SZLUBOWSKI Bronisaw


Ur. 7 X 1855 w Radzyniu, na chrzcie otrzymał imiona: Bronisław Feliks Maria Franciszek Antoni Wojciech Józef. S. Stanisława Floriana, właściciela maj. radzyńskiego i Bogumiły Bronisławy, c. Wojciecha Korwin Prendowskiego, znanego z gospodarności dziedzica dóbr Czyżowa Szlacheckiego i Zawichostu oraz Kolety Łabęckiej. Sz. miał dwoje starszego rodzeństwa - Henryka (ur. 1852) i Marię (ur. 1853) oraz siostrę bliźniaczkę Konstancję. M. zmarła przy urodzeniu bliźniaków - miała 24 l.

Herb rodziny Ślepowron, zwany również Korwin, przedstawia w polu błękitnym podrywającego się do lotu, trzymającego w dziobie złoty pierścień czarnego kruka na srebrnej podkowie z krzyżem kawalerskim złotym. Najwcześniejsze źródłowe informacje o rodzie pochodzą z pocz. XVII w. Gniazdem rodzinnym Szlubowskich było Szlubowo w Ziemi Ciechanowskiej. W XIX w. rodową siedzibę stanowił maj. Opole w pow. włodawskim. W 1834 dziad Sz. - Antoni, s. Józefa, zakupił dobra Radzyń w pow. radzyńskim. Transakcja niniejsza ustawiła Antoniego - sędziego pokoju pow. włodawskiego - w szeregu największych właścicieli ziemskich pow. radzyńskiego. Synowie Antoniego - Stanisław Florian i Józef - pełnili funkcje sędziów pokoju, byli członkami Tow. Rolniczego, wchodzili w skład Rady Opiekuńczej szpitala Św. Kunegundy w Radzyniu. W 1869 radzyńska linia Szlubowskich otrzymała tytuł hr. nadany im przez papieża Piusa IX.

O. Sz. - Stanisław Florian - zm. w Radzyniu 22 IV 1895 w wieku 81 l. Jeszcze za jego życia Henryk i Bronisław Szlubowscy otrzymali część z radzyńskich włości. Sz. został właścicielem dóbr Chomejowa Wola, zwanych też Olszewnicą, a Henryk - dóbr Białka i Kostunin. Ostatecznego działu rodzinnego dokonano w 1896. Siostry Konstancja i Maria zrzekły się swoich praw do maj. Radzyń na rzecz B. Sz. Powodem, dla którego głównym spadkobiercą został najmłodszy s., a nie najstarszy, była prawdopodobnie choroba Henryka. U kresu życia ubezwłasnowolniony, wydaje się, że tylko przez krótki czas samodzielnie zarządzał swoją schedą. Zm. 27 V 1927 mając 75 l.

W 1892 Sz. poślubił Zofię Chłapowską (ur. 15 V 1869) pochodzącą z Wielkopolski z rodu Chłapowskich z Kopaszewa. Zofia była c. Anny i Kazimierza, a wnuczką gen. Dezyderego Chłapowskiego z Turwi, prekursora nowoczesnego rolnictwa. Ślub odbył się 26 IV 1892 w Kopaszewie. Krótko potem Sz. uległ poważnej chorobie, jej wynikiem był postępujący paraliż. Szlubowscy nie mieli dzieci. U kresu życia na spadkobierców wybrali synów Bronisławy z książąt Woronieckich Doria Dernałowicz - siostrzenicy Sz. Akt przysposobienia Adama i Stanisława sporządzono w 1938.

Pomimo choroby, Sz. sprawy majątkowe prowadził tam doskonale. Dobra składające się z czterech folwarków i funkcjonujących tu zakładów przemysłowych: gorzelni, cegielni, tartaku, młyna i miejsc eksploatacji torfu w opinii współczesnych były bardzo dobrze zarządzane. Sz. był człowiekiem bardzo oczytanym, niezwykle inteligentnym, zaangażowanym w życie polityczne.

W okresie zaborów, w latach wzmożonej rusyfikacji tak jak inni ziemianie włączył się aktywnie w działalność mającą na celu obronę polskości i wiary oraz pracę społeczną. Jednym z przejawów walki Polaków z nasilającą się po powstaniu styczniowym rusyfikacją były starania podejmowane w celu ochrony bądź tworzenia polskiej szk. elementarnej. Postawa Sz. była w tym przypadku zdecydowana. Wycofał fundusze na utrzymanie szk. w mieście z chwilą wprowadzenia nauczania w jęz. ros. Zabronił pracownikom ze swoich dóbr posyłać do niej dzieci. Sam zorganizował naukę dla nich w maj. Władze zaborcze próbowały wyegzekwować od Sz. fundusze na szk. w sądzie.

