. W X 1920 przydzielony do dyspozycji Naczelnego Nadzwyczajnego Komisariatu do walki z epidemiami i delegowany do Grodna. 19 VIII 1921 bezterminowo urlopowany z wojska. Od X 1921 zatrudniony jako referent w Minsterstwie Zdrowia Publicznego.

Był stypendystą na studiach w Stanach Zjednoczonych gdzie zapoznał się z metodami pracy administracji służby zdrowia. Otrzymał dyplom higieny Uniw. Johna Hopkinsa w Baltimore. Po powrocie do kraju w 1923 kierownik Państwowej Szk. Higieny, w 1924 Generalny Dyr. Służby Zdrowia MSZ w randze wiceministra. Pracując w ministerstwie dwukrotnie przebywał w Bułgarii i Grecji na życzenie Ligi Narodów podejmując tam walkę z epidemiami.

W 1927 opuścił na własne żądanie służbę państwową i rozpoczął pracę w samorządzie. m.st. W. jako dyr. Wydz. Zdrowia i Opieki Społecznej. W 1930 doktoryzował się na Uniw. Poznańskim, od 1935 poświęcił się pracy naukowej, został wykładowcą w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Autor ok. 40 publikacji z dziedziny medycyny społ., w 1938 naczelny wizytator higieny szk. w MWRiOP.

Zmobilizowany w VIII 1939 z przydziałem do Szpitala Ujazdowskiego w W. Po ewakuacji znalazł się w Trembowoli, gdzie dostał się do niewoli radzieckiej. Wywieziony do obozu jenieckiego NKWD zorganizowanego w Kozielsku. Pod koniec swego pobytu w obozie przejął kierownictwo nad kuchnią. Od tej pory jakość wyżywienia uległa poprawie, oczywiście w ramach możliwości. Jako przew. komisji sanitarnej złożonej z jeńców lekarzy, kontrolował jakość i ilość produktów wydawanych jeńcom do spożycia, sposób przyrządzania posiłków, a także przestrzeganie norm żywieniowych. Na podstawie przeprowadzonych badań komisja z jego udziałem opracowała memoriał, który za pośrednictwem władz obozu miał dotrzeć do komitetu sanitarnego Ligi Narodów. Stwierdzono w nim, że żywność dostarczana jeńcom nie zawierała odpowiedniej ilości tłuszczów, węglowodanów, witamin, było jej mało. Według komisji personel obozu wydawał jeńcom 65% tego, co powinien, resztę najprawdopodobniej rozkradał.

Kpt. rez. Cz. W. figuruje na Liście Wywózkowej NKWD 059/1 z V 1940; wywieziony na uroczysko Kozie Góry i tam rozstrzelany. Po rozstrzelaniu jego ciało złożono do dołu nr 8.

Z wybitną działalność niepodległościową odznaczony Komandorią Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Kawalerskim OOP i medalem Niepodległości.

Pozostawił ż. Marię z Dębskich, c. Magdalenę i Krystynę, s. Mariana.

 

Boruta T., Podlasiacy w obozach Kozielsk, Ostaszków i Starobielsk, [w:] Podlasiacy w Katyniu, red. nauk. P. Matusak, S. 1996, s. 30-31; Katyń. Księga cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, W. 2000; Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk, wstęp i oprac. A. L. Szcześniak, W. 1989; Lubodziecki S., Wspomnienia o lekarzach z obozu jeńców wojennych w Kozielsku, „Lekarz Polski na Wschodzie” 1943, nr 5, s. 179; Przewoźnik A., Adamska J., Zbrodnia katyńska. Mord. Kłamstwo. Pamięć, Kr. 2011, s. 32; Pro Memoria, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1990, nr 1/2, s. 440-441; Rozstrzelani w Katyniu. Alfabetyczny spis 4410 jeńców polskich z Kozielska rozstrzelanych w kwietniu-maju 1940, według źródeł sowieckich, polskich i niemieckich, pod. red. M. Skrzyńskiej-Pławińskiej, W. 1995; Indeks represjonowanych. Rozstrzelani w Katyniu, red. i koordynacja M. Skrzyńska-Pławińska, t. I, W. 1995; AAN, HI-IV-mf. 34, kl. 77, Odpowiedź na kwestionariusz. Ppłk dr Felsztyn Tadeusz, k. 7; Arch. Wschodnie, sygn. V/RM/01, Okres pobytu w niewoli bolszewickiej na podstawie przeżyć własnych, k. 4; sygn. V/RM/05, Protokół przesłuchania J. Rodziewicza, k. 7.

(autor Maryla FAŁDOWSKA)