MALESZEWSKI Stanisaw


Ur. 2 II 1913 w Suchodole (pow. sokołowski), był s. Aleksandra Maleszewskiego i Bronisławy z d. Czapskiej. Pochodził z rodziny szlachty podl. o patriotycznych tradycjach. Dziadek, Jan Maleszewski (1844-1921), brał udział w powstaniu styczniowym. Brat cioteczny, Eugeniusz Wojczal (1909-1940), por. saperów KOP, został zamordowany przez NKWD w Charkowie, w czasie likwidacji obozu jenieckiego w Starobielsku. Brat cioteczny, Stanisław Uszyński (1915-1996), por. WP walczył w bitwie nad Bzurą we IX 1939, w trakcie której został ciężko ranny; od 1940 do 1945 przebywał w niemieckim oflagu na terenie Lubeki, a po powrocie do Polski był szykanowany przez aparat bezpieczeństwa. Brat cioteczny, Kazimierz Uszyński (rocznik 1925), „Szczupak”, „Szatan” walczył o niepodległość Polski w formacjach ZWZ-AK na Podl.; po wojnie represjonowany przez UB.

Po uk. szk. powsz. w Sabniach (pow. sokołowski), M. uczył się w Gim. Humanistycznym im. H. Sienkiewicza Księży Salezjanów w Sokołowie Podl. Nast. kształcił się w Państ. Gim. Męskim im. B. Prusa w S., które uk. w 1935. Napisał pracę maturalną z jęz. pol., wybierając temat: „Jak rozumiem realizację hasła »Frontem do wsi«”. W okresie międzywojennym czynnie działał w harcerstwie. Miał też osiągnięcia sportowe, zwłaszcza w lekkoatletyce.

Będąc już absolwentem szk. średniej, został jako poborowy z PKU Małkinia skierowany na IV Dywizyjny Kurs w SPR Piechoty przy 27 pp w Częstochowie na r. 1935/36. Otwarcie kursu nastąpiło 20 IX 1935. Niestety, z powodu wypadku, jakiemu uległ podczas ćwiczeń terenowych (uszkodzenie nogi w kolanie), ukończenie kursu stało się niemożliwe. Musiał poddać się leczeniu w szpitalu WP w Łodzi, połączonemu z długotrwałą rekonwalescencją. Następstwa tej kontuzji były przez niego odczuwalne aż do końca życia.

Pomimo ograniczeń zdrowotnych, będąc człowiekiem bardzo ambitnym, a równocześnie nastawionym entuzjastycznie do służby wojskowej, M. postanowił zaliczyć następny, tzn. V Kurs Dywizyjny w roku 1936/37, którego dowództwo objął kpt. Marian Szulc z 27 pp. Kurs został otwarty 21 IX 1936. W tym samym r. podchor. wizytowani byli przez płk. Stanisława Maczka i gen. Janusza Gąsiorowskiego. Tym razem udało mu się z powodzeniem zaliczyć kurs. Otrzymał terminowo wszystkie możliwe awanse: na st. strzelca - 1 III 1937, na kpr. - 10 VI 1937 oraz na plut. - 1 VIII 1937. Po uk. częstochowskiej Szk. Podchor. w 1938 został przeniesiony do rezerwy w stopniu plut. podchor. Nast. podjął pracę na poczcie w Wohyniu (pow. łukowski).

M. nie został zmobilizowany na wojnę obronną we IX 1939. Do konspiracji wstąpił 13 IV 1940 (dzień przysięgi złożonej w Sokołowie Podl. przed Wiktorem Dmowskim „Wiesław”, „Wir”), zasilając szeregi NOW. Już w IV 1940 ppor. M. dowodził nowopowstałą drużyną w Suchodole, złożoną z 9 ludzi, wraz z bratem plut. Józefem Maleszewskim „Felek”. Była to 2. drużyna wśród 6 działających w pow. sokołowskim. Odtąd, przez całą konspirację używał pseudonimów: „Jar”, „Kos”, „Pogoń” i „Mściciel”.

Nast. działał w NSZ od chwili powstania tej formacji w pow. sokołowskim (VII 1942). Prawdopodobnie w tym właśnie roku otrzymał stopień oficerski ppor., będąc żołnierzem NSZ. Został dowódcą III-go plutonu: Suchodół (wśród 8 plutonów działających na tym terenie, skupiających 161 ludzi). W 1943 wstąpił w szeregi AK, nadal działając w pow. sokołowskim. 3 VI 1943 został uwolniony z niemieckiego aresztu w Sokołowie Podlaskim na skutek akcji bojowej oddziału AK. W VII i VIII 1944 brał udział w skierowanej przeciw Niemcom akcji „Burza”, koncentrując kompanię 81 żołnierzy w Lasach Kurowieckich.

