DYNA Emilia


Ur. 16 III 1914 w Bieżanowie (woj. krakowskie), c. Jana, górnika i Józefy z d. Obidowicz. Szk. powsz. ukończyła w Bieżanowie, gim. handlowe w Kr. w 1932 r. Po ukończeniu gim. prowadziła przedszkole dla dzieci w wieku miedzy 3 a 7 rokiem życia zorganizowane przez Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet. Należała do Przysposobienia Wojskowego Kobiet i Związku Strzeleckiego. Ukończyła kilka kursów Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego (PFiPW). Następnie jako instruktorka Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego Kobiet prowadziła wykłady i ćwiczenia na kursach organizowanych przez tę organizację.

W 1938 r. wstąpiła do policji mundurowej kobiecej, w której pracowała do wybuchu wojny w 1939 r. Służbę pełniła wówczas w Izbie Zatrzymań dla Nieletnich, zlokalizowanej w W. przy ul. Krochmalnej 56. D. 2 IX 1939 została, wraz z innymi policjantami, ewakuowana na tereny wschodnie, przemundurowana i wcielona do wojska jako sanitariuszka 81 pp. Dowódcą jej kompanii w tym pułku był niejaki Turski. Kilka dni po kapitulacji – 14 X 1939 wróciła do W. Straciła wszystko. Podjęła decyzję o zgłoszeniu się do Urzędu Śledczego przy ul. Daniłowiczowskiej 3. D. 25 X 1939 podjęła pracę w Polnische Polizei pod tym adresem w charakterze nadzorczyni kuchni dla aresztantów, gdzie była zatrudniona do 4 I 1941.

W związku z otwarciem domu publicznego dla Niemców w MM, 7 I 1941 została przeniesiona na służbę w tym mieście. Prowadziła tam dział sanitarno-obyczajowy i kancelarię. Pełniła służbę do 22 VII 1944. W czasie służby w MM miała kontakt z wieloma osobami działającymi w konspiracji, m.in. z Jerzym Wieczorkiem, Stanisławem Bartnickim, Kazimierzem Rowickim, Janem Sarneckim. Temu ostatniemu, będącemu komendantem AL w dzielnicy Mińsk (odpowiednik pow. wedle nomenklatury AL i PPR), udzielała informacji o mających nastąpić łapankach i aresztowaniach, a także dostarczała amunicji do broni krótkiej, którą wykorzystywano w akcjach sabotażowych. Przekazała mu także plan gabinetu szefa mińskich struktur powiatowych Kriminalpolizei, Juliusa Schmidta, który został zastrzelony przez żołnierzy AK w VII 1943.

Udało się jej pomóc ojcu i bratu zamieszkałej w MM Apolonii Manczarskiej, Franciszkowi Borowskiemu (o.) i Mieczysławowi (brat) poprzez wyciągnięcie ich z więzienia na Pawiaku. Obaj zostali aresztowani za sprawy polit. łącznie z 56 innymi osobami z MM i okolic. Spośród nich zwolniono 10 osób, resztę rozstrzelano lub wysłano do obozów koncentracyjnych.

Pomogła również mieszkającej po 1945 r. w Otwocku Danucie Zabokrzyckiej, która została aresztowana w 1942 r. za sprawy polit. przez gestapo krakowskie i osadzona w więzieniu Montelupich. Dzięki jej zabiegom Zaborzycka po 7 tygodniach została zwolniona z więzienia, a wcześniej D. postarała się o dostarczanie jej paczek. Dzięki jej aktywności wiele osób uniknęło branek, łapanek i wywozu na roboty do Niemiec. Jerzemu Kaliszukowi z MM doręczyła anonim, wysłany uprzednio do biura Kriminalpolizei, w którym informowano o aktywności J. Kaliszuka jako sabotażysty podejrzanego o sprawy polit. Pomogła także Romanowi Wojtaszewskiemu ze wsi Wiśniew (pow. miński), który został aresztowany za ucieczkę z robót z Niemiec. Dzięki D. został zwolniony. Na prośbę inż. Romana Pasławskiego i jego żony, Eleonory, wystarała się o zwolnienie Stanisława Dąbrowskiego, urzędnika mleczarni w MM. Aresztowało go gestapo za sprawy polit. Pomoc uzyskał także Jan Słodownik ze wsi Szczepanówka (miejscowość trudna do identyfikacji), który był oskarżony o przywłaszczenie rzeczy pochodzących z kradzieży kolejowych. D. interweniowała w jego sprawie i został zwolniony, a dotyczących go akt dochodzeniowo-śledczych nie przesłała do prokuratora, lecz zniszczyła z fałszywą adnotacją w dzienniku kancelaryjnym.

