Wielisław Bohdan Krajowski (właściwe Welesław Králíček) ur. się 15 IV 1896 w Rzeszowie w rodzinie Franciszka (właśc. František Králíček, 1861–1932, zob.), gen. dywizji WP pochodzenia czeskiego, i Polki Teodozji z domu Reiner-Janeczek. Ojciec Franciszek służył wówczas w C.K. Armii na Podkarpaciu, w Przemyślu i Sanoku, i tu poznał swoją przyszłą żonę, a matkę Wielisława. To właśnie m.in. dzięki namowom s. Wielisława, Franciszek postanowił wstąpić po wojnie do WP i przyjąć pol. nazwisko i obywatelstwo. K. nauczanie pobierał w l. 1906-14. Uczęszczał do szkół w Znojmo (Morawy) w l. 1906-08, a następnie w: Przemyślu 1908-09, gim. męskim w Sanoku 1909-12 (tu ukończył VI klasę) i ponownie w Przemyślu, gdzie kształcił się w szk. z pol. jęz. nauczania w l. 1912-14. Zanim wstąpił do C.K. Armii odbył dwa semestry prawa na Uniw. Wiedeńskim jako słuchacz nadzwyczajny. Już przed wojną został czł. organizacji niepodległościowej „Polskie Drużyny Strzeleckie”. Wybuch I woj. świat. sprawił jednak, że egzamin dojrzałości K. zdał dopiero 16 V 1918 w Gim. z jęz. pol. w Przemyślu na Zasaniu.
W czasie I woj. świat. służył, podobnie jak ojciec, w C.K. Armii. Formalnie wstąpił do C.K. Armii 16 VIII 1916 w wieku 20 l. Pomiędzy 16 VIII a 10 IX 1916 służył w Baterii Zapasowej C.K. Pułku Armat Polowych Nr 22 jako jednoroczny ochotnik nowozaciężny. Następnie była szk. oficerów zapasowych w połączonych Batalionach Zapasowych nr 13, 22 i 45 w Kaiser-Ebersdorf 10 IX 1916 -27 I 1917; a pomiędzy 23 I 1917 a 20 VI 1917 służył w 6. Batalionie Zapasowym 22. Pułku Art. Polowej jako instruktor rekrutów. 1 V 1917 został mianowany kapralem kadet-aspirantem; 20 VI -VIII 1917 odbył kurs mierniczy w Wiener Neustadt jako frekwentant; 17 VIII-10 IX 1917 służył w 9. Kompanii Art. Mierniczej (plut. podsłuchowy); 10 IX 1917-1 II 1918 w 4. bat. 22 pap, potem znów w 22. Kompanii Art. Mierniczej na froncie płd.-tyrolskim jako z-ca d-cy plut. 1 II 1918 został mianowany chor. i znalazł się w 22. Kompanii Art. Mierniczej jako d-ca plut. podsłuchowego. Od 1 VII do 16 VIII znalazł się w sztabie 22. Bryg. Art. Polowej jako artyleryjski oficer ewidencyjny; 16 VIII-7 IX 1918 służył w 22. Kompanii Art. Mierniczej jako d-ca plut. podsłucho-wego. Pomiędzy 7 IX a 28 X, prawdopodobnie 1 X 1918 był mianowany ppor.
Podsumowując służbę w C.K. Armii, była ona typowa z awansami: 1 V 1917 na kpr., 1 II 1918 na chor., 1 X 1918 na ppor. Od VIII 1916 służył z przerwami w 22. pap. Po ukończeniu szk. oficerów rezerwy w Kaiser-Ebersdorf (dziś dzielnica Wiednia) oraz kursu mierniczych artylerii w Wiener Neustadt (dział podsłuchów) odszedł na front tyrolski w X 1917. Do X 1918 walczył na froncie włoskim jako ppor. 22. pap. C.K. Armii.