Głośną sprawą, w którą zaangażowany był osobiście właściciel Radzynia była walka w obronie kościoła w Opolu, dawnym maj. Sz. Przodkowie Sz. ufundowali tam kościół, który pełnił rolę rodowej kaplicy grobowej. W czasie, kiedy stawiano kaplicę miejscowa par. łacińska posiadała stary kościół par. Początkowo była tam również świątynia unicka, ta jednak ze względu na wiek uległa zniszczeniu. Wobec takiej sytuacji ówczesny administrator diec. lubelskiej - bp Wojciech Skarszewski, przekazał unitom w użytkowanie świątynię par. w Opolu. Katolicy natomiast otrzymali zgodę od Sz. na odprawianie mszy w kaplicy rodzinnej, która zaczęła funkcjonować jako kościół pw. Zwiastowania NMP. Wciąż jednak składano tam prochy zm. z rodziny fundatorów. W okresie prześladowań unitów, w 1890, zniesiono par. opolską, jej ziemie przekazano par. prawosławnej. Ufundowana przez Sz. kaplica stała pusta. Podziemia ograbiono, zbezczeszczono pochowane tam ciała. Przez l., mimo wielu starań miejscowej ludności, nic się nie zmieniło. Dopiero ukaz tolerancyjny z 1905 dał nową nadzieję na odzyskanie świątyni. Wysłano do Petersburga prośbę o jej odzyskanie, jednak wobec braku odpowiedzi przystąpiono do jej okupacji. Na skutek decyzji gub. siedleckiego w 1907 kościół oddano duchowieństwu prawosławnemu. Cerkiew przystąpiła do jej ostatecznego zajęcia, a dla podkreślenia tego fak-tu 4 XII 1907 dokonano jej poświęcenia. Walkę o kościół podjęli obok parafian także potomkowie jej dawnych właścicieli - Sz. oraz hr. Wielhorska z Rzymu. Wobec bezskuteczności działań sprawę poddano pod obrady parlamentu rosyjskiego. Interpelacja przygotowana przez Koło Polskie w Dumie Państwowej podpisana została przez 38 posłów, a omawiana była w 1910. Obrońcy kościoła w Opolu przegrali walkę w ostatecznym głosowaniu. Kościół pozostał w rękach prawosławnych, do 1918 pełnił rolę cerkwi. Rekompensatą było zezwolenie władz na budowę nowej świątyni. Historię świątyni w Opolu oraz walkę o nią opisał sam Sz. w książce O kościół w Opolu wydanej w 1910.

W okresie zaborów w maj. radzyńskim Sz. organizował spotkania - zjazdy ziemian i chłopów, podczas których rozmawiano o pracy w obronie polskości i wiary. W czasie wizyty duszpasterskiej bp. Jaczewskiego w Radzyniu w 1905 Szlubowscy zorganizowali uroczystą oprawę tego wydarzenia. Kilkanaście lat później, w 1918, Sz. był również wśród witających bp H. Przeździeckiego - ordynariusza wskrzeszonej diec. podczas przyjazdu do S.

Działalność na polu politycznym, obywatelskim uzupełniała aktywność Sz. na polu społecznym. Przybierała ona różne formy i często wykraczała poza zakres zwykłej pomocy. Jednym z przejawów pracy dla miejscowej ludności było zakładanie przy dworach ochronek. Ochronka działała m.in. w Radzyniu, przy folwarku Gubernia. Szlubowscy anonimowo wspierali również też zdolną młodzież z teren maj.

Sz. włączył się w działalność organizacji rolniczych. W 1909, wzorem innych miejscowości w pow., powstało kółko rolnicze. W 1910 liczyło 69 czł. Jej prezesem był początkowo Sz., w l. późniejszych Adam Żarski - administrator dóbr radzyńskich. Właściciel maj. radzyńskiego niejednokrotnie figurował jako wspierający finansowo działalność nie tylko miejscowego kółka rolniczego, ale i CTR. Za główne zadania kółek uważano podnoszenie poziomu kultury rolnej we wsiach położonych niedaleko centrum dóbr. Było to możliwe dzięki sukcesywnie kupowanym narzędziom, wprowadzaniu nawozów sztucznych oraz prowadzeniu edukacji rolnej. Kółko Rolnicze w Radzyniu kupowało narzędzia i sprzęt rolniczy, nawozy, organizowało również kursy i pogadanki dotyczące nowych metod upraw i nawożenia. W celu umożliwienia włościanom dostępu do nauki, założono gospodarstwo doświadczalne.

