CHRCIELEWSKI TADEUSZ

Ur. 3 VI 1920 w Mińsku Maz. w rodzinie o tradycjach powstańczych i pozytywistycznych. S. Aureliusza (1875-1950), inż. z Fabryki Rudzkiego (zob.) i S-ki i Janiny z Kryckich (1881-1962), naucz. Edukację podstawową i średnią zdobywał w swoim rodzinnym mieście. Maturę uzyskał w 1938 w Gim. i Lic. Koedukacyjnym Tow. Szk. Średnich w Mińsku Maz. Studia rozpoczął w 1938 na Wydz. Filologii Pol., Rosyjskiej i Filozofii UW, które uk. w 1945.

Pierwsze wiersze publikował w pismach mińskiego gim. (w „Szkolnej Ławie” nr z X 1935, opublikował wiersz „Śmierć Cezara” i zamieścił reportaż z wycieczki do W. na międzynarodowe zawody balonowe Gordon-Bennetta), ale poza Mińskiem Maz. jako poeta zadebiutował w 1936 wierszem „Sen Bolesława Chrobrego”, ogłoszonym w miesięczniku dla szkół średnich „Orlęta” nr 7, wyd. w Poznaniu. Podczas okupacji hitlerowskiej brał udział w tajnym życiu literackim młodzieży akademickiej, zbliżony do grupy poetyckiej „Sztuka i Naród”. Od 1942 kontynuował naukę w tajnym UW. Związał się konspiracyjnie także z NOW, której struktury działały w Mińsku Maz., ale czynnego oporu w akcjach zbrojnych nie brał. W l. 1943-1944 uczył na tajnych kompletach licealnych w swoim rodzinnym mieście. Wiersze wydawał konspiracyjnie, w formie maszynopisu pod ps. Tadeusz Rokitniak. Z tego okresu zachowały się następujące trzy cykle wierszy: Kolorowa harmonika (13 wierszy) wydane zimą 1943 na przebitce maszynowej, w nakładzie 20 egz., Mój świat (25 wierszy) w 1943, w nakładzie 25 egz. oraz Uczta Aureliana (13 wierszy) dwa wyd. (w II i V 1944) w nakładzie 30 egz.

Po wojnie wyjechał z Mińska Maz. i zamieszkał w Łodzi, gdzie pracował jako naucz. licealny i akademicki na UŁ i w Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w W. oraz jako urzędnik - pracownik Wydz. Kultury Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi. Był również czł. red. tygodnika „Wieś” (1946-1949), od 1959 był starszym redaktorem Wydawnictwa Łódzkiego. Poza prozą i poezją przekładał na język polski poezję rosyjską, białoruską, ukraińską, bułgarską, słoweńską, macedońską, serbską, chorwacką, niemiecką. Pracował też jako publicysta i krytyk. W poezji, ale przede wszystkim w powieściach i opowiadaniach, stosował narrację historyczną z nurtem patriotycznym, w której wykorzystywał przekazy rodzinne i własną pamięć. Pisał o wielu miastach, a szczególnie o Mińsku Maz. - mieście swojego dzieciństwa, S. - mieście swojej matki i Łodzi, z którą związał się do końca swego życia.

W 1947 poślubił Honoratę Człapińską (1924-2007), późniejszą powieściopisarkę. Z małżeństwa tego urodziła się c. Dorota (1948-1996, poetka, powieściopisarka, historyk literatury) oraz s. Wojciech (1952) prawnik, prof. dr hab. W 1949 został czł. Zw. Literatów Polskich, był aktywnym czł. władz łódzkiego Oddz. ZLP, w l. 1983-1986 wszedł w skład Zarz. Głównego Związku Literatów Polskich. Poza pozycjami książkowymi, publikował swoje wiersze, artykuły i recenzje, przekłady w wielu czasopismach: „Warmia i Mazury” „Kamena”, „Odgłosy”, „Nadodrze”, „Tygodnik Kulturalny”, „Kierunki”, „Życie Literackie”, „Barwy”, „Kontrasty”, „Literatura Radziecka”, „Poezja”, „Szpilki”, „Karuzela”, „Rocznik Mińskomazowiecki”. W l.. 1981-1988 był redaktorem naczelnym kwartalnika społ.-kult. „Osnowa”. Aktywnie uczestniczył w życiu kult.-społ., był współzałożycielem Łódzkiego Tow. Sztuk Pięknych, Tow. Przyjaciół Łodzi, ale także członkiem licznych stowarzyszeń naukowych i kulturalnych, Mazowieckiego Tow. Kultury, Płockiego Tow. Naukowego, Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego „Pojezierze” czy TPMM. Na emeryturę przeszedł w 1988, ale twórczo pracował do końca życia.

Ch. opublikował m.in. tomiki wierszy - wysoko oceniane przez krytyków: Uczta Aureliana (w konspiracji pod ps. Tadeusz Rokitniak) 1944, Najmilsze strony 1956, Itaka 1958, Miesiąc utajony 1960, Wiersze opolskie 1966, Puste krzesło 1966, Hipokrene warmińska 1969 i 1971, Karta powołania 1973, Trzy wdzięczne damy i anioł 1978, Tożsamość (wybór wierszy z l. 1938-1980) 1980, Gwiazdozbiory czwórbarwne ze snów wystrzygane (wiersze o Ziemi Sieradzkiej) 1982, Koncert we Fromborku 1983, Poezje wybrane 1984, Jesień i jesień 1988, Mojemu miastu (wiersze poświęcone Ziemi Mińskiej) 1991, Krótka modlitwa w kościele świętego Jakuba 1991, Głosy 1992, Który pragnął podeptania, by mógł wznieść się ku gwiazdom 1994, Antenaci (Wybór i posłowie T. Chudy) 1996, Róże dla Pana Hetmana 1997, Przypisani ziemi, przypisani niebu 2000.