28 X 1918 r. K. wrócił do kraju i zgłosił się do POW w Przemyślu. Do WP wstąpił formalnie 1 XI 1918 i wziął czynny udział w jego organizacji w Przemyślu. 29 X 1918 wziął udział w rozbrajaniu oddziałów C.K. Armii na terenie Przemyśla. Następnie jako d-ca plut. w baterii przemyskiej, późniejszej 4. Baterii 4. pap, wziął udział w obronie i odsieczy Przemyśla, a później - do I 1919 - w grupie płk. Józefa Sopotnickiego, w odsieczy i obronie Lw. Po zdobyciu Przemyśla 10-11 XI 1918, gdzie brał czynny udział w zdobywaniu zabarykadowanych obiektów, odznaczył się także w walkach z Ukraińcami pod Niżankowicami i Dobromilem. W I 1919 K. powierzono funkcję adiutanta I Dywizjonu 4. pap. W walkach z Ukraińcami o Małopolskę Wschodnią brał udział do VII 1919 r. jako adiutant I Dywizjonu Artylerii 4. pap, najpierw w grupie płk. Józefa Beckera, a następnie w 4. DP pod dowództwem gen. Leonarda Skierskiego. W VIII 1919 został przeniesiony do Łodzi, gdzie objął stanowisko adiutanta formującego się I Dywizjonu 10. pap.
K. brał udział w wojnie pol.-sowieckiej 1919-21 jako ppor. artylerii. Wyznaczony w III 1920 na adiutanta 4 Bryg. Artylerii brał udział we wszystkich walkach 4. DP z sowietami na Polesiu, Mińszczyźnie, w bojach odwrotowych znad Berezyny Artylerii nad Wisłę, w bitwie warszawskiej, w bitwach pod Pomorzanami i Wiśniowcem oraz w działaniach na płn. od Grodna po Druskienniki i Orany, gdzie zastało Artylerii 4. DP zawieszenie broni. 14 IX 1919 r. zmienił nazwisko rodowe z Králíček na Krajowski w myśl Dz. Rozk. 92/19 pkt. 3457.
W WP był przydzielony kolejno: 1 XI 1918-18 I 1919 do 11. pap jako młodszy oficer baterii na froncie; 18 I-15 IV 1919 do 11 pap. jako adiutant dywizjonu w kraju; 15 IV-1 VII 1919 do 11. pap jako adiutant dywizjonu na froncie; 1 VII-1 IX 1919 do 11 pap jako młodszy oficer baterii zapasowej w kraju. Następnie został przeniesiony do 10. pap, gdzie pełnił następujące funkcje: 1 IX 1919-17 III 1920 adiutanta dywizjonu i pułku w kraju, 17 III-30 VI 1920 adiutanta 4. Bryg. Artylerii na froncie. Od 30 VI 1920 do 15 III 1921 już w 4. pap nadal pełnił funkcję adiutanta 4. Bryg. Artylerii na froncie. W sumie w warunkach bojowych spędził na froncie 19 miesięcy i 21 dni pomiędzy 1 VI 1919 a 21 III 1921.
Po zakończeniu wojny w l. 1921-22 K. pozostawał oficerem nadetatowym 4. pap, którego garnizon przeniesiono z Przemyśla i zlokalizowano od 15 XI 1921 w Inowrocławiu. Po zakończeniu działań wojennych pozostał na stanowisku adiutanta 4. Bryg. Artylerii do 31 III 1921 w st. ppor. artylerii. 1 IV 1921 został awansowany Artylerii do st. por. artylerii ze starszeństwem z d. 1 VI 1919. Był adiutantem Artylerii 4. Bryg. Artylerii do 15 VII 1921.
Stale dokształcał się wojskowo. Pomiędzy 15 VIII a 1 XI 1921 odbył pomyślnie Kurs Oficerski Sztabów Artylerii w Toruniu, a następnie pomiędzy 1 XI 1921 a 1 VI 1922 kurs doszkalający Szk. Sztabu Generalnego. Od 1 VI do 30 VIII 1922 był słuchaczem Kursu Oficerów Sztabu Artylerii w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu i Wyż. Szk. Wojennej (WSW) w W. Od 1 do 30 IX 1922 znów znalazł się w 4. pap jako młodszy oficer.