Niemcy przygotowywali się do aresztowania Piotra Bergiela i jego szwagra, Jana, którzy uciekli z robót wojsk. Wehrmachtu ze Smoleńska. Oskarżano ich o dezercję i kradzież ekwipunku wojsk. Obydwaj zostali o tym ostrzeżeni przez D. i przez pewien czas musieli się ukrywać. P. Bergiel został zatrzymany przez strażnika kolejowego za kradzież węgla, ale wskutek interwencji D. został zwolniony.

Przez pewien czas w jej mieszkaniu ukrywał się Marian Gołajewski, uciekinier z Auschwitz, działacz Rady Pomocy Żydom „Żegota” w W. Między innymi dzięki jego postawie uratowano wiele osób narodowości żydowskiej, które były ukrywane w składzie naczyń kuchennych przy ul. Nowy Świat 41 w W.

Będąc urzędnikiem Kripo nawiązała także kontakt z Izydorem Lipczyńskim, kmdt. żydowskiej służby porządkowej (Ordnungsdienst) w mińskim getcie. D. doręczała mu pieniądze do lasu, gdzie się ukrywał. Niosła także pomoc Czesławie Lipczyńskiej. W 1941 r. wyprowadziła z getta warszawskiego Elżbietę Kowner (Wandę Bieńkowską), zaopatrując ją w fałszywe dokumenty. Żydówka przez pewien czas przebywała w różnych miejscowościach dystryktu krakowskiego, była przyjmowana przede wszystkim przez rodzinę i znajomych D. W 1942 r. zabrała Elżbietę do swojego domu w MM, gdzie przedstawiała ją jako swoją pokojówkę. W 1943 r., kiedy sąsiedzi nabrali podejrzeń, wysłała Elżbietę do swoich rodziców, Jana i Józefa Dynów, mieszkających w podkrakowskich Dębnikach. Za ratowanie Żydów 21 I 1990 r. Instytut Yad Vashem nadał Józefie i Janowi Dynom oraz ich córce – D. tytuły Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

W czasie Powstania Warszawskiego otrzymała przydział do pułku „Baszta”, w którym przez blisko 3 tygodnie prowadziła kuchnię polową dla żołnierzy. Po kapitulacji stolicy dostała się do niewoli niem. – obóz w Pruszkowie. Wyżsi funkcjonariusze Kriminalpolizei proponowali jej wyjazd do P. w celu kontynuowania pracy. Nie wyraziła na to zgody, by następnie przy pomocy podstępu wyjechać do swojej rodziny do Kr. Tam do XI 1944 była na utrzymaniu matki. Pod koniec listopada wyjechała do Włoch pod W. i tam wspólnie z przyjaciółką Danutą Zabokrzycką handlowała artykułami bieliźnianymi.

19 IX 1945 została aresztowana przez Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach i po 9 dniach zwolniona. Została zarejestrowana przez UB jako T.W. (Tajny Współpracownik) „Diana”, jednak jej działalność w charakterze tajnego informatora nie jest dotychczas znana, a dokumenty obrazujące jej pracę w tym charakterze najprawdopodobniej zostały zniszczone.

Była czł. środowiska żołnierzy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga ZBoWiD w W.

Zm. 10 IX 1994, została pochowana na cm. krakowskim Bieżanów przy ul. Mała Góra.


Polacy-Żydzi 1939-45
, oprac. S. Wroński, M. Zwolakowa, W. 1971, s. 319; Raducka Z., Prostą drogą, [w:] Życiorysy pisane wśród ludzi. Kobiety-działaczki SD, red. M. Łukasiewicz, H. Wosiński, W. 1980, s. 159; Sprawiedliwi wśród Narodów Świata w pow. mińskim, „Mińskie Zeszyty Muzealne” 2013, z. 2, s. 54; AIPN: BU 0363/442, k. 12, BU 728/11208, k. 1; AIPN GK 453/63, k. 1, 4-18, 20-35; AIPN KR 009/47, k. 1-31; AIPN KR 00100/49, passim.

(autor Damian SITKIEWICZ)