Pochodził z niezamożnej i rozrodzonej rodziny szlacheckiej, osiadłej w ziemi łukowskiej, pisał się „na Grodzisku” (Grodzisk k. Łukowa). Był wnukiem Andrzeja pisarza i komornika łukowskiego (1552-71) i synem Wojciecha, także komornika łukowskiego (w 1581 r.), oraz jego pierwszej żony Anny Arciszewskiej (zapewne siostry gen. Krzysztofa), miał także młodszego brata Krzysztofa (gen. art. koronnej) oraz siostrę Zofię? zamężną Wierzchowską.
Wychowywał się w rodzinnych dworach w Grodzisku i Domaszewnicy, często przebywał w Łukowie, gdzie pobierał nauki w szk. par., czy u swego ojca w grodzie ziemskim. Wyróżniał się bardzo dobrą znajomością geometrii i matematyki, ale nie wiemy czy uczył się np. w kolegium jezuickim w L. Podług inskrypcji umieszczonych na popiersiu w lwowskim arsenale miejskim G. uczestniczył w wyprawie moskiewskiej w 1618 r., w kampanii chocimskiej w 1621 r. i w walkach ze Szwedami w Prusach w l. 1626-29, zapewne jako żołnierz piechoty lub prosty artylerzysta. Na pocz. 1630 r. wyjechał z polecenia Mikołaja Sieniawskiego do Niderlandów Północnych dla pobierania nauk techniczno-wojsk. 14 VI 1630 wpisał się do metryki studentów uniw. w Lejdzie, wraz z Mikołajem Rzeczyckim, a możliwe, że kształcił się i na terenie Niderlandów Południowych w naukach inżynierii i architektury wojsk. Do kraju wrócił w 1631-32 r. Dalsze dzieje G. nie mają jednak potwierdzenia w źródłach, wątpliwy jest jego udział w poselstwie do Turcji lub służba w armii Wallensteina, ale podczas kampanii smoleńskiej 1633-34 r. z pewnością był już płk. piechoty królewskiej.
Kwestia powołania urzędu „starszego nad armatą” pojawiła się na pocz. l. 30. XVII w., m.in. na sejmie koronacyjnym 1633 r. oraz na pierwszym sejmie 1637 r., ale ówczesne postulaty szlachty odrzucił król Władysław IV z powodów finansowych i organizacyjnych. Dopiero na sejmie nadzwyczajnym 1637 r. powołano wspomniany urząd, oddając go G., który wypełniał warunek osiadłego szlachcica, ponadto miał złożyć przysięgę i otrzymać godziwy żołd. Nie odnaleziono jednak dokumentu jego nominacji, nastąpiła ona pomiędzy 3-18 VI 1637 w W., zaś stosowną konstytucję uchwalił sejm w 1638 r. „Oeconomia Bellica”. Przeznaczała ona podatek drugiej kwarty na potrzeby art. koronnej w przeciągu dwóch kolejnych l. (na arsenały, działa, sprzęt i żołd dla personelu). Przychody i wydatki G. musiał rozliczyć na sejmie 1640 r., co dokonał w postaci przygotowanych inwentarzy i rachunków, wszystkie zaś działania miał konsultować z hetmanem wielkim koronnym.
Głównym zadaniem G. była budowa nowych i przebudowa starych arsenałów koronnych, ich organizacja i wyposażenie, a do największych jego osiągnięć należą cekhauzy w W. i we Lw. Arsenał w W. powstał w l. 1638-43 na mocy konstytucji 1638 r., która nałożyła na gen. obowiązek jego utworzenia, zatem G. nie tylko uczestniczył w zakupie gruntów położonych przy ul. Długiej, ale również był jego projektantem i kierownikiem budowy – w III 1640 budynek oddano w stanie surowym, a do 1643 r. ukończono prace przy jego wyposażeniu.
