Pochodził z rodziny szlacheckiej osiadłej w Łomazach, był s. Tomasza (zm. 21 III 1827), miejscowego prob. unickiego, instygatora diec. brzeskiej w 1784 r. i „właściciela gruntów” (ob. pochowany na cm. w Łomazach) i Aleksandry Sosnowskiej. Miał dwóch braci – Jana Tomasza (1795-1859), chemika i prof. Szk. Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w W. i Łukasza (1796-1867), filologa klasycznego i naucz. szkół średnich.
K. ur. się w 1790 r. w Łomazach, gdzie pocz. uczył się w szk. powsz., a następnie uczęszczał do szk. wydziałowej w B. Podl., którą ukończył w 1810 r. Przez kolejne dwa l. (1810-12) był naucz. w tej placówce, lecz potem zwolnił się i pracował jako prywatny guwerner w podlaskich dworach ziemiańskich. Pracę zawdzięczał wieloletniej przyjaźni rodzin Koncewiczów oraz Bartoszewiczów (Adam Bartoszewicz był wówczas naucz. w Białej). Rodziny te utrzymywały więzi przyjacielskie i towarzyskie w następnych latach, kiedy w warszawskim mieszkaniu Juliana Bartoszewicza spotykali się czł. tzw. „Koła Podlaskiego” – naucz. i uczniowie szk. bialskiej, z udziałem m.in. Józefa Ignacego Kraszewskiego (zob.) i K.
W 1812 r. K. wyjechał do W. i zdał egzamin w Tow. do Ksiąg Elementarnych, po czym otrzymał stanowisko z-cy prof. w Lic. Warszawskim pod dyr. lic. Samuela Bogumiła Lindego. Była to męska szk. średnia o wysokich walorach wychowawczych (czynna w l. 1804-31). Od 1817 r. mieściła się w Pałacu Kazimierzowskim przy Krakowskim Przedmieściu, gdzie również mieszkali jej prof. – tutaj K. poznał Samuela Lindego i Mikołaja Chopina – prof. jęz. franc. i ojca Fryderyka. Ten ostatni uczęszczał (do 1826 r.) na wykłady Ludwika z historii powsz. W 1817 r. K. podjął studia wyż. na Wydz. Nauk i Sztuk Pięknych UW (również w sekcji nauk i sztuk pięknych), w 1821 r. ukończył je z tytułem mgr. a zaś w kolejnych l. doszedł do tytułu prof. historii powsz. w Lic. Warszawskim. Od 1826 r. był wykładowcą literatury pol. – jako prof. w nowoutworzonym Instytucie Rządowym Wychowania Płci Żeńskiej (tzw. Instytut Guwernantek w W.), gdzie wykładał do 1833 r.
Po likwidacji szk. pijarskiej w Łukowie i przekształceniu jej w gim., w VII 1833 r. opuścił W. i osiadł w Łukowie, gdzie został zatrudniony jako dyr. rządowego gim. wojewódzkiego, a potem gubernialnego. Jednak we IX 1839 r., po usunięciu go z funkcji dyr., powrócił do W. i aż do 1845 r. pracował na prywatnych pensjach, m.in. u Zuzanny Wilczyńskiej, jako naucz. literatury i historii. Mieszkał wówczas z rodziną w kamienicy przy ulicy Wareckiej 7 nr hip.1357.
Kilkuletni okres sprawowania przez K. funkcji dyr. gim. łukowskiego przypadł na ważne wydarzenia z dziedziny oświaty, ponieważ w IV 1835 władze carskie zdecydowały się na ogłoszenie dyskusji nad nowelizacją ustawy szkolnej z 1833 r., a zatem nad „projektem do ustawy dla Instytutów Edukacyjnych”. K. uczestniczył w tej dyskusji popierając projekt, ale jego późniejsza postawa, sprzeciwiająca się nauczaniu w jęz. ros., była oczywistym powodem usunięcia go ze stanowiska dyr. Jako dyr. uczestniczył w życiu gim., organizował uroczyste popisy oraz roczne zakończenia „biegu nauk”, ale jako wizytator „szkół podlaskich” nie spełniał się w obowiązkach organizacyjnych, co zapewne przesądziło o jego powrocie do nauczania w szk. prywatnych.
