SZOSTEK Baej


Ur. się 2 lI 1915 w Woli Wodyńskiej. Jego rodzicami byli Paweł Szostek i Józefa Filipina z Pietrasików, średniozamożni rolnicy posiadający 21-morgowe gospodarstwo. Rodzina Sz. była wielodzietna. Z pierwszego i drugiego małżeństwa jego ojca Pawła wychowało się sześcioro rodzeństwa, czworo dzieci zmarło. W II 1920 zm. na hiszpankę ojciec. W domu pozostała wdowa z 14-letnim pasierbem Mateuszem i trójką małych dzieci (Bronką, Błażejem i Aleksandrem). Starsi bracia - Jan i Józef wyruszyli na wojnę i z niej nigdy nie powrócili. Jan zginął w bitwie pod Zwiaklem 27 VI 1920, Józef poległ w walce pod Kejdanowem 13 X 1920. Gospodarzem został 14-letni Mateusz, który z matką prowadził gospodarstwo. Młodzi Szostkowie wraz z dorastaniem wykonywali coraz więcej prac polowych. Mimo że ciężko pracowali na roli, a gospodarstwo było duże, to słabe ziemie nie dawały odpowiedniej ilości żywności dla ludzi i paszy dla zwierząt. Na przednówku pożyczano pieniądze na bieżące potrzeby.

Sz. 4-klasową szk. ukończył w Woli Wodyńskiej, a we IX 1927 rozpoczął naukę w Wodyniach. Przez trzy lata przemierzał 4 kilometry w jedną stronę niezależnie od pogody. 26 VI 1930 otrzymał świadectwo ukończenia 7-klasowej szk. powsz. Mimo dobrych stopni i dużych zdolności nie mógł podjąć nauki w szk. średniej z oczywistych względów finansowych. Postanowił więc pomagać matce w prowadzeniu gosp. rolnego, które w tym czasie w wyniku podziałów rodzinnych zmniejszyło się do 13 mórg. W 1934 r. Sz. postanowił kontynuować naukę. Wybrał roczną Szk. Rolniczą w S. Nie musiał płacić w niej czesnego, ponieważ koszty kształcenia pokrywał sejmik powiatowy. Naukę rozpoczął 15 I 1934. Szk. przygotowywała wszechstronnie do zawodu roln. Sz. uczestniczył także w zajęciach przysposobienia wojsk., które zakończyły się egzaminem praktycznym i teoretycznym w siedleckim 22. pp. Egzaminy zdał z wynikiem celującym. Dzięki przysposobieniu wojsk. mógł wybrać rodzaj służby na komisji poborowej. Kiedy nadszedł czas, wybrał żandarmerię wojsk. Po zakończeniu Szk. Rolniczej w S. wrócił do rodzinnego domu do Woli Wodyńskiej, aby prowadzić wspólnie z bratem i matką rodzinne gospodarstwo rolne. Był wykwalifikowanym rolnikiem. Zdobyte doświadczenia zastosował w prowadzeniu gosp. Była to uprawa nowych roślin, nowatorskie metody hodowli. Sz. aktywnie działał w kole Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej (ZMWRP) powstałym w III 1928.

Pierwszą inicjatywą koła było założenie we wsi własnej bibl. Pocz. książki znajdowały się w domu Szostków. Aby obniżyć koszty, kupowano pozycje w formie broszur. Pieniądze zdobywano gł. z zysków z organizacji zabaw tanecznych i przedstawień teatralnych. Do Woli Wodyńskiej raz na miesiąc docierała bibl. objazdowa. Prenumerowano także prasę ludową: „Wici”, „Wolę Ludu”, „Zielony Sztandar”, a także „Gazetę Gospodarczą” i „Przewodnik Gospodarczy”. Na sobotnich posiedzeniach kół czytano ciekawe fragmenty z gazet, wcześniej przygotowani do tego prelegenci przedstawiali referaty z książek. Pod wpływem lektury unowocześniano uprawę roli. Działacze wiejskiego ruchu młodzieżowego swoimi doświadczeniami dzielili się z mieszkańcami Woli Wodyńskiej. Literaturę fachową zdobywano dzięki Adamowi Zielińskiemu, który pracował w ZG ZMW RP w W. Koło „Wici” w Woli Wodyńskiej wydawało pismo „Światełko”. Zamieszczano na jego łamach artykuły pisane przez młodzież. Gazetę wydawano raz w miesiącu, pisana była ręcznie. Rozprowadzano ją bezpłatne dla zainteresowanych. Redagowali ją prawie wszyscy członkowie koła, w tym także Sz., który dzielił się swoimi spostrzeżeniami wyniesionymi z nauki w Szk. Rolniczej.