Arsenał we Lw. (tzw. królewski) został zbudowany w l. 1638-39, a G. opracował jego projekt i nadzorował budowę, wykorzystując odcinek muru miejskiego na zapleczu klasztoru dominikanów. Drugim obiektem autorstwa gen. był arsenał miejski, pochodzący z l. 1574-76, przebudowany dla potrzeb art. koronnej w l. 1638-39. G. wykorzystał odcinek murów miejskich, projektując jego przebudowę, a obok umieścił również ludwisarnię. W ścianie wschodniej arsenału istniały popiersia Krzysztofa i Pawła G., lecz zostały usunięte w 1799 r. Odlany przez K. Franke cynowy posąg św. Michała Archanioła, umieszczony przez G. na szczycie ludwisarni, znajduje się dzisiaj w zbiorach muz. W l. 1639-40 G. zaprojektował i nadzorował także budowę arsenału Sieniawskich (Pałac Baworowskich), który powstał na zlecenie podczaszego koronnego Mikołaja Sieniawskiego.
W Kr. G. zaprojektował i nadzorował budowę arsenału, który powstał w miejscu XVI w. budynku położonego k. Bramy Grodzkiej. Przed 1643 r. G. zburzył stary cekhauz i wybudował nowoczesną placówkę, o czym świadczy zachowana wewnątrz budynku tablica z inskrypcjami, wychwalającymi czyny gen. art. Natomiast w Pucku, gdzie funkcjonował arsenał z l. 1618-26, G. odbudował niszczejący już cekhauz, w Malborku przystosował stary pokrzyżacki budynek zamkowy do potrzeb nowoczesnego arsenału.
G. nie tylko zajmował się pracami projektowymi i budowlanymi, ale werbował także oficerów art. i zwykłych puszkarzy, organizował konwoje z działami i ze sprzętem, zatrudniając furmanów z wozami czy zwykłych rzemieślników, nadto kupował i sprowadzał materiały budowlane oraz różne półfabrykaty do produkcji dział i amunicji. Ten, dość szeroki zakres obowiązków, przyznawał mu w l. 1637-45 rolę faktycznego szefa korpusu artylerii pol.
Ważnym elementem działalności G. był nadzór nad produkcją luf działowych w ludwisarniach W. i Kr., gdzie pracowali ludwisarze Daniel Tim i Kasper Franke. Jak obliczył T. M. Nowak w l. 1638-43 odlano 16-17 luf armatnich, w tym kilka z inskrypcjami G., dla korpusu artylerii koronnej. G. zainicjował także produkcję kilku luf dział regimentowych na potrzeby art. koronnej, zaś w 1639 r. ludwisarz Kasper Franke, z jego inicjatywy, wykonał sześć oktaw dla arsenału lwowskiego i cynową figurę św. Michała Archanioła, która ozdabiała wschodni portal arsenału miejskiego (zachowana).
G. pracował także nad ujednoliceniem sprzętu artyleryjskiego wg wzorów niderlandzkich, a na rozkaz króla organizował również akad. rycerską we Lw., której miał być komendantem. Próba ta zakończyła się porażką, lecz wg opinii badaczy ukraińskich G. prowadził szkolenia dla artylerzystów w tym mieście.
G. był przede wszystkim cenionym inż. wojsk., który projektował i nadzorował budowę arsenałów, chociaż znane są również inne jego prace – z badań ukraińskich badaczy wiemy, że w 1633 r. kierował grupą geometrów, zajmujących się obmierzaniem wałów ziemnych w celu modernizacji walorów obronnych Lw. W l. 1643-45 również nadzorował odbudowę Furty Bosackiej i pobliskiego odcinka murów obronnych.
Do niepotwierdzonych źródłowo prac G. należą: modernizacja warownego klasztoru ojców franciszkanów w Międzyrzeczu (Ostrogskim) oraz odbudowa zamku Cetnerów w Świrze. G. przypisuje się także autorstwo dwóch obrazów olejnych – portretów św. Ignacego i św. Stanisława Kostki w kościele farnym (pojezuickim) w P. (nieistniejące).