Od 1 X 1922 K. służył w Szefostwie Artylerii i Służby Uzbrojenia przy DOK Nr IX w garnizonie Brześć. Najpierw do 1 VIII 1923 był referentem wyszkolenia w Szefostwie Artylerii DOK IX, a następnie od 1 VIII 1923 do 1 XI 1924 referentem mobilizacyjno-materiałowym w oddz. IV Sztabu DOK IX. Opracował wówczas plan mobilizacji materiałowej Okręgu Korpusu (OK) nr IX jako z-ca i szef oddz. IV sztabu tego OK.
W 1924 r. w st. por. artylerii został skierowany i pomyślnie ukończył V Kurs Normalny (od 1 XI 1924 do 11 X 1926) w WSW. Po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego od 1 XI 1926 do 25 VIII 1927 został przydzielony do dowództwa 20 DP w Słonimiu na stanowisko I oficera sztabu.
12 IV 1927 został mianowany kpt. ze starszeństwem z d. 1 I 1927 i 4. lokatą w korpusie oficerów artylerii. 25 VI 1927 został przeniesiony do KOP na stanowisko I oficera sztabu 2 Bryg. Ochrony Pogranicza w Baranowiczach. Przez wiele l. K. był związany z Brześciem nie tylko zaw. ale i prywatnie. 6 VIII 1927 K. został przeniesiony do DOK Nr IX w Brześciu na stanowisko referenta w Oddz. Ogólnym. Następnie w l. 1928-32 pełnił obowiązki kierownika samodzielnego referatu mobilizacyjnego i z-cy szefa wydz. mobilizacyjnego DOK nr IX w Brześciu n. Bugiem. Było to o tyle korzystne, że blisko Twierdzy Brzeskiej w tzw. Krajówce (dziś Terespol) dom i gosp. miał jego ojciec Franciszek wraz z matką Teodozją (ziemie te otrzymał w ramach tzw. osadnictwa wojsk.). Po śmierci ojca w 1932 r., gosp. to prowadziła matka Teodozja przy pomocy zarządcy oraz (doraźnie) syna Wielisława Bohdana. Po odbyciu stażu dowodzenia w 9. pac w l. 1932-33 na wiosnę 1934 r. został odkomenderowany na komunikacyjny kurs specjalizujący Sztabu Głównego z praktyką na kolei. Kurs komunikacyjny trwał od 15 III do XII 1934. Następnie powrócił do 9. pac., gdzie do końca XII 1935 był d-cą I Dywizjonu. Do śmierci marszałka J. Piłsudskiego, K. miał zablokowane możliwości awansu ze względu na kojarzenie ojca gen. F. Krajowskiego i jego samego z grupą oficerów wspierających gen.: Tadeusza Rozwadowskiego i Władysława Sikorskiego. 27 VI 1935 został mianowany mjr. ze starszeństwem z d. 1 I 1935 i 36. lokatą w korpusie oficerów artylerii. Do końca XII 1935 r. dowodził I Dywizjonem 9. Pułku Art. Ciężkiej detaszowanym w Brześciu, a od lata 1933 r. stacjonującym w koszarach we Włodawie. Od 13 XI 1935 został przydzielony jako oficer transportowy do Szefostwa Komuni-kacji Wojskowych Sztabu Głównego w W. na stanowisko referenta w Referacie Transportu Wydz. Komunikacji. Później został kierownikiem tego referatu. W W. mieszkał przy ul. Hołówki nr 3 m 40. W III 1939 został wyznaczony z-cą mjr. Leona Nowosilskiego, szefa Wydz. Operacyjno-Transportowego Szefostwa Komunikacji Wojskowych Sztabu Głównego. W 1939 r. K. ofiarował całą subskrybowaną Po-życzkę Obrony Przeciwlotniczej (P.O.P.) w wysokości 500 zł na Fundusz Obrony Narodowej (F.O.N). W 1939 r. awansował do st. ppłk. dyplomowanego artylerii. Jeszcze w VII 1939 został wysłany wraz z kpt. dypl. Janem Jaźwińskim do Sztabu Głównego we Francji dla wymiany poglądów co do warunków koncentracji Wehrmachtu przeciwko Polsce i Francji. Przywiózł wówczas z Francji cenne materiały ujawniające system koncentracji kolei niem. w terenie, które niestety nie zostały wykorzystane przez jego przełożonych, w tym gen. Aleksandra Szychowskiego.