Proza: Rodzina jednorożców 1960, Szkoła dwóch dziewcząt 1965 i 1966, Szkarłatna godzina 1968 i 1970, Aurelian albo zjazd koleżeński 1971 i 1984, Srebrna i odloty 1974, Laska Matuzalema 1974, Dzbanek życia 1977, Mój ożenek w krainie Feaków 1979 i 1988, Podróże staroświeckie (impresje i szkice z wojaży po ZSRR) 1982, Pejzaż z Baśką i paniutkami 1985, Uczeń czarnoksiężników 1986, Błękitny generał 1990, Godzina Duchów w Skierniewicach 1991, Druga żona 1992 i 1999, Dzieje miłości Alberta i Józefiny 1992, Gwiazda blada 1992, Dom mojej babci w Siedlcach 1992, Klechdy i opowiadania srebrem pisane 1992, Historyja prawdziwa... 1993, Sybiraczka 1994, Dwa opowiadania 1997, To i owo a już historia 1998, Sługa Boża Wanda Malczewska 1999, Dzisiaj się rozejdziemy 1999, Okruchy z długiego życia 2001, Podzwonne (pamięci dawnych pisarzy łódzkich) 2004.

Liczne oprac. naukowe, eseje, reportaże, wstępy historyczno-literackie i posłowia. Opracowania wielu antologii o charakterze monograficzno-przeglądowym i monotematycznym (m.in. księgi humoru polskiego), wybory twórczości klasyków wschodniosłowiańskich, macedońskich, bułgarskich, łacińskich, niemieckich i poezji orientalnych.

Za twórczość literacką i przekładową był wielokrotnie nagradzany, m.in.: Nagrodą Woj. Łódzkiego za rok 1973, Nagrodą Miasta Łodzi za całokształt działalności literackiej (1979), Nagrodą Ministra Kultury I Stopni w dziedzinie twórczości artystycznej w 1983 za całokształt osiągnięć literackich, a zwłaszcza za tom wierszy Tożsamość (1983), Nagrodą Literacką w I Ogólnopolskim Konkursie Małych Form Prozatorskich im. Stefana Żeromskiego (1998). Otrzymał też podziękowanie Ojca Świętego Jan Pawła II za tomik wierszy Róże dla Pana Hetmana (2000). Obywatel Honorowy miasta Mińsk Maz. (1971). Czł. wielu stowarzyszeń kulturalnych m.in.: Tow. Przyjaciół Łodzi, honorowy czł. TPMM i Tow. Pamięci 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. K. Sosnkowskiego (1990), honorowy czł. Stowarzyszenia Miłośników Tradycji Mazurka Dąbrowskiego (1994), uhonorowany nagrodą Pow. Mińskiego „Laura 2004” w dziedzinie kultura i sztuka.

Odznaczony m.in.: SKZ (1954), ZKZ (1970), Krzyżem Kawal. OOP (1975), Krzyżem Ofic. OOP (1984) i Krzyżem Komandorskim OOP (2005), Honorową Odznaką Miasta Łodzi (1963), Złotą Odznaką Honorową „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1965), Odznaką Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (1966), Medalem Tysiąclecia (1969), Odznaką Zasługi dla Miasta Opola (1969), Odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1972), Złotą Odznaką „Za Zasługi dla Województwa Warszawskiego” (1974), Odznaką „Zasłużonemu Opolszczyźnie” (1976), Medalem XX Zjazdu Związku Literatów Polskich (1978), Medalem KEN (1980), Medalem 40-lecia PRL (1984), Odznaką „Za Zasługi dla Woj. Siedleckiego” (1983), Odznaką „Za Zasługi dla Województwa Sieradzkiego” (1985), Medalem „Za Zasługi dla Rozwoju Kultury na Mazowszu” (1987), Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (1987), Medalem Rodła (1988), Honorowym Srebrnym Medalem „Za zasługi dla Miasta Piotrkowa Trybunalskiego” (2000), Medalem pamiątkowym 40-lecia TPMM (2002), Medalem pamiątkowym w 15. rocznicę I wyborów sa-morządu terytorialnego - Urząd Miasta w Mińsku Maz. (2005), Złotym Medalem „Za Zasługi dla Piotrkowa Trybunalskiego” (2005).

Ch. zm. w Łodzi 17 VIII 2005 i został pochowany na cm. na Radogoszczu.


Tadeusz Chróścielewski 1920-2005. Życie i twórczość. Zarys bibliograficzny
, pod red. A. Gawrońskiego, Łódź 2005; Sz[ałagan] A., Chróścielewski Tadeusz, [w:] Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik bibliograficzny, pod red. J. Czachowskiej i A. Szałagan, t. 2, C-F, W. 1994, s. 37-40. K. Szczypiorski, In memoriam, Tadeusz Chróścielewski (1920-2005), „Rocznik Mińskomazowiecki” z. 13, 2005, s. 237-238; Lissowski M., Wspominam Tadeusza Chróścielewskiego, „Rocznik Mińskomazowiecki” z. 14, 2006, s. 197-203; Muz. Ziemi Mińskiej, Kolekcja T. Ch., dział I i IIIA i IIIB; Tow. Przyjaciół Mińska Maz., Kolekcja Rodziny Chróścielewskich 1-23; Zbiory K. Szczypiorskiego - księgozbiór Ch.


(autor Janusz KULIGOWSKI)