Równolegle zajmował się działalnością pisarską, zadebiutował już w 1821 r. w programie Lic. Warszawskiego, gdzie opublikował rozprawkę Zdanie o dopełnieniach Tacyta przez Brotiera. W 1830 r. napisał i wydrukował dziełko pt. Nauka moralna o powinnościach człowieka względem siebie (W. 1830). W następnych latach zajął się językoznawstwem – napisał Prawidła pisowni polskiej na zasadzie wniosków deputacyj z r. 1830 oparte (wydania – pierwsze W. 1845 i drugie poszerzone W. 1856). W 1842 r. opublikował dziełko Zagadki tudzież przypowiastki, powieści i porównania (W. 1842). Wg błędnego zapisu Estreichera, K. był również autorem wykładu z 1827 r. o tradycjach muzycznych Greków i Rzymian, lecz w rzeczywistości był nim Łukasz, który wygłosił go na popisie w gim. w L.
W swej twórczości pisarskiej K. zajmował się gł. polską pisownią (etymologią), a szczególnie interesował się genezą wyrazów, także ich związkami i przeobrażeniami w czasach historycznych. Prawidła pisowni polskiej spotkały się z pewnym zainteresowaniem naukowców i naucz., lecz również doczekały się krytycznych recenzji i autorskich polemik, w 1856 r. ukazało się ich drugie wydanie, były znane i czytane jeszcze w okresie I woj. świat. (1914-18).
K. był rzetelnym i fachowym naucz. jęz. pol. i historii ojczystej, zwracał szczególną uwagę na poprawność w czytaniu lektur oraz na właściwy ich rozbiór gramatyczny czy historyczny. W roli naucz. był wychowawcą „dobrodusznym”, ale jednocześnie konfliktowym, zazwyczaj jego ironiczne uwagi pod adresem uczniów wywoływały ich sprzeciw i rodziły poważne konflikty, toteż nie był lubiany przez słuchaczy. W wyniku jednego z konfliktów w Lic. Warszawskim obrażony uczeń uderzył K. i za to został skazany na służbę w wojsku ros., co jeszcze bardziej pogłębiło niechęć stołecznej młodzieży do ich naucz.
Będąc już na emeryturze, w 1855 r. otrzymał Order św. Stanisława III klasy i tzw. „prawo nowego szlachectwa” w Król. Pol. jako wyróżnienie za długoletnią działalność w dziedzinie oświaty oraz w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego. Należał również do aktywnych czł. Tow. Przyjaciół Nauk w W.
K. zm. 1 IX 1857 w W. (mylna data 1859 r.), a 3 IX odbyła się transportacja jego zwłok z kościoła zakonu bernardynów i pogrzeb na Cm. Powązkowskim, w którym uczestniczyło liczne grono mieszkańców W. oraz wychowanków szkół podlaskich.
5 IX 1822 poślubił w W. Józefę Mariannę Kamieńską (ok. 1804-59), c. Mikołaja, bogatego kupca warszawskiego, i Barbary z domu Brzozowskiej. Małż. zostawili dwóch synów: Aleksandra (1824-56), dr. medycyny oraz Henryka, inż. i „konduktora przy drogach bitych” (czynny w l. 1857-61) i c. Anielę (zm. 1874 r.), cenioną naucz. w Domu Sióstr Serca Jezusa w P. Dzieci te, podobnie jak matka, były wyznania rzymskokat., jednak z powodu uczestnictwa Aleksandra w działalności konspiracyjnej osiedliły się w Wlkp.
Estreicher K., Bibliografia Polska XIX w., t.17, Kr. 1889, s. 310-11; Encyklopedia Powszechna S. Orgelbranda, t. XV, 1864, s. 288; Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, seria 1, t. 37-38, W. 1905, s. 525; PSB, t. XIII, Wr. 1967-68, s.488-90 (Ludwik i Łukasz – German F., Plezia M.); Gerber R., Studenci UW 1808-31. Słownik biograficzny, Wr. 1977, s. 377-78, 431-32; SBTP, T.19, W. 2008, s. 67-9 (dotyczy Jana Tomasza – Piłatowicz J.); Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832-55 (Król. Pol.). Przewodnik biograficzny, Oprac. W. A. Djakow, Wr. 1990, s. 232; Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t.VII, W. 1910, s. 163; Tyszka A., Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821-1939, W. 2007, t. IV, s. 57, nr 16081 (Jan Tomasz); Kulecka A., Urzędnicy Król. Pol. (1815-1915). Materiały do biogramów, W. 2019, poz. 6706; [Zaproszenie] Akt