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. pełnił służbę na stanowisku z-cy szefa Wydz. Operacyjno-Transportowego I Eszelonu Szefostwa Komunikacji Naczelnego Wodza. Jako jeden z nielicznych znał skomplikowaną numerację transportów wojskowych, która była tajemnicą wojsk. Szefostwo Komunikacji Wojskowej Sztabu Głównego w d. 2-6 IX mieściło się w schronach przy ul. Rakowieckiej w W. 6 IX 1939 r. Naczelne Dowództwo wyjechało samochodami do Brześcia n. Bugiem, a w ślad za nimi szefostwo Komunikacji. K. udał się do Brześcia pociągiem z drugim rzutem Naczelnego Dowództwa. W nocy 11 IX wyjechał z Brześcia wraz z szefem Komunikacji Wojsk. do Włodzimierza Wołyńskiego, następnie 14 IX do Tarno-pola, 15 IX do Kołomyi i 17 IX do Kut. W nocy z 17 na 18 IX na szosie z Kut do granicy rumuńskiej spotkał gen. Władysława Sikorskiego, który polecił mu udać się do Rumunii, a dalej do Francji, gdzie zamierzał odbudowywać WP. 18 IX 1939 ok. godz. 14.00 K. przekroczył granicę z Rumunią. Zgodnie z poleceniem szybko postanowił dołączyć do formującego się we Francji WP. Z Rumunii wyjechał 12 XII 1939, na fałszywym paszporcie pod przybranym nazwiskiem matki, jako naucz. jęz. niem. ze Szk. Technicznej w W. prof. Bohdan Janeczek (rzekomo syn Mieczysława i Wandy ur. 30.IX.1898 r. zwolniony z powszechnego obowiązku służby wojskowej – kategoria E). Przez Jugosławię i Włochy przedostał się do formującego się we Francji WP.
W czasie II woj. świat. na emigracji K. był oficerem PSZ na Zachodzie. W st. płk. dypl. pełnił funkcję szefa Oddz. I Sztabu Naczelnego Wodza Władysława Sikorskiego. Po klęsce Francji w wojnie z III Rzeszą w VI 1940 ewakuował się do Londynu. Tam nadal pozostawał w strukturach PSZ na emigracji i brał udział w pracach organizacyjnych nad ich rozbudową. Wiosną 1941 r. odbył podróż-misję z Londynu do Egiptu, Palestyny i Libii. 3 III 1941, po pobraniu zaliczki w Kwaterze Głównej Sztabu Naczelnego Wodza, wyjechał z Londynu do Glasgow, a następnie portu w Greenock, gdzie 4 III zaokrętował się na krążownik brytyjski „Repulse”. 17 III w porcie Freetown w Sierra Leone przesiadł się na lekki krążownik „Dragon”, na którym przebywał do 20 III 1941, kiedy to wylądował w porcie Sekondi-Takoradi w Ghanie, gdzie przebywał do 25 III w oczekiwaniu na lot samolotem British Airways do Lagos w Nigerii; dotarł tam 25 III i przebywał do 1 IV 1941. 12 IV 1941 znalazł się w Jerozolimie, brał udział w procesji rezurekcyjnej wraz z bp. Stanisławem Okoniewskim i gen. Kordianem Józefem Zamorskim. W Egipcie przebywał do 27 IV 1941. W ramach misji wizytował też wojska pol. w Libii. Po misji bliskowschodniej przez Portugalię powrócił 6 VI 1941 do Anglii.
Po tragicznej śmierci gen. W. Sikorskiego jego znaczenie w strukturach wojsk. w Londynie zaczęło maleć. Mimo to w XI 1944 był jeszcze kierownikiem Referatu Transportu Wydz. Komunikacji Szefostwa Komunikacji Wojskowych w Londynie. Po wojnie nie wrócił do kraju. Uchwałą z 26 IX 1946 Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej Edwarda Osóbki-Morawskiego, wraz z 75 innymi oficerami WP, został pozbawiony obywatelstwa pol., które przywrócono mu dopiero w 1971 r.
