Ur. się 17 VIII 1921 w Międzyrzecu Podl., w rodzinie pracownika kolejowego. Ojciec – Edmund Marian był mechanikiem zatrudnionym najpierw w parowozowni PKP w S., następnie przy wodociągu PKP w Międzyrzecu. Jego matka Czesława z Puszkarskich była krawcową i gospodynią domową. Miał troje rodzeństwa: siostrę Zofię oraz braci: Stanisława i Tadeusza. W rodzinie Kowalskich panowała atmosfera wzajemnego szacunku, pracy i patriotyzmu. Pradziadek K., Grzegorz Kowalski – syn Feliksa (1824-1909) za udział w powstaniu styczniowym (1863/64) był przez carat represjonowany zsyłką na Sybir.
W l. 1929-36 K. uczęszczał do siedmioklasowej Szk. Powsz. w Międzyrzecu Podl., a po jej ukończeniu w rodzinnym mieście rozpoczął naukę w Koedukacyjnym Gim. Kupieckim. Do wybuchu wojny w 1939 r. ukończył trzy klasy tego gim. i uzyskał promocję do klasy czwartej. Dalsza nauka w tej klasie stała się niemożliwa, gdyż władze niem. już w X 1939 zamknęły szk.
W okupacyjnych uwarunkowaniach K. podjął jednak dalszą naukę, najpierw na Kursach Przygotowawczych do Szkół Zawodowych w S., a następnie w Miejskiej Szk. Handlowej II st. w W. przy ul. Miodowej 25, gdzie 30 VI 1942 uzyskał świadectwo dojrzałości. W celu uniknięcia wywózki na roboty do Niemiec, począwszy od VII 1942, pracował w charakterze magazyniera w Lubelskiej Spółce Budowy Dróg i Mostów – Władysława Gano, na budowach w Międzyrzecu, B. Podl., Terespolu i Małaszewiczach.
Po wyzwoleniu Lubelszczyzny spod niem. okupacji K. w d. 28 XI 1944 znalazł się w szeregach WP. Ukończył Oficerską Szk. Artylerii w Chełmie – Olsztynie. W VIII 1946 por. K. był odkomenderowany na Kurs Młodszych Oficerów Służby Kwatermistrzowskiej do W., a po jego ukończeniu skierowany do dalszej służby w Instytucjach Centralnych MON; oznaczało to jego życiową stabilizację.
22 III 1948 zawarł związek małż. z Teresą Józefą Szymańską. Z tego związku ur. się córka Ewa oraz syn Adam Jacek; oboje ukończyli studia wyż. i osiągnęli zaw. samodzielność.
W l. 1947-51 K. kontynuował studia na Wydz. Społeczno-Administracyjnym w Akad. Nauk Politycznych w W., a następnie w l. 1958-61 na Wydz. Ekonomii Produkcji w Szk. Głównej Planowania i Statystyki w W. Studia te ukończył 5 X 1961 uzyskując zawód ekonomisty z tytułem mgr. ekonomii. W l. 1962-64 ukończył dwuletnie Zaoczne Studium Ministerstwa Finansów dla Biegłych Dyplomowanych Księgowych.
Niezależnie od obowiązków służbowych w wojsku rozwijał swoje zainteresowania poznawcze i nauk.-badawcze związane z dziejami Międzyrzecczyzny i Podl. Względy te zadecydowały o tym, że podjął studia doktoranckie na Wydz. Filozoficzno-Historycznym Uniw. Wrocławskiego. Po obronie dysertacji doktorskiej pt. Pieniądz papierowy Banku Polskiego w Królestwie Polskim, uchwałą Rady Wydz. Filozoficzno-Historycznego Uniw. Wrocławskiego 14 I 1970 uzyskał st. dr. nauk humanistycznych.
