Ur. 17 VII 1862 w Pieczyskach na Maz. (podawane są także inne daty urodzenia, np. 1861) w zubożałej rodzinie ziemiańskiej. Jego o. Adam brał udział w powstaniu styczniowym, za co był więziony i gnębiony kontrybucją, m. Celina z d. Żołdowiczówna była uczennicą malarza Aleksandra Lessera, co wpłynęło na zamiłowania malarskie i przyszłość s. T. miał brata Maurycego (ur. 1858) i siostrę Marię Helenę.
Pierwsze nauki T. pobierał w szk. finansowanej przez Kolej Warszawsko-Wiedeńską. T. uk. III Gim. w W. oraz Warszawską Szk. Rysunku, dokąd został przeniesiony przez m. W szk. tej przez prawie 4 l. uczył się pod kierunkiem Wojciecha Gersona i Aleksandra Kamińskiego. Wykazywał duże zamiłowanie do obranej dziedziny sztuki i nieprzeciętny talent, zapowiadając się dobrze jako artysta malarz. W 1883 wyjechał do Monachium, otrzymawszy stypendium imienia Korwin-Szymanowskiego. Wstąpił do ASP i studiował tam blisko 2 l. W 1885 wyjechał do swoich krewnych Skrzyńskich do Moskwy, gdzie został czł. Tow. Moskiewskich Malarzy. Pracował jako ilustrator tygodnika „Russkij Sport”, malował konie dla tamtejszego Tow. Wyścigów Konnych oraz sceny rodzajowe z życia rosyjskiego dla osób prywatnych, zdobywając znaczną popularność. W okresie późniejszym, w 1901 wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował studia malarskie w Akad. Rodolphe'a Juliana. Przy okazji jednej z wystaw odbył w stolicy Rosji wraz ze swą młodą małżonką, Marianną z Jakubowskich (ur. 1866), krótki wzlot w koszu balonu na uwięzi.
W 1892 w Moskwie przy ul. Twerskiej w domu Gorłunowa 11 III ur. mu się s. Tadeusz. W 1893 wyjechał do Wygody k. Janowa Podl., gdzie przebywał do 1898. W tamtejszej stadninie państwowej wykonywał zamówione portrety koni pełnej krwi. Tam też w czasie kilkuletniego pobytu zajął się lataniem i przystąpił do własnych eksperymentów lotniczych. W Janowie Podl. T. urządził sobie pracownię w stadninie w budynku numer 4, gdzie poza stajnią dla dwuletnich ogierków i klaczy prywatnych na górze było mieszkanie. W miejscowym arch. kościelnym zachował się dokument chrztu s. Tadeusza Mariana z 10 VI 1894 (zob.). Świadkami chrztu byli dwaj znani weterynarze z Wygody: Tadeusz Betley (wówczas starszy weterynarz w wieku 45 l.) i Edward Land (wówczas młodszy weterynarz, 28 l., późniejszy kierownik stadniny i dyrektor stada w Gnieźnie). Rodzicami chrzestnymi zostali: Edward Land oraz Janina Betleyówna. Akt chrztu podpisał ks. Julian Szulborski. Wyjaśniona jest też przyczyna opóźnienia chrztu (narodziny Tadeusza nastąpiły ponad dwa lata wcześniej) - nieobecność ojca. Chrzestna matka, Janina Betleyówna, c. Tadeusza, w momencie chrztu Tadeusza była 14-letnią dziewczyną, ur. 12 VII 1880 w Janowie, mieszkającą wraz z o. na Wygodzie. Miała ona zostać uznaną malarką, a malarstwa uczył ją właśnie m.in. T. Jej dorobek przepadł w Powstaniu Warszawskim, lecz dwie jej wczesne prace zachowały się właśnie w Janowie, obie w kościele pw. św. Trójcy. Pierwszy to „Ostatnia Wieczerza” z 1898, kopia Leonarda da Vinci przy głównym ołtarzu, druga to wykonana w 1901 i podpisana przez malarkę kopia Rafaela „Przemienienie Pańskie”, która jest ukryta pod obrazem „Ukrzyżowanie”, w bocznym ołtarzu. Przy opisie jej prac wspomina się, że były takie, które wykonywała wspólnie z T. Być może „Ostatnia Wieczerza” to także ich wspólny obraz.
