MALESZEWSKI Jzef


Ur. 15 III 1915 w Suchodole (pow. sokołowski), był s. Aleksandra i Bronisławy z d. Czapskiej.

Pochodził ze szlacheckiej rodziny o patriotycznych korzeniach. Jego dziadek Jan Maleszewski jako młody chłopak uczestniczył w powstaniu styczniowym w 1863.

Po uk. szk. powsz. w rodzinnym Suchodole M. zamierzał kontynuować naukę w Szk. Rolniczej w S., dokąd został przyjęty w 1931. Jednak wobec sprzeciwu o. zrezygnował z tego zamiaru. Jego starszy brat Stanisław (1913-1996) kształcił się wówczas w siedleckim Gim. im. B. Prusa.

M. pozostał więc na wsi, pomagając o. i rodzinie w prowadzeniu dużego gospodarstwa rolnego. Równocześnie wyuczył się stolarstwa, pracując u miejscowych rzemieślników, a będąc utalentowanym samoukiem, nabywał inne umiejętności praktyczne, z których korzystał przez całe życie.

Od l. młodzieńczych aż po kres swojego pracowitego życia angażował się w działalność społ.-patriotyczną. Na początku l. 30. założył OSP w rodzinnym Suchodole i był jej czł. Od 1933, kiedy wstąpił do Młodzieżowego Koła SN, datuje się jego przyjaźń z Czesławem Grądzkim (1915-1944) oraz wspólne działania w strukturach przedwojennej organizacji młodych narodowców. W czasie II woj. świat. - współpraca w walce konspiracyjnej. W albumach rodzinnych zachowały się pamiątkowe fotografie z tego okresu.

5 XI 1937 M. został powołany do wojska z przydziałem do Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej w Pińsku. Tam uk. Szk. Podofic. ze specjalnością gazowo-minerską. Służba we Flotylli Pińskiej zakończyła się dla st. mar. M. 20 IX 1939 w dramatycznych okolicznościach rozpoczętej ewakuacji m. Pińsk przed nacierającą ACz. Otrzymał rozkaz wysadzenia mostu drogowego na rzece Pinie, do którego zbliżały się czołgi sowieckie. M. wykonał rozkaz perfekcyjnie, wraz ze swoim pomocnikiem - marynarzem o nazwisku Czuj. Na skutek eksplozji został zniszczony nie tylko most, ale również dwa czołgi sowieckie. Rosjanie wyznaczyli wysoką nagrodę pieniężną (w wysokości dwudziestu tys. rb.) za wskazanie sprawców. Natomiast dowództwo WP za ten czyn awansowało go na stopień mata i odznaczyło Krzyżem Walecznych.

Trzy dni wcześniej, tzn. 17 IX, kiedy ACz wkroczyła na terytorium Polski, d-ca Flotylli - komandor Witold Zajączkowski wydał rozkaz zatopienia wszystkich jednostek pływających (monitorów rzecznych, ciężkich statków i kutrów uzbrojonych, trałowców pancernych, ścigaczy rzecznych, itp.). Zatopieniu uległa również macierzysta jednostka M. - statek minowo-gazowy „Mątwa”, którym dowodził kpt. mar. Narcyz Małuszyński. Owo samozatapianie jednostek bojowych trwało do 21 IX. Flotylla przestała istnieć. Dalsza walka z wrogiem na miejscu stałą się niemożliwa. Marynarzom pozostało przebijać się w kierunku zachodnim, do linii Bugu, aby połączyć swe siły z Samodzielną Grupą Operacyjną „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga oraz prowadzić walkę lądową na tym terenie.

Zadanie okazało się trudne, ponieważ oddz. polskie z Pińska ostrzeliwane były przez sowieckie myśliwce, tropione przez Rosjan na lądzie i atakowane przez bandy ukraińskie. Niewielu oddziałom udało się przebić.

M. przedarł się do rodzinnego Suchodołu na Podl. dopiero w końcu X 1939. Natomiast wczesną wiosną (III lub IV) 1940 rozpoczął działalność konspiracyjną w NOW wraz ze starszym bratem Stanisławem, składając uroczystą przysięgę. Na początku VIII 1942 udostępnił swój dom w Suchodole (jako czł. NOW, ps. „Felek”) dla spotkania ważnej rangi.

Na mocy decyzji dowództwa NOW i Związku Jaszczurczego podjętej w VII w W. o scaleniu tych dwóch organizacji wojskowych w nową formację zbrojną o nazwie NSZ, należało utworzyć nową strukturę, również w pow. sokołowskim. Na spotkaniu konspiracyjnym w Suchodole omówiono szczegóły organizacyjne nowopowstającej formacji wojskowej, zatwierdzono plan działania ze specjalnie oddelegowanym wysłannikiem z W.

Spotkanie trwające 2 dni było zabezpieczane przez wojskową drużynę NOW z Suchodołu, ppor. Stanisława Maleszewskiego, ps. „Jar”. Utworzono komendę pow. NSZ pod dowództwem kpt. Tomasza Kropiwnickiego, ps. „Zenit”.