Od 1927 r. młodzież z Woli Wodyńskiej uczestniczyła w konkursach przysposobienia rolniczego. Na wystawie pow. w S. nagrody otrzymali: Mateusz Szostek za uprawę kapusty i Sz. za uprawę buraków. Zaletą konkursów było nie tylko prezentowanie efektów uprawy zbóż, warzyw i hodowli zwierząt. Jej uczestnicy zo-bowiązani byli do wykazania się znajomością literatury fachowej i uzasadnienia celowości zabiegów agrotechnicznych stosowanych w trakcie konkursu.

Sz. dorastał społecznie najpierw jako wolny słuchacz, od 1932 r. czł., a od 1934 r. jako prezes Koła Młodzieży Wiejskiej „Wici” w Woli Wodyńskiej. Organizował wiele uroczystości dożynkowych, zabaw karnawałowych, obchodów świąt narodowych, przedstawień teatralnych. Swoją aktywność zaznaczył także w OSP, strażakiem został w 1932 r., a od 1936 r. był sekr. OSP w Woli Wodyńskiej. Współorganizował i uczestniczył w działalności gosp., kult.-ośw. i bojowej OSP. Działalność Koła Młodzieży Wiejskiej (KMW) i OSP wzajemnie przenikały się, prezesi koła „Wici” byli jednocześnie sekr. OSP. Zwiększało to możliwości działania i przynosiło lepsze efekty w pracy społecznej. Ćwiczenia strażaków, ich doskonalenie zawodowe przyniosło spodziewane efekty. We IX 1935 na pow. zawodach w Skórcu OSP z Woli Wodyńskiej osiągnęła najlepsze wyniki. Zawody takie połączone były najczęściej z zawodami sportowymi.

Aktywność w KMW i OSP Sz. łączył z działalnością w spółdzielczości spożywców. Był w zarz. sklepu założonego w Woli Wodyńskiej w 1936 r. Pocz. Spółdzielnia Spożywców była filią Spółdzielni w Trzcińcu, później utworzono własny „Nasz Sklep”, całkowicie samodzielny punkt dystrybucji produktów. Jednocześnie był także organizatorem Kółka Rolniczego, które rozwinęło równie aktywną działalność. Działalność społ. w niczym nie utrudniała Sz. prowadzenia gosp. rolnego na wysokim poziomie agrotechnicznym.

2 lI 1937 powołany został do odbycia zasadniczej służby wojsk. Po przeszkoleniu w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Wojsk. w Grudziądzu 5 XII 1937 został awansowany na kpr. W VI 1938 oddelegowano go z 9. Dywizjonu Żandarmerii w Brześciu n. Bugiem do Plut. Żandarmerii Lotniczej w W.-Okęciu. Plut. był skoszarowany w siedzibie 1. Pułku Lotniczego w W. Po mobilizacji powsz. został skierowany na front do Armii „Modlin” wraz z 52 plut. Żandarmerii Polowej pod dowództwem por. Kamińskiego. Po tygodniu walk oddz. Sz. wycofano z frontu do W. Od 8 IX pełnił służbę ochronną w Urzędzie Telekomunikacyjnym przy ul. Poznańskiej. Kolejny rozkaz skierował jego pluton do ochrony mostów na Bugu w miejscowości Lubomia. Dostał się do niewoli niem. i umieszczony został w obozie jenieckim we Włodawie, skąd uciekł i na pocz. X 1939 przybył do rodzinnej wsi Wola Wodyńska.

Działalność konspiracyjna Sz. rozpoczęła się jesienią 1939 r. w strukturach Zarz. OSP w Woli Wodyńskiej i Spółdzielni Spożywców „Nasz Sklep”. Remiza w Woli Wodyńskiej stała się centrum życia konspiracyjnego, tu się spotykano, tu był punkt łączności, tu docierała prasa konspiracyjna.

W III 1940 do Sz. przyjechał Władysław Celej razem z por. lotnictwa Witoldem Kaczorem, którzy podjęli działalność kurierską w ramach organizacji konspiracyjnej Związek Walki Czynnej. Organizatorem tej struktury konspiracyjnej na pow. siedlecki był były wachmistrz żandarmerii Andrzej Wieczorek. Za pośrednictwem Witolda Kaczora dotarł on do Woli Wodyńskiej i w mieszkaniu Józefa Zielińskiego dokonał zaprzysiężenia wiciarzy: gospodarza domu i Sz. oraz przybyłych z Wodyń – Jana Kamińskiego i Stanisława Książka. Sz. przyjął ps. „Smukły” i został wyznaczony na kmdt. placówki. Przystąpił do tworzenia organizacji na terenie gm. W pierwszej kolejności werbowano ludzi zaufanych, osobiście znanych, kolegów z organizacji młodzieżowych, szkolnych. Pocz. działalność ograniczała się do zbierania i konserwacji broni, słuchania audycji radiowych i rozpowszechniania podawanych tam wiadomości. Kolportowano w terenie wiadomości uzyskane z S.

