ZDANOWSKI Stefan


Ur. 11 VIII 1897 w S., s. Michała i Józefy z Kudelskich. Miał siedmioro rodzeństwa, brat Stanisław (zob.) był w l. 1931-39 wiceprezydentem S., podczas okupacji był inicjatorem akcji ratowania dzieci wysiedlonych z Zamojszczyzny, zm. w 1966 r. Z. dzieciństwo spędził w S. Rozpoczął naukę w Gim. Podlaskim kierowanym przez Tadeusza Radlińskiego. Po wyjeździe wraz z rodzicami w Kieleckie kontynuuje naukę prywatnie. W 1913 r. wstąpił na II kurs (2 rok) trzyletniego Seminarium Nauczycielskiego w Siennicy, gdzie zaangażował się w działalność patriotyczną. Pocz. były to koła samokształceniowe. Po wybuchu I woj. świat. do Siennicy przybyli emisariusze z organizacji strzeleckich zakładając koło patriotyczne oideologii legionowej. Z. ukończył seminariumwiosną 1915 r., przed ewakuacją Rosjan. 1 IX 1915 r. rozpoczął pracę jako naucz. w szk. we wsi Iwowe k. Stoczka Łukowskiego w pow. łukowskim. W tym czasie został czł. POW, najpierw jako szeregowiec, a następnie ukończył konspiracyjną szk. podoficerską i oficerską. Przygotowanie pedagogiczne sprawiło, że został instruktorem szkolącym ochotników do służby wojskowej.

W r. szk. 1916/17 Z. pracował w szk. ludowej w Łukowie. Do Łukowa przybył już jako podoficer POW. Z. ps. „Szczęsny” został mianowany przybocznym kmdt. obwodu 2 Łuków III Okręgu POW S. Brał udział w tworzeniu i wyszkoleniu kompanii POW w Łukowie i Stoczku Łukowskim. W 1916 r., po ogłoszeniu aktu 5 listopada, POW częściowo rozkonspirowała się. 30 XI na obchodach rocznicy powstania listopadowego w Stoczku Łukowskim plutony z całego pow. biorą udział w ćwiczeniach na rynku. Spotyka się to z przeciwdziałaniem niem. władz okupacyjnych. W XII 1916 nastąpiły rewizje komendy obwodu i aresztowanie kmdt. W VII 1917, w związku z kryzysem przysięgowym, została aresztowana cała komenda obwodu POW Łuków. Z. wywieziono najpierw do obozu internowania w Szczypiornie, następnie do Havelberga i do Holzmünden.

Z Holzmünden wrócił do Łukowa w XII 1917 i ponownie podjął pracę jako naucz. W dalszym ciągu działał w konspiracyjnej POW. Zaczął także współpracę z konspiracyjnym Nauczycielskim Kołem Niepodległościowym oraz ze Zrzeszeniem Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych (ZNPSP). Nauczyciele szk. ludowych pow. łukowskiego przyjęli Z. z entuzjazmem i wybrali go, po wyjeździe dotychczasowego prezesa na studia do W., prezesem oddz. powiatowego ZNPSP. Władze okupacyjne przyjęły ten wybór za prowokację i zagroziły zamknięciem oddz. Z. musiał zrezygnować z funkcji prezesa, jednak dalej nieformalnie kierował oddz. powiatowym ZNPSP i jako przedstawiciel środowiska z godnością i taktem bronił honoru nauczycieli.

Pozostając pod nadzorem władz okupacyjnych nie zaprzestał działalności w POW. Od X 1918 w st. pchor. pełnił obowiązki kmdt. obwodu 2 Łuków III Okręgu POW S. 10 XI 1918 rozpoczęła się w pow. łukowskim akcja rozbrajania Niemców. W Łukowie decydującą rolę odegrali: por. Eugeniusz Kwiatkowski, por. Tadeusz Łada-Bieńkowski i kmdt obwodu 2 POW Łuków pchor. Z. 13 XI 1918 wydał rozkaz okólny nr 5 do wszystkich żołnierzy i oficerów POW. „Obywatele. Jesteśmy dziś świadkami chwil i wydarzeń, o jakich tylko marzyć nam kiedyś wolno było, a co większa sami te chwile stwarzamy. Dziś dotychczasowy śmiertelny wróg nasz, strzaskany militarnie wznosi ku nam rękę pokoju i pragnie żyć w braterskiej zgodzie. Plutony nasze przy energicznej pomocy ludności, opanowały obiekty wojskowe i zawładnęły bronią okupantów. Czas czynu nadszedł. Występujemy z pomroków na światło dzienne, by ukazać się zdumionemu ludowi, do którego z zawartych szeregów wyciągamy ramiona. Żołnierze, wzywam was wszystkich, bez względu na rodzaj służby w organizacji, a więc zarówno służbę czynną, jak i rezerwy do stawienia się i zameldowania w Komendzie Placu w Łukowie w gmachu byłej guberni. Od dziś nie wolno wam opuścić szeregów.”

Z. pozostał w Łukowie jako tymczasowy kmdt miejscowy z zadaniem zorganizowania kompanii żołnierzy. Sformował 2 kompanie, z których jedna jako 4 weszła w skład 1 Batalionu 22 pp., a druga w V 1919 weszła w skład Bat. Zapasowego 22 pp. III Okręg POW S. został rozwiązany w XII 1918. Po rozwiązaniu POW Z. zrezygnował z pracy naucz. i poświęcił się służbie wojsk. Skończył uzupełniający kurs dla oficerów. W 1920 r. w randze ppor. został skierowany na front bolszewicki, pocz. na płn.-wschodni, a następnie płd.-wschodni. W VII 1920 walczył w szeregach 40 Pułku Strzelców Lwowskich. Zginął w ataku na Józefówek k. Tarnopola 29 VII 1920.

 

Kruczek-Wirski S., Życiorys ś.p. Stefana Zdanowskiego, „Gazeta Łukowska” 1924, nr 7; Wroczyński R., Kursy pedagogiczne i seminarium nauczycielskie w Siennicy (1867-1936), „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1981, s. 379-85; Wojno J., Z dziejów POW na Podl. (1914-18), „Szkice Podlaskie” 1999, z. 7, s 71-81; Chromiński M. J., Działalność III/IX Okręgu POW (S.) w l. 1914-18 oraz jej wkład w powstanie i organizację 22 siedleckiego pp, „Rocznik Archiwalno-Historyczny CAW”, 2011, nr 4, s. 92, 98-100, 111, 118; CAW, Wojskowe Biuro Historyczne, sygn. I.341.1.417; Stefan Zdanowski, https://www.lukow-historia.pl/?p=2747 [dostęp 11.07.2020].

(autor Anna MADEJ)