DZIEWULSKI Eugeniusz


Ur. się w S. 23 XI 1842. Z Siedleckiem i Podl. był związany rodzinnie. Jego ojciec, Franciszek, wywodził się ze szlachty z podsiedleckich Dziewul, był oficerem 22 pp WP, uczestnikiem powstania listopadowego, a następnie dzierżawcą maj. Hola w pow. włodawskim. Matka zaś, Marianna z Mierzwińskich, ur. się w S. Dzieciństwo D. spędził w Holi. W 1852 r. rozpoczął naukę w gim. w L. Tam w klasach wyż. ujawniły się jego zdolności w zakresie nauk ścisłych. Na rozwój zainteresowań nauk. D. w tym okresie miał wpływ naucz. mat. i fiz. J. Daniewski. Gim. ukończył z wyróżnieniem pozwalającym na podjęcie studiów uniwersyteckich bez eg-zaminu wstępnego. Rozpoczął je w 1860 r. na uniw. w Kijowie. Na wieść jednak o planowanym utworzeniu Szk. Głównej podjął decyzję o przeniesieniu do W. W 1861 r. zapisał się do szk. przygotowawczej, by w następnym roku rozpocząć studia na Wydz. Matematyczno-Fizycznym Szk. Głównej. W r. akad. 1866/67, po zdaniu wymaganych egzaminów i napisaniu pracy o diamagnetyźmie, uzyskał stop. mgr. W roku ukończenia studiów otrzymał stanowisko preparatora w Kat. Fizyki Doświadczalnej. Dał się tam poznać jako sprawny organizator pracy badawczej. Szczególnie zasłużył się w modernizowaniu wyposażenia gabinetu. Na stanowisku preparatora pozostawał po przekształceniu Szk. Głównej w Cesarski UW aż do 1882 r. W l. 1881-82 skorzystał z możliwości odbycia studiów u Hermanna Helmholtza i Gustawa Kirchhoffa w Berlinie.

W 1882 r. D. z rozgoryczeniem opuścił UW, uświadomiwszy sobie, że w zrusyfikowanej uczelni nie jest w stanie osiągnąć katedry. Zdecydował się wtedy na objęcie posady inspektora w tworzonym wówczas wydz. gazownictwa przy magi-stracie W. Studiował rozwój gazownictwa w krajach Europy Zachodniej, urządził pracownię fizyczno-chemiczną, zaprojektował plan oświetlenia miasta. Po odejściu z uczelni dał się poznać jako aktywny organizator działań organizacyjno – wydawniczych. Od 1882 r. wydawał nowe czasopismo przyr. „Wszechświat”. Redaktorem był Bronisław Znatowicz. W komitecie red. znaleźli się m. in.: Tytus Chałubiński, Wiktor Szokalski i Stanisław Kramsztyk. Do stałych współpracowników należeli też Benedykt Dybowski i Jan Rostafiński. D. włączył się też w działalność Kasy im. Mianowskiego i tworzenie w 1885 r. pracowni fizycznej przy Muz. Przemysłu i Rolnictwa. Był inicjatorem powstania w W. stacji meteorologicznej (1885).

W pracach nauk.-badawczych odznaczał się sumiennością i rzetelnością. Prowadził badania w zakresie przewodnictwa elektrycznego, zagęszczeń optycznych mieszanin wody i alkoholu. Podejmował obserwacje nachylenia magnetycznego, jak również pomiary fizjograficzne jezior tatrzańskich. Wyniki swoich badań publikował na łamach wielu czasopism, m. in.: „Pamiętnika Tow. Lekarskiego Warszawskiego”, „Pamiętnika Akademii Umiejętności”, „Pamiętnika Fizjograficznego”, „Pamiętnika Tow. Tatrzańskiego”, „Wędrowca” i „Wszechświata”. Z ważniejszych publikacji można wymienić rozprawy: O przenoszeniu cieczy i cząstek ciał stałych w nich zawieszonych, pod wpływem strumieni elektrycznych („Pamiętnik Tow. Lekarskiego Warszawskiego”, t. 63); Rybie Jezioro w Tatrach Polskich („Pamiętnik Tow. Tatrzańskiego”, IV); Morskie Oko powyżej Rybiego Jeziora (Tamże…, V); Pięć Stawów w dolinie Roztoki (Tamże…); Czarny Staw Gąsienicowy pod Kościelcem (Tamże…), Wstęp do wykładu o elektryczności („Wszechświat”, 1887), Świeca naftowa Chardora (Tamże…, 1888).

Zm. 31 VIII 1889 w W. w następstwie choroby nowotworowej. Pozostawił po sobie liczną rodzinę. Ze związku małż. (1874) z Anielą Krauze urodziło się siedmioro dzieci, z których najmłodsze już po śmierci ojca. W nauce zapisali się trzej jego synowie: Stefan (zm. w 1941 r.); Władysław (1878-1962); Wacław (1882-1938).


„Biblioteka Warszawska” 1889, s. 99-108 (Przedrzymirski B.); PSB (Turkowski T.); SBTP, T. 20, W. 2009 (Cabaj J.); Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce. Pod red. K. Maślankiewicza, W. 1983; Brzozowski S., Zabór rosyjski – Królestwo Polskie, [w:] Historia nauki polskiej. Pod red. B. Suchodolskiego. T. IV, Cz. I i II. Pod red. Z. Skubały-Tokarskiej, Wr.-W.-Kr.-Gd.-Ł. 1987, s. 441; Zasztowt L., Popularyzacja nauki. Publikacje książkowe i czasopisma, [w:] Tamże …, s. 622; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Eugeniusz_Dziewulski_(59496).jpg; dostęp 25.04.2021].

(autor Jarosław CABAJ)