W 1941 r. zorganizowana została kom. gminna BCh w gm. Wodynie. Kmdt. mianowano Sz., a czł. kom.: Stanisława Książka i Jana Kamińskiego. W 1942 r. Sz. został awansowany na kmdt. rejonu II BCh w gm.: Wodynie, Domanice i Skórzec. Przy współpracy Sz. i z dużym zaangażowaniem Stanisławy Brodzik został utworzony na terenie gm. Ludowy Związek Kobiet (LZK). Komendantką gminną LZK została S. Brodzik. W Woli Wodyńskiej powstała także komórka gromadzka LZK - składająca się z 13 kobiet. Wszystkie zostały zaprzysiężone przez Reginę Kubalską „Renię” w obecności Sz. W gm. zaprzysiężonych było 145 żołnierzy i 29 członkiń LZK. Najliczniejszą placówką gromadzką była Wola Wodyńska, w której zaprzysiężonych było 40 żołnierzy BCh i 10 kobiet z LZK. W VI 1942 do Woli Wodyńskiej przyjechał na spotkanie z Sz. kmdt. podokręgu IVa – Podlasie Stefan Skoczyłas „Piotr Konar”. Poinformował Sz., że jego oddz. został wytypowany do odbioru lotniczych zrzutów z Londynu. W akcji tej uczestniczył Sz., skoczków osobiście odtransportował do Bolesława Komara we wsi Budy. Był jednym z nielicznych kmdt. rejonu II, który 30 V 1943, po osiągnięciu pomiędzy KG AK i Centralnym Kierownictwem Ruchu Ludowego porozumienia o scaleniu oddz. BCh i AK oraz rozpoczęciu akcji scaleniowej 1 VII 1943, przeprowadził scalenie w gm. Wodynie. Kmdt placówki AK w Wodyniach – Józef Flisowski „Echo” podporządkował się Sz.

Połączone oddz. BCh i AK z gm. Wodynie wzięły udział w akcji „Burza”. 26 VIl 1944 oddz. Sz. wymaszerował w kierunku S. Do spotkania z żołnierzami ACz doszło w miejscowości Lipniki pod S. W obawie przed rozbrojeniem oddz. Sz. wycofał się. W trakcie powrotu do Woli Wodyńskiej 27 VIl 1944 między miejscowościami Kopcie i Trzciniec doszło do spotkania Niem. Po wymianie ognia Niem. wycofali się w kierunku Trzcińca. Sz. wycofał się ze swoim oddz. w kierunku Woli Wo-dyńskiej. Pod miejscowością Młynki Sz. zarządził postój i na zbiórce zakończył działalność. Oddz. został rozwiązany, broń złożona. Powiedział żołnierzom, że mimo doświadczeń wojennych nadal pozostaną wiciarzami.

Rozpoczął się niezwykle trudny okres dla żołnierzy BCh represjonowanych i szykanowanych przez NKWD i Pow. UB. Wielu zmuszonych było do ukrywania się. Osobą, która udzieliła pomocy na kilka miesięcy Sz. był Grzegorz Kulicki z Oleśnicy. W trakcie jednej z akcji UB w Woli Wodyńskiej 1 VII 1945 aresztowano Stanisława Skrajnego i brata Błażeja Szostka. Zatrzymanych przewieziono do aresztu śledczego w S. 15 VII Wojsk. Sąd Polowy w S. skazał Aleksandra Szostka na 6 lat, Stanisława Skrajnego - na karę śmierci. Po zakończeniu procesu dano do zrozumienia, że wyroki mogą być anulowane, jeżeli żołnierze oddz. Sz. ujawnią się z posiadaną bronią. 26 VII 1945 Sz. spotkał się w S. z d-cą 1. Dywizji im. T. Kościuszki, gen. Wojciechem Bewziukiem. W sztabie dywizji odbyła się 2,5-godzinna rozmowa, w czasie której ustalono z jednej strony warunki ujawnienia się żołnierzy BCh – zdanie broni, z drugiej – że władze zaprzestaną prześladowań i zostaną zwolnieni dotychczas aresztowani żołnierze. Termin ujawnienia ustalono na niedzielę 30 VIl 1945. Po Mszy Świętej w kościele w Wodyniach o godz. 13.00 odbyło się uroczyste ujawnienie przed pomnikiem „Wolności” w Wodyniach. Pierwszy przemawiał Sz., drugi – przedstawiciel wojska – kapitan, trzeci – sekr. KP PPR z S. Michał Krassowski, czwarty – miejscowy rolnik Szczepan Piwowarczyk – d-ca pla-cówki AK w Wodyniach. Uroczystość zakończyła defilada kompanii WP.

