KRALIEK KRAJOWSKI Franciszek


Ur. 30 IX 1861 w Waleszynie (pow. Krumlów) na terenie Czech. Syn Wacława Kralićka i Katarzyny z domu Doleżal. Był trzecim z kolei dzieckiem i jedynym s. państwa Kraličków. Posiadał rodzeństwo, a dokładnie pięć sióstr: Marię (1853), Ludmiłę (1859), Barbarę (1863), Ewę (1865) i Julię (1870). Ukończył 5 klas szk. realnej, następnie Szk. Kadetów w Łobzowie i rozpoczął służbę w armii austro-węgierskiej, uzyskując w r. 1884 st. ppor. W r. 1888 został por., w 1894 kpt., w 1908 mjr., w 1912 ppłk. W pocz. I woj. świat. K. dowodził 18. Pułkiem Pospolitego Ruszenia i 1 XI 1914 został mianowany płk. Wraz ze swym pułkiem brał udział w obronie Przemyśla, gdzie został ranny, a po kapitulacji twierdzy dostał się do niewoli ros., w której przebywał do IV 1918 (37 miesięcy). Przebywał w obozach jenieckich w Twerze, Irkucku, m. Krasnjana Reczka i Chabarowsku, z których podjął trzy nieudane próby ucieczki. Uciekł za czwartym razem w III 1918. Po powrocie do Przemyśla, ponownie został przyjęty do C.K. Armii i otrzymał awans na gen. mjr. (gen. bryg.), po czym został skierowany na front włoski nad Piawę. Od 15 V do 30 VII 1918 był przydzielony do 46. Bryg. Artylerii. Następnie 1 VIII 1918 na okres kolejnych dwóch miesięcy do 20 IX 1918 mianowano go d-cą 46. Dywizji Strzelców Austriackich. 24 IX 1918, K. został d-cą 52. Bryg. Strzelców, którą to funkcję pełnił aż do zakończenia wojny, formalnie do 15 XI 1918. Na froncie, poza okresem niewoli ros., spędził niewiele - 7 miesięcy i 22 dni, w czasie walk o Przemyśl, a następnie w warunkach wojny pozycyjnej na froncie włoskim.

Mimo czeskiego pochodzenia K., z racji wieloletniej nauki i służby w Kr., a potem w Przemyślu, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości postanowił wstąpić do odradzającego się WP, co nastąpiło pod koniec XI 1918. Nie bez znaczenia był fakt, iż w czasie służby wojsk. w Galicji poznał tu żonę – Polkę Teodozję z domu Janeczek, która 15 IV 1896 urodziła mu jedynego syna Wielisława Bohdana (zob.). Już w czasie pobytu w obozach jenieckich na Syberii K. trzymał się przede wszystkim z Polakami. Z czasem, po wstąpieniu do WP, w którego organizacji i rozbudowie wziął udział, Kraliček przyjął pol. nazwisko Krajowski.

Wziął udział w pracach nad powstaniem i rozbudową WP. W III 1919 powierzono mu dowództwo 7. Bryg. Piechoty w 4. DP K. wziął udział w ofensywie przeciwko armii zachodnioukraińskiej. Walki z Ukraińcami trwały do 27 VII 1919. 4. DP odeszła ze składu Frontu Galicyjskiego na Front Wołyński dowodzony przez gen. Antoniego Listowskiego i rozpoczęła swój udział w walkach z ACz. 7. Bryg. Piechoty K. zdobyła Krzemieniec. Do połowy VIII 1919, 4. DP zajęła kolejno: Zdołbunów, Ostróg i osiągnęła linię rzeki Horyń. Po wyjściu na tę rubież 4. DP wycofano 9 IX 1919 z pierwszej linii. 7. Bryg. Piechoty gen. K. skierowano do Łucka jako odwód Frontu Wołyńskiego. Pod koniec X 1919, 4. DP ponownie ruszyła na front. 7. Bryg. Piechoty gen. K. od 1 XI zajmowała linię od rzeki Cwilka do Emilczyna nad Uborcią. Na tych rubieżach od pocz. XI 4. DP przeszła do walk pozycyjnych. 13 i 16 XI 1919 na odcinku 4. DP doszło do walk z nacierającymi bolszewikami. W wyniku dalszych starć 4. DP razem z pozostałymi oddz. Frontu Wołyńskiego posunęła się na wschód i zajęła nowe linie obronne. 7. Bryg. Piechoty K. stanęła między Zubkowicami (wyłącznie) do Rudki Słobódki (włącznie) – ok. 50 km. Ugrupowanie to nie uległo zmianie aż do rozpoczęcia ofensywy kijowskiej.

20 XII 1919 K. został mianowany Dekretem Naczelnego Wodza d-cą tzw. Grupy Laurenta L. A. Bonnin’a (z armii gen. Hallera), przemianowanej następnie w Grupę gen. Krajowskiego, a 23 I 1920 na 18. DP, która działała wówczas na terenie Galicji Wschodniej. Pp 18. DP utworzyły: 35. (42. i 49. pp.) i 36. Bryg. Piechoty (144. i 145. pp.), a pułki artylerii 18. Bryg. Art. (18 pap i 18 pac). Od 23 III 1920 18 DP wchodziła w skład 6. Armii WP. W czasie walk odwrotowych w VII 1920 r. K. brał udział w bitwie pod Brodami, a następnie wraz ze swą dywizją został przerzucony na północ w rejon Modlina i podporządkowany dowództwu 5. Armii gen. Władysława Sikorskiego. W ramach tej armii K. wziął udział w sierpniowych walkach nad Wisłą i Wkrą, a we IX 1920 stanął na czele grupy operacyjnej swego imienia (w sile ok. trzech dywizji) działającej na Wołyniu i Polesiu.