uroczysty zakończenia rocznego biegu nauk w Gim. Wojewódzkim Łukowskim, Łuków 30 lipca 1835 r.; Koncewicz L., Odpowiedź na krytykę dziełka „Prawidła pisowni polskiej” umieszczoną w Bibliotece Warszawskiej z miesiąca kwietnia r.b., „Biblioteka Warszawska” 1845, t. III, s. 392-401; [Nekrologi]: „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” 1857, nr 230, s. 2 i nr 249, s. 5-6; „Kurier Warszawski” 1857, nr 230, s. 1241; „Przegląd Poznański” 1857, nr 115, s. 587; „Warszawska Gazeta Policyjna” 1857, nr 246, s. 2; Koncewicz L., Odpowiedź na krytykę dziełka „Prawidła pisowni polskiej” umieszczoną w Bibliotece Warszawskiej z miesiąca kwietnia r.b., „Biblioteka Warszawska” 1845, t. III, s. 392-401; Hoesick F., Z pamiętników Eustachego Marylskiego, „Kurier Warszawski” 1903, nr 1, s. 23; Bartoszewicz K., Z notatnika pamiętniczego Juliana Bartoszewicza, „Przegląd Historyczny” 1912, t. 14, s. 129; Frankowski J., Niszczenie szkół łukowskich po powstaniu listopadowym 1831-52 i wiadomości o konwikcie Szaniawskich. Szkic historyczny, W. 1926, s. 11-3; Hoesick F., Słowacki i Chopin, W. 1932, t. I, s. 94; German F., Chopin i literaci warszawscy, Kr. 1960, 34, 266, 272; Frączyk T., Warszawa młodości Chopina, Kr. 1961, s. 139,158-60; Górczyński W., Nauczyciele historii w szkołach średnich Król. Pol. 1831-61, „Przegląd Humanistyczny” 1982, nr 5/6, s. 109-31; Schiller J., Nauczyciele szkół średnich W. w pierwszej połowie XIX w.: szkic do portretu grupy zawodowej, [w:] Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. 31, 1988, s. 85; Schiller J., Warszawskie rządowe szkoły średnie w latach 1795-1862, [w:] Rozprawy z Dziejów Oświaty, t.36, 1994, t. 36, s. 61; Schiller J., Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795-1862, W. 1998, s.47,140, 225, 307, 308; Demidowicz T., Woj. Podlaskie (1831-37), [w:] Rocznik Bialskopodlaski 1999, t. 7, s. 23; Sęczys E., Szlachta wylegitymowana w Król. Pol. w l. 1836-61, W. 2000, nr 1638; Massalski A., Zwierzchnicy rządowych, męskich szkół średnich w Król. Pol. w l. 1833-64, Kielce 2004, s. 99,123,127,192,201, 210; Poznański K., Oświata i szkolnictwo w Król. Pol. 1831-69. Lata zmagań i nadziei, W. 2004, s.48; Adamska G., Dwór w Żółwinie i jego tajemnice, Brwinów 2009, s.28; Florczak I., Jak dawniej kochano – kobiety w życiu Juliana Bartoszewicza, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX w., Olsztyn 2013, s. 321-22; Miziołek J., Kowalski H., UW i młody Chopin, W. 2013, s. 291; Florczak I., Źródła do dziejów Podlasia w archiwum rodzinnym Bartoszewiczów, [w:] Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku 2015, t. XV, s. 164-65; Demidowicz T., Projekt do Ustawy dla Instytutów Edukacyjnych w Król. Pol. z 30 V 1835 r. Próba charakterystyki, [w:] Rocznik Bialskopodlaski 2016, t. 24, s. 262; Szkolnictwo, opieka i wychowanie w Król. Pol., W. 2016, s. 190-97; AGAD, Centralne Władze Oświatowe Ks. Warsz. i Król. Pol., nr 26 i 27; AGAD, Deputacja Szlachecka i Kancelaria Marszałka Szlachty Guberni Warszawskiej, nr 127, k.183, 234 - 247; AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego, nr 34; AGAD, Teki Skimborowicza, teka XXII, 1/9, k.1-1v; APL, Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, nr 215 (akta gruntowe cerkwi), 846-850 (akta osobowe rodziny); Arch. Państw. w Łodzi, Arch. Bartoszewiczów, nr 733 i 750; Bibl. PAN Kr. nr 2213 t. 2 k. 87 i nr 2214 t.1 k.1, 3-4 (list Ludwika z 1856 r.); Akta Stanu Cywilnego, W. Cyrkuł VII, nr 127, k.143-143v (metryka ślubu z 5 IX 1822); Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, Wilno, fond 634, opis 3, nr 401, s. 378-379 (Tomasz); Informacje prof. dr hab. Doroty Weredy z S. na podstawie archiwaliów lubelskich, siedleckich i wileńskich.
(autor Marek WAGNER)