Pozostał w Anglii, gdzie zamieszkał pod adresem 6. Park Road, Richmond, Sur-rey. W l. 1953-54 chorował na serce (został uznany przez brytyjską komisję lekarską za disabled person na co niemniej dwa lata) i tym samym nie mógł podjąć pracy zarobkowej, co wiązało się ze skromnym życiem i korzystaniem z pożyczek z Funduszu Społecznego Żołnierza w Londynie. Na emigracji pracował m.in. w hotelu, w recepcji, ale często był też bezrobotny (otrzymywał jedynie zasiłek – unemployment benefit) nie mając żadnych oszczędności. Nigdy już nie wrócił do Polski i nie zobaczył się ze swoją żoną i jedyną córką Wielisławą – utrzymywał z nimi jedynie korespondencję listowną. Był to częsty, smutny los setek oficerów i żołnierzy PSZ, którzy zdecydowali się pozostać po wojnie na emigracji, nie wracać do komunistycznej Polski, porzuconych na pastwę losu przez brytyjskich sojuszników.
Posługiwał się jęz.: niem., franc., ukraińskim, ros. i czeskim. W Wielkiej Brytanii uczył się także jęz. ang. W czasie służby w międzywojennym WP za dobrą służbę otrzymał pochwałę d-cy Okręgu Korpusu IX (1924). Był odznaczony Krzyżem Walecznych (za obronę Przemyśla,1921), Złotym Krzyżem Zasługi (1939), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1929), Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-21 (1928), Medalem X-lecia Odzyskania Niepodległości (1928), Medalem Brązowym za Długoletnią Służbę (1938), Medalem Srebrnym za Długoletnią Służbę (1938), Francuskim Medalem Pamiątkowym Wojny 1939-45 (12 II 1948) oraz Orderem Imperium Brytyjskiego IV klasy – Oficer OBE (9 XII 1944). Za walki w obronie Lw. i Przemyśla w 1918-19 r. otrzymał odznakę pamiątkową „Orlęta” oraz odznakę pamiątkową Gwiazda Przemyśla. Za zasługi związane z obroną Rzeczpospolitej otrzymał też Order Odrodzenia Polski V klasy. Za służbę w C.K. Armii był odznaczony srebrnym Medalem Waleczności (Tapferkeitsmedaille), brązowym Medalem Waleczności oraz Krzyżem Wojskowym Karola.
Zm., w samotności i zapomnieniu, 9 X 1973 w Londynie, w wieku 77 lat. Jego ciało zostało spopielone, a prochy w urnie zostały sprowadzone do Polski przez córkę Wielisławę i złożone w rodzinnym grobowcu rodziny Krajowskich na cm. Służew przy ul. Wałbrzyskiej w W. (aleja L 47 grób 5). Był żonaty z Marią z domu Pawluczyk. Żona Maria (ur. 27 X 1915 w Mińsku - zm. 25 III 1979) pochodziła z Brześcia. Maria wraz z rodzicami należała do Kościoła prawosławnego, z którego wystąpiła i została przyjęta na łono Kościoła kat. w Brześciu n. Bugiem 28 V 1933. Ślub pomiędzy Wielisławem a Marią został zawarty w rzymsko-katolickim kościele parafialnym pw. św. Krzysztofa w Brześciu n. Bugiem 29 III 1937. Jedyną ich córką była Wielisława Krajowska-Papadopuplos (ur. 27 IX 1937 w W.).
Stawecki P., Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wr. 1997; Zakrzewski B., 18 Dywizja Piechoty w wojnie polsko-sowieckiej 1919-1921, W. 2016; CAW, Akta Personalne, sygn. 8467, 11145, 178017, 19933; CAW, Albumy absolwentów Wyższej Szkoły Wojennej, sygn. I.340.1.864; CAW, Kolekcja Krzyża Walecznych, sygn. KW 58/K-3991; Instytut Polski i Muz. im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1944-11-10, sygn. IPMiS B.I.10b, Relacje z Kampanii 1939 roku, Krajowski W., Odpis protokołu przesłuchania ppłk. dypl. Wielisława Bohdana Krajowskiego; Arch. prywatne rodziny Krajowskich.
(autor Bartosz ZAKRZEWSKI)