W trakcie służby wojsk. G. uzyskał znaczny awans majątkowy. W 1589 r. Wojciech zrzekł się na rzecz braci, Jana i Piotra, dziedzicznej wsi Grodzisko w zamian za prawo dożywocia do wsi Domaszewnicy (gm. Ulany Majorat), którą to wieś odziedziczyli wspólnie G. i Krzysztof. Obaj bracia dzierżawili po ojcu również wieś Karcze (k. Zbuczyna). Przywilejem królewskim z dnia 18 III 1634, wystawionym w obozie pod Hordzicowem, G. uzyskał prawa dożywocia do wsi Datyń w starostwie ratneńskim od Mikołaja Sieniawskiego. 9 I 1637 przywilejem królewskim ustąpił prawa do tejże wsi na rzecz Jana Mikołaja Daniłowicza, podskarbiego wielkiego koronnego, zaś tegoż samego dnia i roku w W. otrzymał przywilej na przelanie praw dożywocia do pięciu młynów – Dubczeńskiego, Ratneńskiego, Zastawskiego, Wiotalskiego i Szczodrochowskiego, na rzece Prypeć (starostwo ratneńskie), na rzecz tego podskarbiego. W l. 1637(?)-44 tytułował się też starostą mostowskim, w skład którego (starostwa) wchodziło miasteczko Mosty Wielkie (Augustów Mosty) oraz wsie: Wolica, Ruda Stanchowska, Dworce, Butyń, Chlewczany, Domaszów, Chronów, Wola Zubella w ziemi chełmskiej (starostwo dziedziczyła po G. wdowa Urszula Grodzicka 2 voto Bieganowska).
Zm. nagle we Lw. 14 XII 1644, pochowany w bazylice lw. pw. Wniebowzięcia NMP, w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, w której Krzysztof ufundował mu grobowiec marmurowy, zaś obok wejścia do kaplicy Zamoyskich wystawił wspaniały pomnik z inskrypcjami (nieistniejący). Z małż. z Urszulą Krosnowską h. Junosza, córką Jana podstolego koronnego, kobietą „nieporównanej urody i cnoty”, pozostawił nieznaną córkę.
Wśród pamiątek po gen. pozostały inskrypcje umieszczone na bramach i murach arsenałów oraz na odlanych lufach działowych. W l. 1871-1944 istniała we Lw. ul. G. Znany matematyk pol. Maciej Głoskowski nazywał G. „mężem roztropnym, o wypróbowanym znawstwie”, gł. w kwestiach organizacji i wyposażenia pol. arsenałów, zaś ogrom dokonań zaw. charakteryzuje go jako jednego z twórców nowoczesnej art. pol.
Schneider A., Encyklopedya do Krajoznawstwa Galicyi, t. 1, Lw. 1871, s. 85; Encyklopedia Orgelbranda, t. 6, W. 1900; Encyklopedia Wojskowa, t. III, W. 1933; Wielka Encyklopedia Ilustrowana, seria I, t. 25-26, W. 1900; Mała Encyklopedia Wojskowa, t. 1, W. 1967; Encyklopedia W., W. 1975; Enciklopedija Lwiwa, t. I, Lwiw 2007; Niesiecki K., Herbarz polski, t. IV, Lipsk 1839, s. 285-86; Stupnicki H., Herbarz polski, t. 1, W. 1855, s. 199; Boniecki A., Herbarz polski, t. VII, W. 1904, s. 94-6; Uruski S., Herbarz szlachty polskiej, t. IV, W. 1907, s.391-95; Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, W. 1954, s. 56; Album Studiosorum Academiae Lugduno Batavae, Haga 1875, s. 29; Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII w. Spisy, oprac. zbior., Kórnik 1992, nr 100, s. 37; Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-XVIII w. Spisy, oprac. zbior., Kórnik 1991, nr 503, s. 71; PSB, t. VIII, Kr. 1959-60; PSB, t. VII, Kr. 1948 (Kasper Franke); Zubrzycki D., Kronika miasta Lw., Lw. 1844, s. 279-82; Józefowicz J., Kronika miasta Lw. od r. 1654 do 1690, Lw. 1854, s. 238; Kraushar A., Dzieje Krzysztofa Arciszewskiego, Petersburg 1893, s. 201, 258, 278, 301-03, 306-09; Górski K., Historya artyleryi polskiej, W. 1902, s. 106-11, 285-86; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, t. III, Kr. 1912, s. 