W swojej działalności konspiracyjnej trwającej od III (IV?) 1940 do VIII 1945. M. był kolejno: żołnierzem NOW, a nast. AK. Posługiwał się dwoma ps.: „Felek” i „Kret”. Był uczestnikiem akcji zbrojnych i dywersyjnych, prowadził szkolenia, był nawet rusznikarzem naprawiającym broń dla oddz. Jednak najważniejszym zadaniem konspiracyjnym stał się dla niego przydział do wywiadu Sztabu Obwodu AK Sokołów Podl. „Sęp”, „Proso”. Pełnił również funkcję łącznika w obrębie tego obwodu. Ponadto był współpracownikiem kontrwywiadu AK, posługując się ps. „Kret”. W VII i VIII 1944 brał udział w skierowanej przeciwko Niemcom „Akcji Burza”.

Spodziewając się aktów represyjnych ze strony funkcjonariuszy NKWD i UB, wyłapujących żołnierzy NSZ i AK na terenie Podl., opuścił rodzinne strony. Do Suchodołu powrócił po 2 l. w 1947.

W 1948 ożenił się z Leontyną Szczęśniak z d. Zawistowską, wdową po Stanisławie Szczęśniaku (zm. w 1947), matką niepełnoletnich dzieci: Witolda i Anny. Warto zaznaczyć, iż w czasie okupacji niemieckiej małżeństwo Szczęśniaków wykazało się cichym bohaterstwem, ratując Żydów przed zagładą (od 1942 dawali schronienie młodej Żydówce jako polskiej sierocie - Danucie Błażejewskiej, która w 1949 wyjechała do Izraela). Ich najstarszy s. Tadeusz (l. 14) został w 1943 zastrzelony przez Niemca za przerzucenie chleba i warzyw garstce Żydów pozostającej w getcie sokołowskim.

W okresie powojennym, tzn. od 1948, zamieszkiwał wraz z rodziną w Kosowie Lackim i wybudował dom. Do 1968 prowadził tartak stojący na własnej posesji. W międzyczasie zdobył kwalifikacje pedagogiczne, kończąc średnią szk. pedagogiczną. Nast. pracował w ZSZ w Sokołowie Podl., jako naucz. zawodu prowadzący warsztaty szkolne.

Ze względu na mnogość zainteresowań oraz działań był prawdziwym człowiekiem renesansu. Z jego działalności typowo społecznej wymienić należy pracę w Kółku Rolniczym i PTTK, sprawowanie funkcji ławnika w Sądzie Woj. w S., przynależność do SD, a w końcowym okresie życia współpracę z „Solidarnością”.

Jego działaniami społecznymi, służącymi celom patriotycznym było też różnego rodzaju upamiętnienia miejsc walk i męczeństwa Polaków oraz dbałość o żołnierskie mogiły. Podjął się roli opiekuna miejsc pamięci narodowej, inicjował konkretne prace lub działał indywidualnie, np. na własny koszt odnowił kopiec powstańców styczniowych pod Kosowem, przygotował materiał na odnowienie grobu ostatniego powstańca 1863 - Feliksa Bartczuka (1846-1946) pochowanego w Kosowie Lackim, przygotował materiał na odnowienie mogił kolegów z konspiracji. W podobny sposób zadbał o mogiłę żołnierzy poległych w walkach z bolszewikami w 1920, był w gru-pie społeczników lokalnych, którym po długich staraniach, udało się sfinalizować odbudowę pomnika ks. Stanisława Brzóski i Franciszka Wilczyńskiego w Sokołowie Podl. (przywrócenie przedwojennego wyglądu). Nastąpiło to w V 1985 - w 120. rocznicę ich męczeńskiej śmierci. Ponadto sporządził rejestr ofiar II woj. świat. (poległych, pomordowanych) z terenu pow. sokołowskiego, dokumentował w postaci zdjęć miejsca pamięci narodowej i zabytki.

W połowie l. 60. otworzył Izbę Pamięci w swoim domu przy ul. Polnej 3 w Kosowie Lackim. Udostępniał ją osobom indywidualnym, jak też grupom wycieczkowym oraz młodzieży szkolnej. Eksponował tam głównie militaria (np. szable, hełmy żołnierskie), zabytkowe przedmioty z regionu, dewocjonalia (np. ryngrafy), kolekcję haftowanych orłów polskich wg wzorów z różnych epok (artystycznie wykonane przez żonę Leontynę).

Z perspektywy minionych lat napisał 585-stronicowy Pamiętnik, obejmujący przedział czasowy od 1919 do 1940. Poza tym z upodobaniem zajmował się majsterkowaniem, rzeźbą w drewnie, pisaniem wierszy o tematyce patriotycznej. Na kilka l. przed śmiercią zdążył uk. budowę drugiego, większego domu w Kosowie z myślą o swojej rodzinie.

Odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej (pośmiertnie).

Zm. 5 VI 1986 w Kosowie Lackim, pochowany wraz z ż. Leontyną (1904-1987) w rodzinnym grobie na cm. we wsi Grodzisk, gm. Sabnie pow. sokołowski.

 

Biogram oprac. na podstawie zb. pryw. bratanicy M. - G. Lipińskiej

(autor Grażyna LIPIŃSKA)