Sz. ujawnił struktury BCh i AK na ok. 2 miesiące wcześniej niż KG BCh podjęła taką decyzję. Kmdt Gł. BCh Franciszek Kamiński wydał bowiem rozkaz o całkowitym ujawnieniu się struktur zbrojnych ruchu ludowego dopiero 19 IX 1945. Większość żołnierzy i oficerów BCh podjęła działalność polit. w PSL i włączyła się w odbudowę kraju.

Od 1 IX 1945 Sz. rozpoczął pracę jako gajowy w lesie serockim, w Nadleśnictwie Nowiny. W tym czasie OSP z Woli Wodyńskiej podjęła decyzję o postawieniu remizy strażackiej. Do komitetu budowy wybrano Sz., biorąc pod uwagę jego aktywną działalność w OSP w okresie międzywojennym i aktualne możliwości zdobycia materiału budowlanego. Pracując jako gajowy ułatwił zakupienie drzewa na remizę po cenach bardzo przystępnych. Przygoda z pracą gajowego nie trwała długo. Pod koniec 1945 r. podjął pracę jako instruktor rolny na gm. Wodynie. Pracował przez 3 l. Uczył, jak podnosić plony z własnego gosp. stosując dobry materiał siewny. Był zarówno teoretykiem, jak i praktykiem w sprawach wzorowego prowadzenia gosp. rolnego. Cieszył się szacunkiem wśród mieszkańców gm. Autorytet zawdzięczał także działalności konspiracyjnej. Był również naucz. rolnictwa w szk. przysposobienia rolniczego w: Seroczynie, Wodyniach, Rudzie Wolińskiej i Woli Wodyńskiej. W czasie pracy zaw. i pedagogicznej podnosił swoje kwalifikacje. Od 17 VIII do 18 X 1947 był uczestnikiem Kursu Organizacji Gospodarstw w Zalesiu, pow. Szubin na Pomorzu. Od 1 lI 1949 został zaangażowany na stanowi-sko gm. instruktora w Referacie Oświaty Rolniczej przy Starostwie Pow. w S.

Czasy stalinowskie były bardzo trudne dla działaczy ruchu ludowego – weteranów walki o niepodległość w l. okupacji hitlerowskiej. Przez następne dwa l. był pracownikiem fizycznym w Budowlanym Przedsiębiorstwie Państw., później umysłowym. Szukał swojego miejsca w pracy. Znalazł w Wytwórni Syropu Ziemniaczanego w L. Był tam zatrudniony od VIII 1952 przez jeden rok jako rejonowy inspektor plantacyjny. Od 1 IX 1953 przez następne 11 l. pracował w gorzelniach, najpierw w Krzesku. W trakcie tej pracy podniósł wykształcenie zaw. na kursie kierowników gorzelni II st. w Ośrodku Szkoleniowym Przemysłu Rolnego Min. Rolnictwa w Niechcicach (od 10 VII do 11 IX 1957).

W VII 1958 objął stanowisko kierownika gorzelni w Wodyniach, później przez następne 6 l. kierował gorzelnią w Seroczynie. Budował i rozwijał gorzelnie, które w czasie wojny jego oddz. atakowały i ograniczały ich działalność. W l. 60. powrócił do pracy w terenie jako inspektor plantacyjny. Od VII 1964 przez następne 4 l. pracował w Zakładach Przemysłu Ziemniaczanego Wronki, Inspektorat w Łosicach. W trakcie pracy ukończył trzy kursy doszkalające. Jako przedstawiciel swojego zakładu pracy uczestniczył także w kursach samoobrony. Po ukończeniu kursu został d-cą terenowych oddz. samoobrony i otrzymał tytuł instruktora Powszechnej Samoobrony I klasy.

Do emerytury, na którą przeszedł w 1977 r., pracował jeszcze w Centrali Nasiennej – Oddział w S. Następnie pełnił funkcję kierownika administracyjno-gospodarczego w Gm. Spółdzielni „Samopomoc Chłopska". Systematycznie podnosił swoje kwalifikacje zaw. na Akad. Rolniczej w W.