K. w Korpusie Oficerów Kwatermistrzów dosłużył się rangi płk. 3 V 1972, ze względu na zły stan zdrowia, został przeniesiony w stan spoczynku. Już jako emeryt rozwinął szeroką działalność nauk., edytorską i regionalną związaną z Międzyrzecczyzną. Jego zasługą było założenie w XII 1968 Tow. Przyjaciół Nauk (TPN) w Międzyrzecu Podl. oraz powołanie organu nauk. tego Tow. – „Rocznika Międzyrzeckiego”. Owocem jego trudów i starań było kulturowe ożywienie regionu. Redagowanie „Rocznika” stało się swoistym zaczynem w kulturze regionu. Obudziły się zainteresowania badawczo-pisarskie w środowiskach inteligenckich Międzyrzecczyzny, wzrosły potrzeby czytelnicze. „Rocznik Międzyrzecki”, sprzedawany po cenie kosztów, trafił „pod strzechy”, znalazł się w bibliotekach publicznych.
W różnych czasopismach krajowych i zagranicznych K. opublikował drukiem 181 artykułów, w tym większość w „Roczniku Międzyrzeckim”. Był również autorem sześciu książek z zakresu numizmatyki. Działalność naukowo-regionalna była wysoko oceniona przez ministra kultury i sztuki oraz przez PAN. Za poświęcenie, ofiarną pracę w WP, a także za osiągnięcia w pracach badawczo-nauk. był uhonorowany i wyróżniony: Krzyżem Oficerskim OOP, Krzyżem Kawalerskim OOP oraz licznymi odznaczeniami państw., resortowymi i pamiątkowymi medalami. Otrzymał też tytuł Hon. Obywatela Miasta Międzyrzeca Podl.
Działalność nauk.-badawcza TPN w Międzyrzecu Podl. w l. 1968-96 była integralnie związana z osobą K. W tym okresie pełnił on bowiem zarówno obowiązki prezesa Tow., jak również funkcję red. „Rocznika Międzyrzeckiego”. Efektywne wykonywanie tych obowiązków wymagało z jego strony ustawicznej inwencji twórczej, ogromu pracy, pełnego zaangażowania i operatywności w realizacji celów statutowych. Dorobek Tow. w l. 1968-96 jest zaiste imponujący. Ukazało się bowiem w tym czasie 26 tomów „Rocznika Międzyrzeckiego”. W poszczególnych tomach znalazły się: artykuły, rozprawy, materiały opracowane przez ludzi związanych z regionem, jego kulturą, przeszłością, współczesnością i środowiskiem naturalnym. Bez przesady można powiedzieć, że „Rocznik Międzyrzecki” to niewątpliwy fenomen w pol. regionalistyce.
15 XII 1995 w Zespole Szkół Ekonomicznych w Międzyrzecu przy ul. 3 Maja 40/42 odbyło się zebranie sprawozdawczo-wyborcze czł. TPN w Międzyrzecu Podl., na którym wybrano K. na nową kadencję prezesem zarz. TPN i red. naczelnym „Rocznika Międzyrzeckiego”. Nikt wówczas nie przypuszczał, że jego życie jest poważnie zagrożone. 6 II 1996 poczuł się źle i udał się na badania lekarskie. Po ciężkiej chorobie zm. w szpitalu w W. 30 IV 1996. Uroczystości żałobne odbyły się 7 V w Konstancinie; został pochowany na cm. w Skolimowie. Na miejsce wiecznego spoczynku odprowadzili go czł. rodziny, przyjaciele, kombatanci, przedstawiciele PAN, Polskiego Tow. Numizmatycznego, delegaci TPN z Międzyrzeca Podl. oraz znajomi z W.
Olesiejuk F., W siedemdziesięciolecie urodzin dra Mariana Kowalskiego (1921-17 VIII 1991), „Rocznik Międzyrzecki” t. XXIII-XXIV, 1991-92, s. 220-28; Kornacki R., Chwila zadumy. Wspomnienie o Marianie Kowalskim, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny” 1996, nr 3 (B. Podl.), s. 52-54; Olesiejuk F., Marian Kowalski (1921-96), „Rocznik Międzyrzecki” t .XXVII-XXVIII, 1997, s. 179-82; Nekrologi K. zamieściły następujące gazety: „Gazeta Wyborcza” z 4-5 V 1996; „Głos Międzyrzecki” 1996, nr 6 z 10 V; „Słowo Podlasia” 1996, nr 20 z 14-20 V.
(autor Ryszard KORNACKI)