Po scaleniu NSZ z AK w pow. Sokołów Podl. (19 IX 1944) pow. podzielono na 4 ośrodki z 4 komendantami. Ppor. Stanisław Maleszewski, ps. „Jar” został komendantem Okręgu I - Sokołów Podl.

W swojej działalności konspiracyjnej trwającej od IV 1940 do VII 1945 był d-cą, uczestnikiem akcji zbrojnych i dywersyjnych, zajmował się informacją oraz organizacją łączności, prowadził też szkolenia dla żołnierzy. Obwód AK Sokołów Podl., kryptonim „Sęp”, „Proso” organizacyjnie wchodził w skład 22 pp w S.

Będąc poszukiwanym przez NKWD i UB, przez kilka miesięcy ukrywał się na terenie całej Polski (m.in. w Częstochowie, Gd. i Wr.). Ostatecznie osiadł w L., nie ujawniając swojej działalności niepodległościowej z czasu wojny. Tu bezpieka nie znalazła partyzanta z Podl.

W 1948 ppor. M. uk. Państ. Szk. Dramatyczną, która na krótki czas została powołana do istnienia w L. Do 1960 był aktorem w zespole artystów lubelskiego Państ. Teatru Dramatycznego im. J. Osterwy, z którym związał się na całe życie. Natomiast nieprzerwanie od 1960, aż do przejścia na emeryturę w 1978 pracował w zawodzie inspicjenta i aktora - odtwórcy ról epizodycznych. W 1960 zagrał epizod w polskim filmie fabularnym Rzeczywistość w reż. Antoniego Bohdziewicza.

Podjęcie pracy zawodowej w teatrze nie było dla M. dziełem przypadku. Już przed wojną zdobywał pierwsze szlify aktorskie, występując na deskach teatru szk. w Gim. im. B. Prusa w S. Był znawcą i miłośnikiem klasyki literatury polskiej (przede wszystkim: A. Fredry, A. Mickiewicza i H. Sienkiewicza). Zachwycał się twórczością poetów legionowych, a także poezją Krzysztofa K. Baczyńskiego i Jana Lechonia.

Kochał Polskę wraz z jej chwalebną historią. W swoim środowisku gorliwie uczył patriotyzmu. Nigdy nie pogodził się z powojennymi realiami. Nie należał ani do partii, ani do ZBOWiD-u. Od 1957 był czł. Zw. Artystów Scen Polskich. U schyłku życia odniósł się z wielką nadzieją do powstałego w 1980 NSZZ „Solidarność”. Zapisał się do „Solidarności” Emerytów i przez pewien czas pełnił dyżury w jej siedzibie przy ul. Królewskiej 3 w L.

W życiu prywatnym był mężem Haliny z d. Bieżyca (1925-2006), z którą ożenił się w 1951. Miał c. Grażynę (1952) i s. Artura (1959), którzy ze swoimi rodzinami mieszkają w L.

Oznaczony: Krzyżem AK - Londyn, 2 V 1989; Odznaką Grupy Operacyjnej „Wschód” AK za udział w walkach z Niemcami w czasie akcji „Burza” - VII-VIII 1944 - W., 21 II 1994; Odznaką Weterana Walk o Niepodległość - W., 14 XII 1995; Krzyżem Kawalerskim OOP - 1980 - wręczony w Muz. Lubelskim na Zamku w L.

Zm. 11 II 1996 w L., gdzie został pochowany na cm. rzymsko-katolickim przy ul. Lipowej.

 

Piekarski W., Obwód Armii Krajowej Sokołów Podlaski Sęp, Proso 1939-1944, W. 2012, s. 112, 266, 271; NSZ na Podlasiu, pod red. M. Bechty i L. Żebrowskiego, S. 1998, t. II, s. 95, 103, 107, 113, 121, 127-129; Mastalski L., Częstochowscy podchorążowie, Kr. 2008, s. 31, 80, 92, 123, 269; Pisemna notatka sporządzona przez K. Uszyńskiego do wniosków o odznaczenia ppor. M. przez Światowy Związek Żołnierzy AK - W. „Wschód” za udział w walce o niepodległość, przyznanych w 1994 i 1995; Ustne relacje ppor. M.; zdj., legitymacje, dokumenty ppor. M. ze zb. pryw. c. G. Lipińskiej.

(autor Grażyna LIPIŃSKA)