Politycznie po wojnie związany był z ruchem ludowym. Od 1949 r. był czł. ZSL, bardzo aktywnym, lubianym i cieszącym się autorytetem w pow. i woj. 12 IV 1988, uchwałą Prezydium Woj. Komitetu ZSL, wpisany został do Księgi Honorowej Zasłużonych Działaczy Ruchu Ludowego woj. siedleckiego. List podpisał prezes Czesław Baran. 18 IV 1989 r. prezes NK ZSL Roman Malinowski przyznał Sz. medal pamiątkowy „Za zasługi dla ruchu ludowego". Drugą jego pasją była działalność w ruchu kombatanckim. Od VII 1946 był czł. Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość, później ZBoWiD. Opiekował się wdowami po poległych i zmarłych żołnierzach konspiracji. Nie zapominał także o grobach żołnierzy z IX 1939.

Brał aktywny udział w komitecie budowy szk. w Woli Wodyńskiej. Do budowy włączyli się czł. koła ZBoWiD. Zbiorowym patronem szk. stały się BCh. Władze miejscowe niezbyt przychylnie odniosły się do budowy szk. na 1000-lecie Państwa Polskiego z ludowym patronem. Dzięki wsparciu Adama Zielińskiego, Czesława Wycecha i Kazimierza Banacha budowę zakończono z pozytywnym skutkiem. Ostatnim ważnym wydarzeniem w życiu kombatanckim Sz. było odsłonięcie tablicy na Szk. Pods. im. Żołnierzy Batalionów Chłopskich w Woli Wodyńskiej. Przygotował i wygłosił referat na temat działalności ruchu oporu na terenie gm. Wodynie.

Za działalność kombatancką i społ. został odznaczony Medalem za wojnę obronną 1939 r., Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem BCh, Krzyżem AK. Na dwa lata przed śmiercią otrzymał Krzyż Kawalerski OOP.

Pod koniec życia chorował, zm. 23 lI 1991 w S. Pogrzeb odbył się 25 lI 1991 na cm. par. w Wodyniach. Jego żoną była Halina Modzelewska, 12 lI 1957 odbył się ślub cywilny w Krzesku Starym.

 

Ciekot. S., Wspomnienia 1865-1964, W. 1969; Kazimierowicz T., Moja droga życia. Wspomnienia, W. 1976; Szostek A., Moje wspomnienia, Sochaczew 2004; Powiat siedlecki, praca zbiorowa pod red. Cz. Górskiego, S. 1935; Fajkowski J., Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej, W. 1972; Gmitruk J., Konspiracyjny ruch ludowy w obwodzie siedleckim, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego" 1972, nr 14; Lewandowska S., Ruch oporu na Podlasiu 1939-44, W. 1982; Gmitruk J., Matusak P., Nowak J., Kalendarium działalności bojowej BCh, W. 1983; Szaflik J. R., Dzieje OSP, W. 1985; Gmitruk J., Wiejski ruch młodzieżowy w siedleckim w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1944, „Szkice Podlaskie" 1988; Piskunowicz H., ZWZ-AK w pow. siedleckim 1939-45, S. 1992; Rok 1939 na Podl., pod red. E. Jasińskiego i H. Mierzwińskiego, S. 1996; Podl. w czasie II woj. świat., pod red. W. Ważniewskiego, S. 1997; Braulińska E., Błażej Szostek-dowódca BCh w obwodzie Siedlce, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. J. Gmitruka, S. 2000; Gmitruk J., Skazani na zagładę. Jeńcy i partyzanci radzieccy a BCh 1941-45, W. 2001; Doroszuk T., Bastiony Podl. Konspiracyjny ruch ludowy na Podl. 1939-44, W. 2005; Matusak P., Ochotnicze Straże Pożarne w pow. siedleckim 1881-1945, „Zeszyty Historyczne OSP RP", t. VII: Z dziejów OSP. Studia i artykuły, pod red. J. Gmitruka, P. Matusaka, W. 2008; BCh na Lubelszczyźnie (1940-44). Źródła, wstęp i oprac. Z. Mańkowski, J. Markiewicz, J. Naumiuk, L. 1962; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, t. IV: 1939-45, materiały zebrał J. Nowak, oprac. Z. Mańkowski i J. Nowak, W. 1966; Arch. ZHRL, sygn. R-615, Koć L., Chłopska Organizacja Wolności „Racławice". Relacja; Arch. ZHRL, sygn. R-740, Koć L., Zarys działalności bojowej i dywersyjnej Chłostry (BCh) w pow. siedleckim i na Podl. Relacja; Arch. ZHRL, Akta Komendy Podokręgu IVa BCh.

(autor Janusz GMITRUK)