K. był jednym z najlepszych d-ców Grupy Operacyjnej i dywizji w całej wojnie pol.-sowieckiej 1920 r. Jeden ze zdobytych w VIII 1920 pociągów pancernych nazwano na cześć K. - „Generał Krajowski”. Po walkach o Pińsk jesienią 1920 r. K. został hon. obywatelem tego miasta. Ponadto przed wojną jedna z gł., centralnych ul. w centrum Pińska została nazwana imieniem gen. K. Na cześć K., którego oddz. odbiły 21 VIII 1920 miasto, także jedna z ul. w Mławie nazwana została jego imieniem (istnieje do dzisiaj). 29 VIII 1920 Rada Miasta Mławy nadała K. hon. obywatelstwo. K. pozostawał d-cą 18. DP, aż do 24 IX 1921. 11 XI 2018 w Terespolu odsłonięto kamień z tablicą upamiętniającą K. Reaktywowana w 2018 r. 18. Dywizja Zmechanizowana z siedzibą dowództwa w S. przejęła tradycję 18. DP i jej dowódcy gen. K.

K. został odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Orderem Virtuti Militari V kl. oraz Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej; 1 V 1920 K. został zatwierdzony dekretem Naczelnego Wodza L.2126 w st. gen. ppor. ze starszeństwem od 1 IV 1920, od 25 IX 1921 był K. d-cą Okręgu Korpusu nr IX w Brześciu i z tego stanowiska przeszedł 9 XI 1922 w stan spoczynku.

W ramach programu osadnictwa wojsk. po 1920 r. K. wszedł w posiadanie gruntów należących do wojska o wielkości areału 46 ha w pobliżu Twierdzy Brzeskiej. Na działkę składały się: ziemia rolna, łąki, nieużytki oraz staw „Rogatka” (ob. Rogatka starorzecze). W następnych l. K. wybudował tam dom i zabudowania gospodarcze tzw. Krajówkę. Zm. w nocy z 21 na 22 XI 1932 w Krajówce n. Bugiem (dziś Terespol), został pochowany na cm. garnizonowym Twierdzy Brzeskiej. Jego grób został zniszczony przez sowietów i do dziś miejsce jego spoczynku jest nieznane. Z żony z domu Janeczek miał syna Wielisława Bohdana (zob.), który służył w st. oficera w C.K. Armii, a następnie w WP.

 

Encyklopedia Wojskowa, T.IV, s. 577; Księga chwały piechoty polskiej, W. 1992, s. 256 (reprint z 1939); Cieplewicz M., Generałowie polscy w opinii J. Piłsudskiego, „Wojsk. Przegląd Historyczny” 1966, nr 1, s. 316; Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski niepodległej, W. 1991; Kolęda K., Czeskie korzenie, polskie dusze, czyli historia, jakich mało, „Słowo Podlasia” (1862) nr 47, z dn. 24-30 XI 2015; Przybylski A., Wojna polska, [b. m. i r.) s. 208-20; Arciszewski F., Ostróg-Dubno-Brody. Walki 18 Dywizji Piechoty z konną armją Budionnego (1 lipca – 6 sierpnia 1920), [w:] Studia taktyczne z historji wojen polskich 1918-21, t. II, W. 1923; Biernacki M., Działania armii konnej Budiennego w kampanii polsko-rosyjskiej, W. 1924; Biernacki M., Bitwa pod Równem, „Bellona" 1925; Arciszewski F., Płońsk-Ciechanów-Mława, W. 1928; Kutrzeba T., Wyprawa kijowska, W. 1937; Arciszewski F., Cud nad Wisłą. Rozważania żołnierza, Londyn 1957; Arciszewski F., Patrząc krytycznie, Londyn 1972; Zakrzewski B., Bitwa o Brody (26 lipca - 5 sierpnia 1920 roku), „Militaria XX wieku” – Wydanie Specjalne 2013, nr 2(30); Zakrzewski B., Pogromca Budionnego – generał dywizji Franciszek Kraliček-Krajowski, „Militaria XX wieku” – Wydanie Specjalne 2013, nr 4 (32); Zakrzewski B., Bitwa nad Wkrą - 5. Armia Wojska Polskiego na Północnym Mazowszu Część pierwsza, „Militaria XX wieku” – Wydanie Specjalne 2014, nr 2 (36); Zakrzewski B., Bitwa nad Wkrą. Część druga, „Militaria XX wieku” – Wydanie Specjalne, 2015, nr 1 (41); Zakrzewski B., 18 Dywizja Piechoty w wojnie pol.-sowieckiej 1919-21, W. 2016; Zakrzewski B., Walki 18. Dywizji Piechoty gen. Franciszka Kralička-Krajowskiego w kampanii pol.-sowieckiej 1920 roku, [w:] Bezpieczeństwo militarne Polski 1918-45 Aspekty wojskowe, T.3, S., s. 135-176; Sikorski W., Nad Wisłą i Wkrą, Lw.-W. 1928; Budionnyj S., Proidiennyj put, Moskwa 1965; Vit. J., Wspomnienia z mojego pobytu w Przemyślu podczas oblężenia rosyjskiego 1914-15, Przemyśl 1995; CAW, Kol. Gen., sygn. 285, Akta osobowe gen. F. Krajowskiego; Kowalczyk P., Sady orzechowe, „Rzeczpospolita” z dn. 28 II 2004, [w:] [http://archiwum.rp.pl/artykul/475572-Sady-orzechowe.html].

(autor Bartosz ZAKRZEWSKI)