Wiele obrazów T., szczególnie o tematyce konnej, namalowanych w Janowie Podl., zaginęło - być może znajdują się one w Rosji. Znanych jest kilka jego prac, na których występują konie: ogier Kordjan - typowy obraz dla okresu janowskiego (1896), ogier Alaric z dżokejem (po 1904), ogier Wrogard pod jeźdźcem Brayem (1896). W Muz. Narodowym w W., w kolekcji cyfrowej, znajduje się 15 pozycji związanych z T., m.in. dwa autoportrety, studium do obrazu „Polscy malarze bataliści” i rysunki, w tym kolejny autoportret wykonany ołówkiem w XII 1894 prawdopodobnie w mieszkaniu lub pracowni na Wygodzie Janowskiej.
Wśród innych prac T. najbardziej znane są „W ogrodzie” (z okresu monachijskiego), „Henryk Sienkiewicz i jego wizje”, „Dziewczyna w ogrodzie”, „Alegoria muzyki”, „Dorożki” oraz pejzaże. T. tworzył sceny batalistyczne z okresu I woj. świat. oraz wojny 1920. Był także twórcą scen rodzajowych i studiów charakterystycznych typów ludowych. Zdarzały się także rysunki-karykatury. W 1916 na Wystawie Wojennej w warszawskim Tow. Zachęty Sztuk Pięknych otrzymał III nagrodę za obraz „Polska w 1914 roku”. Od tego czasu regularnie wystawiał w Zachęcie i należał do wielu stowarzyszeń artystycznych przy niej powstałych, m.in.: Grupy Warszawskich Artystów Pro Arte oraz Koła Mazovia. Malował olejno, akwarelami i pastelami.
T. od dzieciństwa interesował się wznoszeniem w powietrze. Wspominał, że już w rodzinnych Pieczyskach przyprawiał sobie do ramion patyki z indyczymi piórami i skakał z murków. W Janowie, a raczej na Wygodzie, gdzie przebywał przez niecałe 5 l., poza malowaniem zajął się też obserwacją ptaków i owadów przyglądając się ich technice lotu i szybowaniu. Na podstawie badań i przemyśleń rozpoczął eksperymenty z własnymi modelami szybowców. „Pierwsze próby nastąpiły w 1894 na polach wygodzkich owocując kolejnymi pomysłami konstrukcyjnymi. W pracy korzystał z pomocy miejscowego żydowskiego stolarza. Do prac wykorzystywał głównie drewno topolowe, osinowe i wierzbowe”. Wśród głównych modeli wykonanych przez T. wymienia się kilka kolejnych wersji „Lotni”, „Śrubowca”, czyli prototyp śmigłowca z 1908 oraz „Łątkę” - prototyp samolotu z 1911. („Lotnia” była numerowana od pierwszej do piątej, ale z nich tylko trzy były „janowskie”, wykonane w l. 1894-1896). T. korespondował m.in. z Otto Lilienthalem - niemieckim konstruktorem i pilotem szybowców, który zaprojektował kilkanaście maszyn i jako pierwszy pomyślnie wzniósł się na zbudowanym przez siebie szybowcu. Większość poważniejszych prób T. z konstrukcjami własnego pomysłu skończyła się jednak niepomyślnie. Tak było z „Lotnią”, szybowcem o powierzchni skrzydeł wynoszącej 7 m², z którą w VI 1896 przedsięwziął kilka prób skoków-wzlotów, wznosząc się w czasie jednej z nich nieco w górę, dzięki czemu wykonał kilkunastokrokowy lot ślizgowy. Następnie (1898) wykonywał skoki-wzloty również z 3,5-metrowego rusztowania. Kolejne próby doprowadziły do uszkodzenia szybowca. Także doświadczenia ze „Śrubowcem”, z którym przeprowadzał próby na podwórzu domu, w którym mieszkał już w późniejszym okresie w W. nie wypadły pomyślnie. Koncepcja modelu polegała na dwóch przeciwbieżnych dwułopato-wych wirnikach napędzanych siłą mięśni za pomocą korby. Kolejne udoskonalenia: dodanie do maszyny podwozia, a w 1909 zamontowanie silnika Anzani o mocy 2,5 KM - również nie doprowadziły do zadowalających rezultatów i „Śrubowiec” pozostał eksponatem, demonstrowanym później jedynie na wystawach. Trzeci model, „Łątka” także nie był udaną konstrukcją i przeprowadzane z nim próby wzlotu nie były