Radzyńskie Kółko Rolnicze w 1913 zorganizowało wystawę. W komitecie zasiadali Sz., jego małżonka Zofia, książę Czetwertyński oraz in. ziemianie i czł. stowarzyszenia. Relacje z wystawy zamieściła gazeta „Wieś i Dwór”. Prezentowano na niej produkty rolne i zwierzęta hodowlane z okolicznych maj. i gospodarstw, maszyny rolnicze z radzyńskiej fabryki Laskowskich, warsztaty tkackie i wyroby podopiecznych Koła Zjednoczonych Ziemianek w Radzyniu pod kierownictwem Zofii Sz. W trakcie trwania wystawy radzyńskie Tow. Miłośników Sceny i Muzyki prezentowało swój dorobek. Z dbałością o rozwój oświaty rolniczej w pow. radzyńskim związana była również fundacja folwarku Kąty. Wydzielony z obszaru należącego do dóbr radzyńskich przeznaczony był przez Sz. na cele kult.-ośw., prawdopodobnie na szk. rolniczych.

Politycznie Sz. przez wiele l. związany był z narodową demokracją. Zaangażowany był również w działalność Związku Ziemian. W l. 1918-1920 należał do grona czł. Kom. Rewizyjnej tej organizacji. Zaangażowanie polityczne Sz. przejawiało się również w działalności wydawniczej. Jej wynikiem był ukazujący się w W. w l. 1914-1915 dziennik „Głos. Dziennik Polityczny” omawiający bieżące wydarzenia w kraju i na świecie. Sz. przypisuje się również autorstwo pracy, która ukazała się pod pseudonimem „Korwin”. Tekst pt. Jak w obecnej chwili przedstawia się sprawa polska? Kilka uwag na czasie prezentował poglądy polityczne autora na temat kształtu niepodległej Polski.

W historii Radzynia Sz. zapisał się przekazaniem pałacu na rzecz Państwa. Stosowne dokumenty podpisano w W. 29 V 1920. Rezydencja została przekazana MSW na cele związane z wojskowością.

Działalność Sz. wspierała ż. Zofia. Tak jak w innych maj., również w Radzyniu zorganizowano Koło Zjednoczonych Ziemianek (od 1907 Tow. Zjednoczonych Ziemianek), które prowadziło działalność ośw. i społ. wśród kobiet wiejskich. Kołem radzyńskim kierowała Z. Szlubowska. Pod opieką ż. znajdowała się czytelnia prowadzona w maj., w której udostępniano miejscowej ludności elementarze, ilustrowane czasopisma, poradniki rolnicze, beletrystykę. Czytelnię odkryły władze ros. w 1907. Wypożyczalnię książek w maj. radzyńskim prowadzono również po odzyskaniu niepodległości. Pod szczególną opieką Z. Szlubowskiej znalazł się także powstały w 1921 przy par. radzyńskiej sierociniec zwany „Domem Św. Józefa”. Dziećmi opiekowały się ss. Albertynki. Przełożoną zakładu była s. Longina, personel stanowiły natomiast cztery wychowawczynie oraz pielęgniarka. Pobyt w przytułku był bezpłatny.

Schorowany Sz., zm. w W. 19 XII 1939. Pogrzeb, który odbył się w wojennych warunkach i skromnej oprawie, zgromadził przedstawicieli ziemiaństwa. Msza pogrzebowa odprawiona została w kościele pw. Św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu i tam też, w podziemiach, spoczęły jego szczątki. Zgodnie z testamentem miejscem pochówku miał być Radzyń. Maj. radzyński otrzymać mieli Adam i Stanisław Doria-Dernałowicze. Maj. Olszewnica (Wola Chomejowa) odziedziczyła Zofia. Dawna właścicielka Radzynia podczas wojny przebywała w W. Była tam na pewno w trakcie walk powstańczych w 1944. Po wojnie zamieszkała w Kr. Dożyła wieku 92 l., zm. 14 XII 1961.