36; Art. S., Dawne arsenały miasta Lw., „Tyg. Ilustrowany”, 1914, nr 27, s. 526-27; Baranowski B., Organizacja wojska polskiego w l. trzydziestych i czterdziestych XVII w., W. 1957, s. 150-53; Lepiarczyk J., Arsenał Władysława IV w Krakowie, „Arsenał” 1958, nr 2, s. 25-35; Nowak T., Zagadnienie ujednolicenia sprzętu artylerii i zasady obliczania kalibrów dział w Polsce w połowie XVII w., [w:] Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t. V, 1960, s. 268-294; Nowak T., Ze źródeł do dziejów polskiej artylerii koronnej w połowie XVII w.,[w:] Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t. VII, 1961, cz.1, s. 307-19; Nowak T., Polska technika wojenna XVI-XVIII w., W. 1970, s. 137, 144, 149, 150, 159, 201-05, 210, 229, 232, 234, 243, 246, 247; Żygulski Z., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, W. 1975, s. 261; Nowak T., Rysunki dział zdobytych przez Szwedów w Polsce w XVII i na początku XVIII w., [w:] Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t. XX, 1976, s. 317-21; Bania Z., Arsenał Warszawski, W. 1978, s. 8-10, 18-23; Targosz K., Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, Wr. 1985, s. 172-78; Bochenek R. H., 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach, W. 1989, s. 77; Majewski A., Zamki podolskie Świrz i Olesko, „Spotkania z Zabytkami”, 1993, nr 2, s. 15-7; Wójcyk W. S., Fortifikatory Lwiwa XV-XVII st., „Wisnik Institutu Ukrzachidprojektrestawracija” 1994, nr 2, s. 22; Studia z dziejów polskiej techniki wojskowej od XVI do XX w., red. J. Wojtasik, W. 2001, s. 155-57,159-60, 174,184-85; Wójcyk W. S., Lwiwski chwirtki, „Galicka Brama” 2001, nr 9-10, s. 15; Riczkow P., Architekturno-mistecka spadszczina kniaziw Ostrozkich, Kijiw 2002, s. 88; Kołodziej R., Pierwszy sejm z 1637 r., Toruń 2004, s. 148-52; Wysokiński G., Korpus artylerii koronnej za Krzysztofa Arciszewskiego – działalność inwestycyjna i uczestnictwo w przygotowaniach do planowanej przez Władysława IV wyprawy na Turcję, [w:] Materiały do Historii Wojskowości, t. 3/1, Pułtusk 2006, s. 54-6; Starosolskij I., Do istorii Swirzkogo zamku, „Wisnik Institutu Ukrzachidprojektrestawracija” 2007, nr 17, s. 17; Gawron P., Hetman koronny w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej w l. 1581-1646, W. 2010, s. 257,327; Gawron P., Projekty reform administracji wojskowej w Koronie za dwóch pierwszych Wazów (1587-1648). Wybrane zagadnienia, [w:] Dzieje biurokracji, t. V, red. zbior., L. 2013, s. 181-83; Piłatowicz J., Szkolnictwo wojskowe na ziemiach polskich do 1795 r., S. 2018; Głoskowski M., Geometria peregrinans, bm. [ok. 1643], k.1-2; Starowolski Sz., Monumenta Sarmatarum, Kr. 1655, s. 288 (błędna data zgonu 14 XII 1614 r.); Jakubowski J., Nauka artylerii, W. 1781, t. I, s. 15-6; Jarzębski A., Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy, oprac. W. Tomkiewicz, W. 1974, s. 171, 245; Volumina Legum, wyd. J. Ohryzko, t. III, Petersburg 1859, s. 919, 934-35; Akta grodzkie i ziemskie z czasów RP, t. X, Lw. 1884, s. 231; t. XX, Lw. 1909, s. 496; AGAD, Metryka Koronna, nr 182,189; AGAD, Arch. Publiczne Potockich, nr 44; Arch. Państw. w L., L. grodzkie inskrypcje, nr 22, 36; Bibl. Książąt Czartoryskich w Kr., nr 390, 2971; Miejska Bibl. Publiczna im. E. Raczyńskiego w P., nr 233; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:POL_COA_%C5%81ada.svg; dostęp 30.04.2021].
(autor Marek WAGNER)