zadowalające. Samolot posiadał wady konstrukcyjne i był niezdolny do lotu. Model ten miał wszakże pewną oryginalność: zmienny kąt nastawienia skrzydeł, co w owym czasie było nowością. Samolot jako eksponat pozostał w hangarze, gdzie później uległ zniszczeniu. Na kolejne projekty nie było już pieniędzy, jednak wykonana praca, rozbudzone nią dyskusje i eksperymenty, wynalazki i niektóre elementy konstrukcyjne, również sama uporczywość w realizacji marzeń i działalność popularyzatorska, także w przedwojennych pismach lotniczych, zdobyły T. uznanie i tytuł pioniera polskiego lotnictwa. Losy rozdzieliły go na około 20 l. z ochrzczonym w Janowie s., z którym spotkał się przypadkiem dopiero na zjeździe konstruktorów samolotowych w Paryżu. Tadeusz Tański był uzdolnionym konstruktorem i wynalazcą. Wśród jego dokonań najbardziej eksponuje się prace nad silnikami lotniczymi (w 1916 zbudował dwunastocylindrowy silnik o mocy 520 KM, a 2 l. później silnik gwiazdowy do napędu lekkich samolotów) i skonstruowanie pierwszego polskiego samochodu pancernego na bazie Forda T. W 1940 Tadeusz został aresztowany przez Niemców w ramach eliminacji polskiej inteligencji i po odmowie współpracy, zamordowany w Auschwitz w III 1941.
Ostatnie lata życia T. spędził w Olszance na Mazowszu. Grób T. znajduje się na cm. w Puszczy Mariańskiej k. Olszanki. W 1956, w 60. rocznicę jego pionierskiej w Polsce działalności szybowcowej, Aeroklub PRL ustanowił medal jego im., przyznawany corocznie za najwybitniejsze osiągnięcia szybowcowe. Jego imieniem nazwane zostały w 1980 Zbiorcza Szk. Gminna i LO w Puszczy Mariańskiej. Imieniem jego nazwane zostały także: Szkoła Szybowcowa w Fordonie k. Bydgoszczy (obecnie nieistniejąca) oraz ul.: w W., Gd. i Kr. W Janowie Podl. im. T. nazwano jedną z ul. i szk. podst. Choć na Podl. się nie urodził, przeżył tam ważne dla siebie lata i pozostał w pamięci ludzkiej jako osoba mocno związana z tym regionem.
Tański Cz., Praca nad lotem mechanicznym u nas 1893-97, „Młody Lotnik” 1925, nr 4-5; Ptaszyńska E., Fałtynowicz Z. (koncepcja i scenariusz), Malarze polscy w Monachium, Suwałki 2005; Glass A., Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939, W. 1977; Glass A., Polskie konstrukcje lotnicze do 1939, t. 1, Sandomierz 2004; Petrynik R., Strzałkowski P., Opowieści o dawnym Janowie, Arche 2017; Wotowski S., Stado janowskie, „Gazeta Rolnicza” nr 1-2, 3, 7, 1921; Wotowski S., Stado janowskie, „Jeździec i Myśliwy” nr 2-10, 1896; Rola-Stężycki A. Z., Awiator spod Grójca, „Okolica” 5 (61), 2005; Kolendo-Korczakowa K., Oleńska A., Zgliński M. (red. i opr.), Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat Biała Podlaska, W. 2006; Metryki kościelne Janowa Podl., portal lubgens, [dostęp 2017]; Muz. Narodowe w W., kopie obrazów: Cyfrowe.mnw.art.pl, w tym autoportret, którego fragment jest ilustracją do tego tekstu [dostęp 2018]; Portal Puszczy Mariańskiej, http://www.puszcza-marianska.pl/index.php/ cz_tanski [dostęp 2018]; Portal Samoloty Polskie, http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/3020/126/Tanski-Czeslaw [dostęp 2018]; Portal szkół Janowa Podlaskiego, http://zpo.janowpodlaski.pl/zespol-placowek-oswiatowych/patron/ [dostęp 2018]; Portale aukcyjne m.in. http://www. artinfo.pl/aukcje/czeslaw-tanski/dow-z-towarzysza-na-punkt-sanitarny; i Artnet (Internet), kopia obrazu Czesława Tańskiego „Pejzaż z polem kapusty”, aukcja 2016 [dostęp 2018]; Wikipedia: Czesław Tański https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw_Ta%C5%84ski [dostęp 2018].
(autor Piotr STRZAŁKOWSKI)