 

Chłapowski D., Chłapowscy: Kronika rodzinna, W. 1998; Doria-Dernałowicz B., „Dziennik (pamietnik) z lat 1939-1945”, k. 108, 149, rkps w posiadaniu rodziny Doria-Dernałowicz; „Głos. Dziennik polityczny”, R. 1914-1915; Górak A., Kartusz herbowy z kościoła Św. Anny w Radzyniu Podlaskim, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” t. 4, 2004, s. 20-23; Górska M., Gdybym mniej kochała. Dziennik z lat 1889-1898, W. 1996; Jarmuł S., Szkice z dziejów Radzynia Podlaskiego i byłego powiatu radzyńskiego, Radzyń Podl. 1995; Koprukowniak A., Aktywność narodowa ziemian lubelskich w la-tach 1867-1904, [w:] Ziemiaństwo a ruchy niepodległościowe w Polsce XIX-XX wieku, pod red. W. Cabana i M. B. Markowskiego, Kielce 1994, s. 71-72.; Koprukowniak A., Ziemianie wobec potrzeb oświatowych i wyznaniowych wsi lubelskiej i podlaskiej po powstaniu styczniowym, [w:] Wieś a dwór na ziemiach polskich, Kielce, s. 104-105; Kowalik J., Dobra ziemskie Radzyń i ich właściciele w XIX-XX wieku, [w:] Studia z dziejów ziemian 1795-1944, pod red. A. Koprukowniaka, L. 2005, s. 54-61; Kowalik J., Dobra ziemskie Radzyń w posiadaniu rodu Szlubowskich, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” t. 4, 2006, s. 13-18; Kowalik J., Podróże czasów wojny i pokoju w świetle pamiętnika (dziennika) Bronisławy Doria-Dernałowicz, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie IV. Ziemianie w podróży. Materiały IV sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce w dniach 8-10 X 2008 r., t. 2, L. 2010, s. 204-213; Kowalik J., Pałac w Radzyniu Podlaskim i jego mieszkańcy, [w:] Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, pr. zbior. pod red. G. Michalskiej i D. Leszczyńskiej, Radzyń Podl., 2011, s. 71-98; „Kurier Warszawski” nr 238, z 16 VIII 1905, s. 2; Lista członków Towarzystwa Rolniczego w Roku 1861, broszura, b.d.w., poz. 3074 i 3075; Mich W., Związek Ziemian Polskich w Warszawie (1916-1926). Organizacja i wpływy, L. 2007; Niesiecki K., Herbarz Polski, wyd. 2, Lipsk 1839-1845; O kościół w Opolu, wydane staraniem B. Szlubowskiego, W. 1910; Sprawozdanie Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim za rok 1909, R. II, W. 1910, s. 290; Sprawozdanie Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim za rok 1910, R. II, W. 1911, s. 305; [Szlubowski B.], Korwin, Jak w obecnej chwili przedstawia się sprawa polska? Kilka uwag na czasie, b.d.w.; Rocznik Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim za rok 1911, R. IV, W. 1912, s. CVIII-CIX; Rocznik Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim za rok 1912, R. V, W. 1913, s. CXLVIII-CXLIX; „Wiadomości Diecezjalne Podlaskie” nr 1, 1918-1919, Łuków 1921, s. 6-7, 29-30; „Wieś i Dwór” R. 1913, z. XVII, s. 38-40; Żychliński T., Złota księga szlachty polskiej, P. 1879; Żywicki J., Dwie historie. Przyczynek do dziejów rzymskokatolickiego budownictwa sakralnego na Lubelszczyźnie w początkach XX wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” Sec. L, 2004, s. 86 n; APL, RGL z lat 1837-1866, sygn. Adm. 1210; APL, Siedlecki Gubernialny Urząd ds. Stowarzyszeń, sygn. 2; UWL, WPOiZ. sygn. 85; UWL, WSP, sygn. 1983; APL-OR, Hipoteka w Radzyniu Podlaskim, sygn. VII/ 23, 151, 152, 153, 495; APS, Akta Żandarmerii Guberni Siedleckiej, sygn. 320; fot. [http://instytutszlubowskiego.pl/wp-content/uploads/2018/04/Szlubowski-Bronis%C5%82aw.pdf; dostęp 29.04.2021].

(autor Joanna KOWALIK)